Ο Λεονάρντο Ντα Βίντσι στο Λούβρο

Το μεγαλύτερο εικαστικό γεγονός της χρονιάς για τα 500 χρόνια από το θάνατό του

Ο ζωγράφος, ο επιστήμονας, ο φιλόσοφος, ο εφευρέτης, ο μηχανικός. Ο Λεονάρντο Ντα Βίντσι! Μια μεγαλοφυΐα, ένας άνθρωπος, που ήταν από μόνος του όλη η Αναγέννηση! Πεντακόσια χρόνια από το θάνατό του φέτος και το Μουσείο του Λούβρου οργανώνει, με αφορμή την επέτειο, μία έκθεση, που εγκαινιάζεται την Πέμπτη, 24 Οκτωβρίου, με τα αντιπροσωπευτικότερα έργα του μεγάλου δημιουργού, αλλά επίσης και με μια διαφορετική προσέγγιση.

Γιατί ο στόχος των επιμελητών της δεν είναι, όπως γίνεται συνήθως, μια χρονολογική παρουσίαση των έργων του Ντα Βίντσι με βάση τους τόπους, όπου έζησε και εργάσθηκε, αλλά «Τώρα η έκθεση θα χωριστεί σε τέσσερα κεφάλαια, που θα απεικονίζουν τα βασικά στάδια της καλλιτεχνικής εξέλιξης του Leonardo στην καριέρα του», όπως δήλωσε πρόσφατα ο Vincent Delieuvin, επικεφαλής της επιστημονικής επιτροπής της διοργάνωσής της.

Άλλωστε, δέκα ολόκληρα χρόνια έχει διαρκέσει η προετοιμασία γι΄αυτήν την έκθεση, για την οποία θα συνεισφέρουν με έργα τους πολλά μουσεία του κόσμου, συμπεριλαμβανομένης της Ιταλίας. Πρόκειται για το μεγαλύτερο, διεθνώς, γεγονός στο χώρο της τέχνης, για το οποίο, μάλιστα, το Λούβρο -με τη μεγαλύτερη επισκεψιμότητα παγκοσμίως- δέχεται ηλεκτρονικές κρατήσεις εισιτηρίων από τον περασμένο Ιούνιο, ενώ καμιά αγορά δεν είναι δυνατή στα ταμεία του.

Μόνον 15 ή, κατ΄ άλλους, το πολύ 17 είναι οι πίνακες του Λεονάρντο Ντα Βίντσι που διασώζονται, από τους οποίους το Λούβρο κατέχει τους πέντε. Είναι η «Παναγία των βράχων» (όμοιό της, με εκτέλεση που διαφέρει σε κάποιες λεπτομέρειες βρίσκεται στην Πινακοθήκη του Λονδίνου), η «La Belle Ferronnière» που αποδίδεται στον ίδιο ή στην σχολή του, «Η Παρθένος με το θείο βρέφος και την Αγία Άννα», ο «Άγιος Ιωάννης ο Βαπτιστής» και, φυσικά, η «Μόνα Λίζα».

Οι συγκεκριμένοι πίνακες, μαζί με 22 σχέδια του Ντα Βίντσι, που επίσης βρίσκονται στο Λούβρο, θα περιλαμβάνονται στα σχεδόν 120 έργα (ζωγραφική, σχέδια, χειρόγραφα, γλυπτά, αντικείμενα τέχνης) που θα παρουσιαστούν στην έκθεση. Προέλευσή τους, τα μεγαλύτερα ευρωπαϊκά και αμερικανικά μουσεία: Royal Collection, Βρετανικό Μουσείο, Εθνική Πινακοθήκη του Λονδίνου, Πινακοθήκη του Βατικανού, Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης, Ινστιτούτο της Γαλλίας.

Είναι απίθανο, ωστόσο, να παρουσιαστεί στην έκθεση ο πίνακας «Salvator Mundi», καθώς το αίτημα του Λούβρου προς τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και, συγκεκριμένα, το Άμπου Ντάμπι, όπου μεταφέρθηκε το έργο μετά την δημοπράτησή του, το 2017 στους Christie’s της Νέας Υόρκης, έναντι του ιλιγγιώδους ποσού των 450,3 εκατομμυρίων δολαρίων, έμεινε αναπάντητο. Για την ακρίβεια, μάλιστα, ο ακριβότερος πίνακας του κόσμου, για την γνησιότητα του οποίου, πάντως, έχουν εκφραστεί πολλές αμφιβολίες και από το ίδιο το Λούβρο, δεν εκτίθεται καν πλέον σε κοινή θέα!

Να σημειωθεί, εξάλλου, ότι μεγάλο ζήτημα, σχεδόν διπλωματικό επεισόδιο, απειλήθηκε με το αίτημα του Λούβρου προς τη Πινακοθήκη της Ακαντέμια της Βενετίας, για τον δανεισμό του περίφημου «Ανθρώπου του Βιτρούβιου», λόγω των αντιρρήσεων που μεθοδεύτηκαν από την ξενοφοβική «Λέγκα» στο όνομα της «ιταλικότητας» του Λεονάρντο Ντα Βίντσι. Τελικά, το έργο θα εκτεθεί στο Παρίσι, ενώ, σε αντάλλαγμα, η Γαλλία θα δανείσει στην Ιταλία πίνακες του Ραφαέλο για την έκθεση, που ετοιμάζεται για τον επόμενο χρόνο στη Ρώμη.

Στο Λούβρο, η πρώτη ενότητα της έκθεσης είναι αφιερωμένη στο «φως και τη σκιά», με επίκεντρο το μνημειακό γλυπτό του Αντρέα ντελ Βερόκιο «Ο Χριστός και ο Άγιος Θωμάς», που δημιουργήθηκε μεταξύ 1467 και 1483, όταν ο νεαρός Λεονάρντο δούλευε στο εργαστήρι του καλλιτέχνη. Σε συνδυασμό με έξι μελέτες σχεδίασης, που βρίσκονται στο Λούβρο, στοχεύουν να δείξουν πώς η διαχείριση του φωτός και της σκιάς από τον Λεονάρντο μιμείται το παιχνίδι του φωτός πάνω σε χάλκινες επιφάνειες.

Στην «ελευθερία» αναφέρεται η δεύτερη ενότητα και, συγκεκριμένα, στις αναζητήσεις του δημιουργού για κίνηση και ζωή. Εδώ, θα παρουσιαστούν, μεταξύ άλλων, η «Μαντόνα Μπενουά» από το Ερμιτάζ, ο «Άγιος Ιερώνυμος» από το Βατικανό και η «Παναγία των βράχων».

Η «επιστήμη» είναι το θέμα της τρίτης ενότητας, με τα 14 από τα χειρόγραφα του Institute de France, και τα φύλλα από τον Codex Atlanticus και τον Codex Arundel από τη Βρετανική Βιβλιοθήκη του Λονδίνου. Γιατί ο Λεονάρντο ντα Βίντσι ή καλύτερα ο «Leonardo» ή «Io, Leonardo», όπως υπέγραφε τα έργα του, είχε πάντα ως στόχο του «να καταλάβει τον τρόπο με τον οποίο λειτουργούσαν τα πράγματα» όπως λέει ο ίδιος.

Όσον αφορά στο τελευταίο τμήμα της έκθεσης, που ονομάζεται απλώς «la vie», αναδεικνύει τον τρόπο εκτέλεσης των έργων, «προσπαθώντας να δημιουργήσει το «sfumato», δηλαδή τις καπνιστές σκιές, τόσο γεμάτες ασάφεια, όσο αινιγματικά ήταν τα έργα του, αλλά και ταυτόχρονα γεμάτα ζωή», πάντα κατά τον Delieuvin.

Μια άλλη ιδιαιτερότητα της έκθεσης είναι η παρουσίαση των πρωτοποριακών ερευνών, που έχουν γίνει από το Λούβρο για τα έργα. Έτσι, νέοι τύποι ακτίνων Χ, για παράδειγμα, χαρτογραφούν κάθε χρωστική ουσία, αλλά και το χημικό της στοιχείο στα στρώματα χρωμάτων και σε κάθε στάδιο της εκτέλεσης ενός πίνακα. Επίσης, θα παρουσιαστούν υπέρυθρες εικόνες των πρωτότυπων ζωγραφικών έργων του Leonardo, ακόμη και αυτών που δεν περιλαμβάνονται στην έκθεση, όπως, για παράδειγμα, την αδημοσίευτη χαρτογράφηση της Μόνα Λίζα.

Γεννημένος στο Βίντσι της Ιταλίας στις 15 Απριλίου του 1452, ο Leonardo di ser Piero da Vinci, όπως ήταν το πλήρες όνομά του, νόθο παιδί ενός συμβολαιογράφου και μιας υπηρέτριας, πρότυπο του ουμανιστικού ανθρώπου και ένας από τους μεγαλύτερους, αν όχι ο μεγαλύτερος καλλιτέχνης όλων των εποχών, δεν υπήρξε εν τούτοις, μόνον αυτό. Πιστεύοντας στην ενότητα των γνωστικών πεδίων, ασχολήθηκε με τη γλυπτική, την αρχιτεκτονική, τη μουσική, τα μαθηματικά, την εφαρμοσμένη μηχανική, την αστρονομία, την χαρτογραφία, την βοτανική, τη γεωλογία, την ανατομία.

Σχεδίασε μηχανές κάθε είδους, πτητικές (με διασημότερη το γνωστό ως αεροέλικα ή ελικόπτερο του Λεονάρντο), πολεμικές (αμυντικές και επιθετικές μαζικής καταστροφής), υδραυλικές (επινοώντας μηχανισμούς κινούμενους με νερό), ακόμη και φράγματα. Επίσης, προσπάθησε να διπλασιάσει την οπτική απόδοση με γυάλινα όργανα, ενώ είχε συλλάβει την ιδέα των φακών επαφής.

Παρ’ ό,τι μεγάλωσε στους κόλπους της Καθολικής εκκλησίας, μετά την πρώτη του νεότητα δεν ασχολήθηκε πλέον καθόλου με τη θρησκεία, ούτε έχει κάνει σχετικές αναφορές. Η παιδική του ζωή φαίνεται ότι τον σημάδεψε, καθώς η γενικώς αποδεκτή ομοφυλοφιλία του θεωρήθηκε από τον Φρόιντ ως αποτέλεσμα της εγκατάλειψης από τη μητέρα του. Παράλληλα, όμως, για τον ίδιο ήταν απεχθής όποιος δεν μπορούσε να χαλιναγωγεί τα πάθη του. Ως χορτοφάγος, εξάλλου, δεν επέτρεπε, όπως σημειώνει «να γίνει ο ίδιος τάφος για άλλα ζώα, ένα πανδοχείο νεκρών». Πέθανε στις 2 Μαΐου του 1519 στη Γαλλία, όπου ζούσε τα τελευταία του χρόνια ύστερα από πρόσκληση του βασιλιά Φραγκίσκου Α΄. Τάφηκε στην εκκλησία Sainte Florentine, κοντά στον βασιλικό πύργο του Amboise, αλλά ο τάφος του καταστράφηκε κατά τη διάρκεια της Γαλλικής Επανάστασης.

Στο Λούβρο η έκθεση θα διαρκέσει ως τις 24 Φεβρουαρίου 2020.