Ο προσφυγικός ελληνισμός στο Καπνεργοστάσιο – Μνήμες και ιστορίες επιβίωσης από την Βουλή των Ελλήνων

Τρίπτυχο αφιέρωμα για την επέτειο μνήμης των εκατό χρόνων από την Μικρασιατική καταστροφή οργανώνει η Βιβλιοθήκη της Βουλής των Ελλήνων στο Καπνεργοστάσιο με εκθέσεις, που παρουσιάζουν τις πολλές και διαφορετικές όψεις αυτού του γεγονότος, που υπήρξε τομή για τον Ελληνισμό. Το εκθεσιακό αφιέρωμα, που εγκαινιάζεται αύριο από τον πρόεδρο της Βουλής Κωνσταντίνο Τασούλα περιλαμβάνει θέματα, όπως η επαγγελματική ενσωμάτωση των προσφύγων στις νέες πατρίδες και τη συμβολή τους στον κοινωνικοοικονομικό βίο της Ελλάδας από τα πρώτα χρόνια της άφιξής τους ως τη δεκαετία του 1940, ο Τύπος της εποχής και πώς αντιμετώπισε τα δραματικά γεγονότα, αλλά  και η προσπάθειες ενσωμάτωσης και επιβίωσης των προσφύγων. Η επιλογή το εμβληματικού αρχιτεκτονήματος του Καπνεργοστασίου εξάλλου, το οποίο από το 2000 ανήκει εξ ολοκλήρου στη Βουλή των Ελλήνων,  ένα κτίριο το οποίο ανεγέρθηκε μεταξύ 1928-1930 έχει τη δική του σημειολογία, καθώς χρησιμοποιηθηκε, πολύ αργότερα ασφαλώς, μεταξύ 1948 και 1960 ως χώρος φιλοξενίας άλλων δεκάδων προσφύγων και απόρων οικογενειών, κυρίως από τη Ρουμανία.

Η πρώτη έκθεση με τίτλο «Ιστορίες επιβίωσης – Μικρασιάτες πρόσφυγες και εργασία στις νέες πατρίδες»  μέσα από εκθέματα, τα οποία έχουν συγκεντρωθεί σε συνεργασία με πάνω από σαράντα δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς και συλλέκτες, συγκροτείται το εννοιολογικό σύμπαν της επαγγελματικής ενσωμάτωσης των προσφυγικών πληθυσμών.

Αναδεικνύει την εργασία ως στρατηγική επιβίωσης για τους Μικρασιάτες πρόσφυγες, ως μέσο διαμόρφωσης ατομικών και συλλογικών ταυτοτήτων και ως μοχλό κοινωνικής αναδημιουργίας και ανάπτυξης της εθνικής οικονομίας. Με αφηγηματικό πυρήνα ένα μωσαϊκό με τα κυριότερα επαγγέλματα, αστικά και αγροτικά και με οδηγό τις προφορικές μαρτυρίες των ίδιων των προσφύγων παρουσιάζονται αντικείμενα, πρακτικές και συνήθειες που επεκτείνουν σημασιολογικά την έννοια της «εργασίας» ως καθημερινού βιώματος. Παράλληλα, μέσα από την αναφορά στις θεσμικές παρεμβάσεις για την εργασιακή αποκατάσταση των νέων πληθυσμών, προβάλλονται οι εθνικές διαστάσεις που προσέλαβε η διαχείριση της μαζικής εισέλευσης Μικρασιατών μετά το 1922.

Το ιστορικό πλαίσιο

Ως προς τη διάρθρωση, το πρώτο μέρος της έκθεσης περιλαμβάνει μια συνοπτική σκιαγράφηση του ιστορικού πλαισίου, με την εποπτική βοήθεια ενός χρονολογίου με τα σημαντικότερα γεγονότα της περιόδου. Ακολουθεί το ίδιο το γεγονός του ξεριζωμού, όπως αποτυπώνεται σε προφορικές μαρτυρίες για την Καταστροφή και την άφιξη στην Ελλάδα. Εδώ παρουσιάζονται μαρτυρίες,  που αναδεικνύουν τις ανάγκες, τα εμπόδια και τις ελπίδες των ανθρώπων που αναγκάστηκαν να ξαναστήσουν τις ζωές τους στους τόπους υποδοχής. Στη συνέχεια, παρουσιάζονται οι θεσμικές παρεμβάσεις για την υποδοχή των προσφύγων, μέσα από νομοθετικά διατάγματα, υπουργικές αποφάσεις, αλλά και διαβατήρια, πιστοποιητικά και άλλα έγγραφα τα οποία καθόρισαν τη δύσκολη αυτή μετάβαση στη ζωή των προσφύγων.

Το δεύτερο μέρος αρθρώνεται σε τέσσερις θεματικές ενότητες: Είναι οι δραστηριότητες όπως η υφαντουργία, η ταπητουργία και η κεραμική, που αντανακλούν τη συνέχιση των ίδιων ή παρεμφερών επαγγελματικών δραστηριοτήτων με αυτές που ασκούσαν στις γενέτειρές τους οι Μικρασιάτες, αλλά και την προσαρμογή τους προς νέες, συχνά καινοτόμους κατευθύνσεις, όταν οι επικρατούσες κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες το απαιτούσαν.  Και ακολουθεί αναφορά στις εξελίξεις που ενεργοποίησε η μαζική έλευση προσφύγων, ιδιαίτερα στον πρωτογενή τομέα, με την κατασκευή έργων κοινής ωφελείας και την αγροτική μεταρρύθμιση, που υλοποιήθηκε μετά το 1922, οδηγώντας στον δραστικό εκσυγχρονισμό της αγροτικής παραγωγής.

Η γυναικεία δραστηριότητα

 Οι συχνές αλλαγές επαγγέλματος και οι συνεχείς μετακινήσεις των προσφυγικών πληθυσμών συνθέτουν ένα ακόμη θέμα, που άπτεται των οικονομικών δραστηριοτήτων όλων των μελών μιας οικογένειας στον κοινό αγώνα για την επιβίωση, συμπεριλαμβανομένων των γυναικών αλλά και των ανήλικων παιδιών. Έμφαση μάλιστα δίνεται στη γυναικεία εργασία τόσο στις παραγωγικές δραστηριότητες του αγροτικού χώρου, όσο και στις αστικές περιοχές, όπου οι γυναίκες εξάσκησαν διάφορα επαγγέλματα, από βιομηχανικές εργάτριες και υπάλληλοι έως αυτοαπασχολούμενες (κεντήστρες, υφάντρες, μοδίστρες κ.τ.ό.) ή και υπηρέτριες. Η τέταρτη υποενότητα τέλος είναι αφιερωμένη στην κοινωνικο-οικονομική ένταξη των προσφύγων στην ελληνική κοινωνία και στον εμπλουτισμό του νεοελληνικού πολιτισμού, ιδιαίτερα σε τομείς, όπως η λαϊκή τέχνη, η λογοτεχνία, η επιστήμη και η μουσική.

Η γενική επιμέλεια της έκθεσης είναι της Μαρίας Καμηλάκη, με την επιμέλεια των Μ. Βλασσοπούλου και  Α. Καραπάνου και με την επιστημονική συνδρομή των Ν. Ανδριώτη, Ευ. Αχλάδη, Ευ. Καραμανέ, Γ. Καραχρήστου, Π. Ποτηρόπουλου και Σ. Ριζά.

Ο Τύπος

«Το 1922 στον Τύπο», η δεύτερη έκθεση του αφιερώματος  επικεντρώνεται στην ανάδειξη της πλούσιας δημοσιογραφικής παραγωγής γύρω από τα δραματικά περιστατικά, που έλαβαν χώρα μετά τον Σεπτέμβριο του 1922, όπως αποτυπώνονται στον Τύπο της εποχής, τόσο τον Μικρασιατικό, της Κωνσταντινούπολης και της Σμύρνης κυρίως, όσο και τον ελλαδικό, της Αθήνας και της περιφέρειας, επίσης όμως τον ομογενειακό των Η.Π.Α. και της Αιγύπτου αλλά και  τον αλλόφωνο.

Στην Έκθεση παρουσιάζονται επίσης ενδεικτικά, κυριακάτικα αφιερώματα εφημερίδων για την Καταστροφή της Σμύρνης και των «Χαμένων Πατρίδων». Τα εκτιθέμενα τεκμήρια προέρχονται από τη Συλλογή Ημερήσιου και Περιοδικού Τύπου της Βιβλιοθήκης της Βουλής και ο κατάλογος που συνοδεύει την έκθεση περιλαμβάνει τα κείμενα της έκθεσης, πλαισιωμένα από ενδεικτικά τεκμήρια.  Η επιμέλεια είναι των  Ε. Αντωναράκου και Έ. Δρούλια.

Επιβίωση- ενσωμάτωση

Το αφιέρωμα ολοκληρώνεται με την έκθεση «Πρόσφυγες: 1922+ επιβίωση-ενσωμάτωση», που  μας μεταφέρει στη συγχρονία, στο επίπεδο της πρόσληψης. Συγκεκριμένα 27 καλλιτέχνες, πρόσφυγες οι περισσότεροι, δεύτερης και τρίτης γενιάς, καταγράφουν τις δικές τους μικροϊστορίες για το 1922, μεταπλάθοντας την πρώτη ύλη της επιβίωσης και της εγκατάστασης των δικών τους ανθρώπων σε έργο τέχνης και αφήγηση.  Η συγκεκριμένη έκθεση προσφέρει μια επιπλέον ανάγνωση του αγώνα της επιβίωσης προσφύγων, προτείνοντας μία σύγχρονη, δυναμική και διαλογική προσέγγιση του τραύματος, που επέφερε η Μικρασιατική Καταστροφή. Την εικαστική έκθεση σε επιμέλεια των Ά. Τσαμκόσογλου και Μιρέλλας Κασιμάτη συνοδεύει λεύκωμα με τα έργα των καλλιτεχνών και τα συνοδευτικά επεξηγηματικά κείμενα.

Να σημειωθεί, ότι είναι η πρώτη φορά, που η Βιβλιοθήκη της Βουλής υποδέχεται στο Καπνεργοστάσιο και συνδιοργανώνει μια έκθεση σύγχρονης τέχνης, και μάλιστα έργων που δημιουργήθηκαν ειδικά για τη συμπλήρωση των εκατό χρόνων από τη Μικρασιατική Καταστροφή.

Διαβάστε επίσης

Έκθεση-κάλεσμα αρχαίων επαγγελματιών στο Μουσείο Ακρόπολης