Οδός Αριστοτέλους της Θεσσαλονίκης. Η ελληνική πρόταση στην Μπιενάλε Αρχιτεκτονικής της Βενετίας

Η εμβληματική οδός Αριστοτέλους της Θεσσαλονίκης με το παρελθόν και το μέλλον της, μια πρόταση του Τμήματος Αρχιτεκτόνων Μηχανικών της Πολυτεχνικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου αποτελεί την ελληνική εκπροσώπηση στη φετινή 17η Μπιενάλε Αρχιτεκτονικής της Βενετίας.

Με τίτλο «Η Λεωφόρος της Κοινωνίας των Εθνών, Ο γνωστός άξονας της Αριστοτέλους στη Θεσσαλονίκη» η έκθεση έχει στόχο να αναδείξει το πολυπολιτισμικό σταυροδρόμι, με την διαρκή μητροπολιτική λειτουργία, που είναι ιδιαίτερα ορατή στο παλίμψηστο αυτού του δρόμου. Το ελληνικό περίπτερο της Μπιενάλε θα επικεντρωθεί έτσι, στην προβληματική για το μέλλον, μέσα από το παράδειγμα της εξέλιξης και αναμόρφωσης ενός κυρίαρχου οργανωτικού άξονα. Η ομάδα που επιμελείται την ελληνική συμμετοχή αποτελείται από τους: Νικόλαο Καλογήρου, ομ. καθηγητή του Τμήματος Αρχιτεκτόνων Μηχανικών (γενική επιμέλεια και συντονισμός), τους επίκουρους καθηγητές Μαρία Δούση, Δημήτριο Θωμόπουλο, Δημήτριο Κονταξάκη, Θεμιστοκλή Χατζηγιαννόπουλο και τον διδάσκοντα Σοφοκλή Κωτσόπουλο.

Κεντρικό θέμα της έκθεσης της Βενετίας,  όπως έχει καθοριστεί από τον γενικό επιμελητή της Hashim Sarkis, είναι το ερώτημα «Πώς θα ζήσουμε μαζί;». Γιατί, σύμφωνα με τον ίδιο οι σημερινές συνθήκες παγκοσμίως απαιτούν ένα νέο χωρικό, κοινωνικό συμβόλαιο, χρήσιμο σε ένα περιβάλλον αυξανόμενων οικονομικών, κοινωνικών και πολιτικών ανισοτήτων. Οι συμμετέχοντες έτσι, καλούνται να φανταστούν νέες συνάφειες, να αναδείξουν θέματα που αναφέρονται στις πολιτισμικές διαστάσεις της αρχιτεκτονικής ή στους κοινωνικούς εξοπλισμούς, καθώς και στις διασυνδέσεις αστικών και χωρικών ιστών.

Στο πλαίσιο αυτό επιλέχθηκε από τους Έλληνες αρχιτέκτονες ο άξονας της Αριστοτέλους, καθώς πράγματι αντιπροσωπεύει τον χώρο όπου οι πολίτες «ζουν μαζί». Είναι ο δρόμος, που από τη μια θέλησε _και θέλει_ να ακολουθεί τα ευρωπαϊκά πρότυπα, από την άλλη όμως χρειάστηκε να προσαρμοστεί στα τοπικά ανθρωπογεωγραφικά δεδομένα της πολιτισμικής συμβίωσης των γηγενών με τους πρόσφυγες και τους μετανάστες. Να σημειωθεί μάλιστα, ότι στο σχέδιο ανοικοδόμησης της Θεσσαλονίκης (1918-1921), που καταρτίσθηκε από τον μεγάλο γάλλο αρχιτέκτονα-πολεοδόμο Ερνέστ Εμπράρ μετά από την καταστροφική πυρκαγιά της πόλης το 1917, ο άξονας της Αριστοτέλους ονομαζόταν «Λεωφόρος της Κοινωνίας των Εθνών» (Boulevard de la Société des Nations) σύμφωνα με το πολιτικό όραμα των Ελευθερίου Βενιζέλου και Αλεξάνδρου Παπαναστασίου. (Όπως είναι γνωστό το σχέδιο εφαρμόστηκε μερικώς μόνον, λόγω ενστάσεων και πιέσεων πολλών ιδιοκτητών αλλά σε κάθε περίπτωση βελτίωσε την όψη της πόλης).

Το σίγουρο είναι ότι η ιστορία-εξέλιξη της Αριστοτέλους ταυτίζεται χρονικά με τις κύριες φάσεις εκσυγχρονισμού και ολοκλήρωσης της μοντέρνας Ελλάδας και με βασικούς, πολιτικούς μεταρρυθμιστές, που σφράγισαν την πορεία προς τη νεωτερικότητα (Βενιζέλος αρχικά και  Καραμανλής στη συνέχεια). Παράλληλα βέβαια δεν υπολείπεται και η προσπάθεια ένταξης της περιφέρειας και της χώρας στην ομάδα των αναπτυγμένων κρατών της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Όπως αναφέρεται συγκεκριμένα στην ελληνική αρχιτεκτονική  πρόταση «Το «Βουλεβάρτο της Κοινωνίας των Εθνών» συμβόλιζε την προοπτική ευρωπαϊκής και κοσμοπολίτικης έκφρασης σε μια πόλη όπου συνυπήρχαν πολλές κοινότητες. Ήδη μελέτη του Μαρκ Μαζάουερ, το 2004 χαρακτήρισε εύστοχα τη Θεσσαλονίκη ως «Πόλη των φαντασμάτων», ανασυγκροτώντας την πολυεπίπεδη συλλογική της μνήμη. Αλλά και η τελική ονομασία της οδού και της πλατείας Αριστοτέλους σηματοδοτεί την επιρροή της πολιτικής φιλοσοφίας του μεθοδικότερου διανοητή του αρχαίου κόσμου».

Το υλικό της έκθεσης περιλαμβάνει σχέδια από τα αρχεία του δήμου Θεσσαλονίκης, καθώς και πρωτότυπο υλικό από το εργαστήριο που οργανώθηκε από το Τμήμα Αρχιτεκτόνων του ΑΠΘ (αποτυπώσεις, φωτορεαλιστικές απεικονίσεις, χάρτες και μακέτες της Αριστοτέλους, όπως σχεδιάστηκε και όπως υλοποιήθηκε), επίσης πρωτότυπες και ιστορικές φωτογραφικές λήψεις και βίντεο.

Η διαμόρφωση του εσωτερικού του ελληνικού περίπτερου της Βενετίας θα γίνει με τη μορφή μιας διαγώνιας διαδρομής και της πλατείας ενώ θα οριοθετείται με τις αναπλάσεις των όψεων, σύμφωνα με το αρχικό όραμα και όπως τελικά είναι διαμορφωμένες σήμερα.  Μέσα από αυτό ο επισκέπτης καλείται να κατανοήσει την μοναδική ταυτότητα της Αριστοτέλους, να προβληματιστεί και να συζητήσει για το μέλλον της. Παράλληλα ωστόσο προτείνεται και μία έκθεση στη Θεσσαλονίκη και συγκεκριμένα στην υπόγεια στοά (criptoporticus) της Αρχαίας Αγοράς ακριβώς στη θέση που θα καταλάμβανε η «αστική πλατεία» του σχεδίου Εμπράρ.

Να σημειωθεί ότι η «Η Λεωφόρος της Κοινωνίας των Εθνών, Ο Γνωστός Άξονας της Αριστοτέλους στη Θεσσαλονίκη» επιλέχθηκε από την αρμόδια Επιστημονική Επιτροπή του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας ανάμεσα σε συνολικά 19 προτάσεις.