Εκ προοιμίου, ο Χάρης Βλαβιανός αναρωτιέται: Πώς ένας άνθρωπος πεζός και ακαλλιέργητος, κατάφερε να γοητεύσει και να συμπαρασύρει στα παράφορα, παρανοϊκά του χνάρια ολόκληρο τον γερμανικό λαό; Το βιβλίο του Το κρυφό ημερολόγιο του Χίτλερ επανέρχεται στο προσκήνιο με την ευκαιρία της μετάφρασής του στα Γαλλικά που του χάρισε και μία θετική κριτική στην Le Monde.

Αποτελεί ύβρη να αποκαλεί κανείς τον Χίτλερ μανιακό παράφρονα; Στρογγυλεύει άραγε την εν ψυχρώ μαζική δολοφονία όταν την ερμηνεύει ως αποτέλεσμα υπέρμετρης φρενοβλάβειας ή έστω σατανικής ιδεοληψίας; Πέρα από οτιδήποτε άλλο, η περίπτωση Χίτλερ συνιστά καταρχάς ενσάρκωση της κοινοτοπίας του κακού, σύμφωνα με την απαράμιλλη φράση της Χάνας Άρεντ. 

Ωστόσο, ορισμένοι θεωρούν την ψυχοδομή του διαφεύγουσα και ακαθόριστη, περιπετειώδες αίνιγμα, μοναδικό σημείο στην ιστορία της ανθρωπότητας που αέναα κεντρίζει τη φαντασία ιστορικών, ψυχολόγων και συγγραφέων προσφέροντας τροφή για σκέψη σε άπειρα ψυχογραφήματα.

Έτσι, ο ποιητής, εκδότης και μεταφραστής Χάρης Βλαβιανός (φετινό Κρατικό Βραβείο Ποίησης) αφού ξεκίνησε σπουδάζοντας ιστορία και πολιτική στο ένδοξο πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, δοκιμάζει και αυτός να συλλάβει την υφή της προσωπικότητάς του αλλά με εξαιρετικά πρωτότυπο και άμεσο τρόπο: αναπλάθει το φανταστικό ημερολόγιο του Χίτλερ την περίοδο του εγκλεισμού του στη φυλακή (1923-1924) στο Λάντσμπεργκ μετά το αποτυχημένο Πραξικόπημα της Μπιραρίας. Γράφοντας σε πρώτο πρόσωπο, σε ημερολογιακή μορφή, προσδίδει στο ψυχογράφημά του τις αρετές της πλαστικότητας και της ζωντάνιας που επιτυγχάνεται μέσω της φοβερής ταύτισης με τον αιμοσταγή δικτάτορα.

Πρόκειται με άλλα λόγια για βιβλίο που εμπίπτει στο είδος του μυθοπλαστικού ντοκουμέντου -διασημότερη εκπρόσωπος του οποίου παραμένει η Χίλαρι Μαντέλ. Ο Βλαβιανός δηλαδή δοκιμάζει την ανασύνθεση της προσωπικότητάς του με τη σύμπραξη φανταστικών και πραγματικών στοιχείων.

Οι συστηματικές και νευρώδεις εγγραφές για τον Αγών μου αρχίζουν άλλωστε με τη συγκεκριμένη φυλάκισή του και σταματούν τον Δεκέμβριο του 1924 όταν του δίνεται αμνηστία και αφήνεται ελεύθερος. Υπάρχουν ενδείξεις ότι ο Χίτλερ πράγματι έγραφε ημερολόγιο το οποίο ως δια μαγείας εξαφανίστηκε. Ο Βλαβιανός εφορμά με αφορμή αυτό το αληθινό γεγονός. Συμβουλεύεται εν συνεχεία συστηματικές αναλύσεις και ερμηνείες πλειάδας ειδικών ιστορικών και μελετητών. Και από εκεί και πέρα αφήνεται στην ποιητική του φλέβα: πόσο ενέτειναν στην προσωπικότητά του ένας μισητός πατέρας και μία λατρευτή μητέρα; τι ρόλο έπαιξε η μανία της υψηλής τέχνης; η κατάδυση στον Νίτσε, τον Σοπενχάουερ, τον Φίχτε;

Με γλώσσα ψύχραιμη και τονικότητα επίπεδη, ο Βλαβιανός αποτυπώνει ευφάνταστα την εσωτερική σκέψη του δημαγωγού που παλινδρομεί ανάμεσα στα άκρα της απόλυτης απαξίας του εαυτού (είμαι ελεεινός) και της εξύμνησής του ως θεού. Το πορτρέτο αναδύεται και μέσα από τις συνεντεύξεις και τις συναντήσεις του Χίτλερ μέσα στη φυλακή (με πολιτικούς, ταχυδρόμους και θαυμάστριες που αποστρεφόταν), οι οποίες έθεσαν και τις βάσεις των όσων επακολούθησαν.

Πρόκειται για εγχείρημα εξαιρετικά επικίνδυνο, με υλικό ευαίσθητο όσο και εύφλεκτο. Ο Βλαβιανός δεν πέφτει στην παγίδα των υπεραπλουστευτικών γενικεύσεων προσπαθώντας να χειραγωγήσει τον αναγνώστη σε τετριμμένες αναγνώσεις του «παράφρονα» ή του «τέρατος». Δεν ξεμπερδεύει με απλοϊκές ερμηνείες. Η προσωπικότητα του Χίτλερ αποτελεί συμπίλημα στοιχείων, που αυτομόλησαν στο Κακό. Ο συγγραφέας γράφει απελευθερωμένος από μονοσήμαντες, προαποφασισμένες βεβαιότητες σε αντίθεση με τον «πρωταγωνιστή» του που στηρίχτηκε σε μανιχαϊστικές, απόλυτες θεωρήσεις μέσα στη νοσηρή φυλακή του ψυχισμού του.

Η πρωτοπρόσωπη καταβύθιση του Βλαβιανού σε μια τόσο συγκεκριμένη αμυχή της προσωπικότητάς του στο χώρο και στο χρόνο, διαχέει τελικά άπλετο φως όχι μόνο στον άνθρωπο αλλά και στην ευρύτερη εποχή της οποίας υπήρξε προϊόν. Αυτή που του επέτρεψε να σκηνοθετήσει το παγκόσμιο σφαγείο του.

Και έτσι το βιβλίο του Βλαβιανού παραμένει καίριο για έναν ακόμη λόγο: Στην Αμερική μόλις κυκλοφόρησε έρευνα από την Claims Conference (εβραϊκή επιτροπή διεκδίκησης υλικών αγαθών από τη Γερμανία), με «λυπηρά» και «ανησυχητικά» συμπεράσματα όπως τα χαρακτήρισαν κεντρικές εφημερίδες και τηλεοπτικά κανάλια παγκοσμίως.

Η έρευνα που βασίστηκε σε χίλιους νέους Αμερικανούς κάτω των σαράντα ετών (18 έως 39) σε πενήντα Πολιτείες, κατέγραψε άγνοια στο 63% των ερωτηθέντων σχετικά με το Ολοκαύτωμα: απάντησαν «με βεβαιότητα» ότι δεν γνώριζαν περί Ολοκαυτώματος ούτε ότι αφανίστηκαν έξι εκατομμύρια Εβραίοι. Το 36% θεωρούσε ότι επρόκειτο για νούμερο μικρότερο των δύο εκατομμυρίων.

«Με τον έναν φόνο θεωρείται κανείς κακός. Με τα εκατομμύρια, ήρωας. Τα νούμερα καθαγιάζουν φίλε μου», σημείωνε ο Τσάπλιν. Η Ιστορία δεν επαναλαμβάνεται ποτέ ως φάρσα και το ανά χείρας βιβλίο, ως ανάγλυφη προσωπογραφία του απόλυτου κακού, μπορεί (χιμαιρικά;) να την αναχαιτίσει.

Χάρης Βλαβιανός
Το κρυφό ημερολόγιο του Χίτλερ
[Φυλακές Λάντσμπεργκ:
Νοέμβριος 1923 – Δεκέμβριος 1924]
Πρόλογος Κώστας Κωστής.
Εκδόσεις Πατάκη, 2016,
σελ. 544, τιμή18,80 ευρώ