Ο Βίκτορ Μπέργκιν, η Κάλη Σπούνερ, ο Πιερ Μπαλ Μπλαν: Αναφορά στον Γιάννη Τσαρούχη

Νέα σύνταξη του σώματος στο χωροχρόνο, που εκπλήσσει το θεατή: Η έκθεση All Criteria This Position Any Moment 2020 ανασυντάσσει τρία διαφορετικά έργα του σημαντικού άγγλου δημιουργού Βίκτορ Μπέργκιν σε ένα συμπίλημα το οποίο χορογραφεί η Κάλη Σπούνερ αντλώντας έμπνευση από το έργο του Γιάννη Τσαρούχη Η ξεχασμένη φρουρά. Την έκθεση στον πρωτοποριακό Haus N Athen (με υπεύθυνη προγράμματος την Αμαλία Βεκρή), «γράφει» και ενορχηστρώνει ο ανεξάρτητος γάλλος επιμελητής Πιέρ Μπαλ-Μπλαν, διευθυντής του Κέντρου σύγχρονης τέχνης στην ευρύτερη περιφέρεια του Παρισιού CAC Brétigny, δουλειά του οποίου έχει παρουσιαστεί στην Tate Modern και στο MoMA (μεταξύ άλλων) ενώ ο ίδιος έχει συνεργαστεί στο παρελθόν και με τον ημέτερο Οργανισμό NEON. Ο ανεξάρτητος εκθεσιακός χώρος ανήκει στον γερμανό συλλέκτη Πίτερ Νίμαν (Peter Niemann).

Τρία ξεχωριστά έργα από την περίοδο ακμής του Μπέργκιν (ο οποίος παραμένει σχεδόν άγνωστος στην Ελλάδα ενώ κατατάσσεται διεθνώς ανάμεσα στους κορυφαίους της εννοιολογικής τέχνης), δηλαδή This position... (1969), Any moment… (1970), All criteria... (1970), παρουσιάζονται στους χώρους της γκαλερί όπως επιτάσσει ο ίδιος ο καλλιτέχνης: καθένα κομμάτι με οδηγίες του καλλιτέχνη οι οποίες έχουν τυπωθεί σε διπλοτυπίες Α4, εκτίθεται απομονωμένο από τα υπόλοιπα σε ευρύτερο δωμάτιο ή αίθουσα με συνδεόμενα δωμάτια τα οποία φιλοξενούν τους θεατές. Η παρουσίαση επανέρχεται στην πρωτότυπη μορφή της (με κείμενο του γάλλου κριτικού Γκισλέν Μολέ Βιεβίλ ύστερα από συνομιλία του με τον Άγγλο καλλιτέχνη), δηλαδή σε αποκόμματα οδηγιών τα οποία έχουν τοποθετηθεί στους τοίχους και έχουν καταλύσει το χώρο. Τα αριθμημένα και υπογεγραμμένα πρωτότυπα σε γυαλί παρουσιάζονται σε ξεχωριστό δωμάτιο.

Κάθε έργο ενεργοποιείται, εκτελείται και μετουσιώνεται από ένα γυμνό ή ημίγυμνο «μοντέλο» ως αναφορά στον πίνακα Η ξεχασμένη φρουρά (1957). Το έργο θα ενεργοποιηθεί στη φαντασία του κοινού μέσα από έγγραφα και ντοκουμέντα στο χολ του εκθεσιακού χώρου. Το ρόλο του μοντέλου αναλαμβάνει ο χορευτής Ευθύμιος Μοσχόπουλος σύμφωνα με τις αισθητικές συντεταγμένες που έχει επιβάλει ο έλληνας ζωγράφος. Επιπλέον, ο Πιέρ Μπαλ-Μπλαν σε συνεργασία με τη χορογράφο έχουν δώσει σαφείς οδηγίες στον χορευτή ώστε πέρα από τον Τσαρούχη να καταφέρει να ενσωματώσει τις αρχές και τις οδηγίες που συμπυκνώνουν τα τρία έργα του Μπέργκιν.

Οι τρεις ατελείς φράσεις που δανείζεται η έκθεση από τα έργα του Μπέργκιν επικαλούνται τη μνήμη του σώματος καθώς και τη συμβολική μνήμη του αναγνώστη. Η Κάλη Σπούνερ υποκαθιστά αυτά τα μνημονικά ίχνη με τρεις δικές της χορογραφικές περφόρμανς –DRAG DRAG SOLO (2016), Still Life (2018) και DEAD TIME (Maggie’s solo) 2019.

Το σόλο DRAG DRAG SOLO παρουσιάστηκε πρώτη φορά στο Κέντρο σύγχρονης τέχνης της Γενεύης το 2018 (βασισμένο σε προηγούμενο, ομότιτλο βίντεο της ίδιας). Έτσι, ο περφόρμερ – χορευτής καθοδηγούμενος από την Κάλη Σπούνερ αντλεί περιεχόμενο από αυτήν την παρακαταθήκη χειρονομιών και κινήσεων ενώ παράλληλα οι οδηγίες του Βίκτορ Μπέργκιν τον καλούν να επικαλεστεί χρόνο παρελθόντα και μέλλοντα.

Ο περφόρμερ σωματοποιεί τα κομμάτια και ανάλογα με την προσωπική του ανάγνωση λαμβάνοντας όμως υπόψη του τις οδηγίες της χορογράφου και του επιμελητή και έτσι εν συνόλω αυτή η εννοιολογική σύλληψη απαιτεί την επαγρύπνηση του θεατή σε σχέση με τις πολλαπλές της συνεκδοχές. Το κοινό βέβαια θα έχει πρόσβαση στο έντυπο υλικό οδηγιών ενώ θα μπορεί να κινείται μέσα στην έκθεση στο πλαίσιο των κανονισμών προστασίας από τον κορονοϊό.

Παρά το νεαρό της ηλικίας της (ή μήπως ακριβώς για αυτό;), η τριαντατριάχρονη αγγλίδα Κάλη Σπούνερ (κινείται πλέον μεταξύ Αθήνας και Λονδίνου), έχει παρουσιάσει ατομικές εκθέσεις σε φημισμένες αίθουσες όπως το The New Museum στη Νέα Υόρκη ή το μουσείο Stedelijk στο Άμστερνταμ. Σπούδασε φιλοσοφία, θέατρο και χορό και στην εργογραφία της διακρίνονται εγκαταστάσεις διαφόρων μέσων, γραπτά κείμενα και περφόρμανς.

Διαχρονικά την απασχολεί η σωματοποίηση της γλώσσας μέσα από την κίνηση σε έργα που αφήνονται σε ανοιχτές ερμηνείες. Εκείνη ωστόσο διατηρεί ψυχολογική απόσταση από τις περφόρμανς της με την έννοια ότι δεν τις εκτελεί η ίδια -μόνο τις σκηνοθετεί. Το σώμα αποτελεί δοχείο ερμηνείας των ιδεών της γύρω από ιδρύματα, οργανισμούς, βιομηχανίες που έχουν επηρεάσει τη σκέψη και τα συναισθήματά της.

Ο συντοπίτης της, καλλιτέχνης και φιλόσοφος Βίκτορ Μπέργκιν (γεννηθείς το 1941) σπούδασε στη Βασιλική Ακαδημία Τεχνών στο Λονδίνο και μετέπειτα στο κορυφαίο Yale ενώ παραμένει ομότιμος καθηγητής σε διάφορα σημαντικά πανεπιστήμια του Λονδίνου και ανά τον κόσμο, όπως το Πανεπιστήμιο του Σικάγου, της Καλιφόρνιας, της Λιέγης, του Σέφιλντ… Συγκαταλέγεται ανάμεσα στους κύριους εκφραστές και πρωτοπόρους της γλωσσολογικής, εννοιολογικής τέχνης, στη σκέψη του οποίου επέδρασαν ιδιαιτέρως οι κολοσσοί Ρόμπερτ Μόρις, Ντόναλντ Τζαντ, Αντ Ράινχαρτ που δίδασκαν στο Γέιλ την εποχή των σπουδών του.

Ως καλλιτέχνης πολύ σύντομα απέρριψε τη ζωγραφική που αποκάλεσε «αναχρονιστικό πασάλειμμα χρωματισμένης λάσπης πάνω σε κεντημένα υφάσματα» για να αφοσιωθεί προς τα τέλη της δεκαετίας του 1960 στις μεικτές τεχνικές και ειδικά στη φωτογραφία και το οπτικό κείμενο ως μορφή τέχνης (κατ’ αναλογίαν της οπτικής ποίησης) επιβάλλοντας τον δικό του εκφραστικό τρόπο: τη συγχώνευση κειμένου και φωτογραφίας ως μεικτό σχόλιο πάνω στην κοινωνία της κατανάλωσης. Παράλληλα ως στοχαστής τον απασχόλησαν φιλοσοφικά και αισθητικά ρεύματα (κυρίως της Γαλλίας) όπως η Φαινομενολογία του Μορίς Μερλό Ποντί και του Αντρέ Μπρετόν και τα γλωσσολογικά κείμενα του Μισέλ Φουκό και του Ρολάν Μπαρτ (αντί Τι εστί σινεμά; εκείνος αναρωτιέται Τι είναι κάμερα;) αλλά και ο Σίγκμουντ Φρόιντ που βρίσκεται στο υπόστρωμα όλων των παραπάνω.

Έργα του φυλάσσονται σε εμβληματικούς χώρους όπως το Μητροπολιτικό μουσείο της Τέχνης (Metropolitan Museum of Art) και το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης (Museum of Modern Art) στη Νέα Υόρκη, το Μουσείο Βικτώριας και Αλβέρτου (Victoria and Albert Museum) και στην Τέιτ (Tate) στο Λονδίνο καθώς και στο Κέντρο Ζορζ Πομπιντού (Centre Georges Pompidou) στο Παρίσι.

Ο ίδιος είχε εξηγήσει ότι οι δημιουργίες του υποβιβάζουν το οπτικό στοιχείο κατά το πρότυπα του Τζόσεφ Κοσούθ (Τέχνη και Γλώσσα) με τον οποίο συνδέονταν φιλικά, και του Βιτγκενστάιν ενώ ύστερα τον καθόρισε η γαλλική σκέψη -«γαλλική αρρώστια» όπως τη χαρακτήριζαν τότε. Σε αυτήν τη λιγότερο οπτική τέχνη, η εικόνα υπονοείται ή υποβάλλεται. Σχηματίζεται εγκεφαλικά. «Ακόμη συγκρούομαι με την ταύτιση της εικόνας με το οπτικό υλικό. Για την φαινομενολογία και τον Ντελέζ η εικόνα παραμένει εικονική προβολή», δηλαδή μνημονεύεται.

Το εικονικό έργο του Any Moment, 1973

Η έκθεση αποτελεί μοναδική ευκαιρία να προσεγγίσει κανείς το φιλοσοφικό σύμπαν του Μπέργκιν έστω και με αυτόν τον ευφάνταστα «πειραγμένο» ή αναθεωρημένο τρόπο.