Ο Λαβύρινθος, ο Μινώταυρος, ο Μίνωας – Οι μύθοι της Κνωσού ζωντανεύουν στην Οξφόρδη

Μισός άνθρωπος και μισός ταύρος. Ένα τέρας, που ο βασιλιάς Μίνωας είχε αιχμαλωτίσει στον Λαβύρινθο, μια πολύπλοκη, οικοδομική κατασκευή στον ανάκτορό του στην Κνωσό.

Οι μύθοι προηγούνται των ανακαλύψεων, έτσι πρώτα ο ηρακλειώτης έμπορος και αρχαιοδίφης Μίνωας Καλοκαιρινός και κυρίως ο άγγλος αρχαιολόγος Άρθουρ Έβανς θα αναζητούσαν το μινωικό ανάκτορο και ολόκληρο το μινωικό πολιτισμό.

Το παλάτι της Κνωσού κι ο θρυλικός βασιλιάς του, ο Λαβύρινθος κι ο Μινώταυρος, τα εκλεκτά τεχνουργήματα, έργα μοναδικής τέχνης, που δημιουργούσαν οι μινωίτες τεχνίτες θα έρχονταν στο φως -πάνε περισσότερα από εκατό χρόνια τώρα- αποκαλύπτοντας έναν περίφημο πολιτισμό.

Σ΄αυτόν, που είναι αφιερωμένη η έκθεση «Λαβύρινθος: Κνωσός, Μύθος και Πραγματικότητα», η οποία εγκαινιάζεται την Παρασκευή 10 Φεβρουαρίου στο Μουσείο Τέχνης και Αρχαιολογίας Ασμόλιαν της Οξφόρδης.

Ακολουθώντας τα βήματα του Έβανς στις ανασκαφές και την ανασύσταση, εν μέρει, του ανακτόρου και φθάνοντας ως σήμερα, με τον ενεργό απόηχο του μύθου, που είναι γνωστός παγκοσμίως και γίνεται ακόμη και βιντεοπαιχνίδι, πρόκειται για μια έκθεση, που φιλοδοξεί να μιλήσει για όλα:

Πρώτα για τις απόπειρες του Καλοκαιρινού για την ανασκαφή του λόφου Κεφαλά, όπου έφερε στο φως τα πρώτα ευρήματα, αποδίδοντας μάλιστα την πρέπουσα αναφορά στον Κρητικό, ο οποίος προσπάθησε εν μέσω οθωμανικής κυριαρχίας να πραγματοποιήσει έρευνες.

Την αφοσίωση του Έβανς, στη συνέχεια, που ξεκίνησε ψάχνοντας για σφραγίδες με άγνωστες γραφές, για να αποκαλύψει όμως το ανάκτορο της Κνωσού. Την αποκατάστασή του για την οποία υπέστη τη σφοδρή κριτική της εποχής. Τα θαυμαστά ευρήματα αλλά και το αρχείο του που φυλάσσεται στο Ασμόλιαν και είναι βασικό για την κατανόηση της τοποθεσίας της Κνωσού.

Επίσης πολλά από τα ανασκαφικά του σχέδια, έργα τέχνης και αρχεία, που εκτίθενται μαζί με τα ευρήματα, τεκμηριώνοντας την αποκάλυψη του παλατιού μεταξύ 1900 –1905.

Ο Άρθουρ Έβανς

Με περισσότερα από εκατό αρχαία αντικείμενα, που δεν έχουν φύγει ποτέ στο παρελθόν από την Ελλάδα –Κρήτη και Αθήνα- συνεισφέρει και η χώρα σ΄αυτήν την έκθεση, που είναι η πρώτη στο Ηνωμένο Βασίλειο, αφιερωμένη αποκλειστικά στην Κνωσό. Να σημειωθεί άλλωστε, ότι την εποχή των ανασκαφών ο Έβανς ήταν διευθυντής (φύλακας) του Μουσείου Ασμόλιαν.

Ο Έβανς ήταν πεπεισμένος, ότι είχε ανακαλύψει τον πραγματικό Λαβύρινθο, έχοντας βρει τις αποδείξεις του στις πλούσιες τοιχογραφίες, στις πήλινες πινακίδες με τις άγνωστες γραφές (Γραμμική Α και Γραμμική Β) και μια ανέπαφη, πέτρινη αίθουσα θρόνου. Έτσι ταύτισε το δαιδαλώδες κτίριο με το ανάκτορο του μυθικού βασιλιά Μίνωα και απέδειξε, ότι ήταν περίπου 4.000 ετών.

Ήταν ο ίδιος επίσης, που έδωσε ονομασία σε έναν ολόκληρο πολιτισμό, τον «Μινωικό», όπως πρώτος αποκάλεσε τον πρώιμο κρητικό πολιτισμό. Και βέβαια εκείνος, που «δημιούργησε» το θαύμα του παλατιού, που υπάρχει σήμερα, με την αναστήλωση μέρους του κτιρίου. Σήκωσε τοίχους, στερέωσε κολώνες και αποκατέστησε ορόφους, έφτιαξε στέγες, έβαλε να χρωματίσουν και να ζωγραφίσουν.

Κι αν ενοχοποιήθηκε, από την εποχή του ήδη για τη χρήση σκυροδέματος σ΄αυτήν την αμφιλεγόμενη αποκατάσταση, οι Βρετανοί, τουλάχιστον, τον δικαιολογούν: «Η πλαγιά του λόφου κόπηκε επτά μέτρα και ο Έβανς έπρεπε να την υποστηρίξει όταν άρχισε να καταρρέει», όπως λέει ο Άντριου Σάπλαντ, επιμελητής των Συλλογών του Έβανς της εποχής του Χαλκού και της Κλασικής εποχής στο Ασμόλιαν. Ο ίδιος αποδίδει εξάλλου, και τα εύσημα στον Μίνωα Καλοκαιρινό, θεωρώντας ως ανιστόρητο τον παραμερισμό του από την ανακάλυψη της Κνωσού, κάτι που το Ασμόλιαν αποκαθιστά με την έκθεσή του.

Οι ανασκαφές

Σε απόσταση περί τα έξι χιλιόμετρα από το Ηράκλειο ο λόφος Κεφαλάς, τεχνητός στην πραγματικότητα, καθώς είχε δημιουργηθεί από τις αλλεπάλληλες κτίσεις της μινωικής πόλης απέδιδε διάφορα ευρήματα στους ντόπιους, που καλλιεργούσαν τους αγρούς τους. Μερικά από αυτά μάλιστα, όπως οι σφραγιδόλιθοι εύρισκαν το δρόμο προς τα αθηναϊκά αρχαιοπωλεία και από εκεί στο εξωτερικό. Η Κρήτη άλλωστε ήταν ακόμη υπό τους Τούρκους εκείνη την εποχή.

Εκεί άρχισε να κάνει τις πρώτες του έρευνες ο Καλοκαιρινός το 1878, αγοράζοντας την περιοχή από τον Τούρκο που την κατείχε και ο οποίος διατήρησε το δικαίωμα επί του 1/3 των ευρημάτων. Επί τρεις περίπου εβδομάδες και με δύο εργάτες ο Καλοκαιρινός κατάφερε να αποκαλύψει τα θεμέλια των αποθηκευτικών χώρων, που ήταν γεμάτα με πιθάρια ενώ έσκαψε επίσης και ένα τμήμα της λεγόμενης Αίθουσας του Θρόνου αλλά στη συνέχεια η συμφωνία με του Τούρκους χάλασε. Τότε ήταν που εκφράστηκε το ενδιαφέρον του Σλήμαν, ο οποίος όμως απογοητεύθηκε αμέσως εξ αιτίας ενός υπέρογκου ποσού, που του ζήτησαν.

Δέκα χρόνια αργότερα ωστόσο το 1898 η Κρήτη έχει ανακηρυχθεί ως ανεξάρτητη (Κρητική Πολιτεία) ενώ θεσπίζεται νόμος, που προβλέπει ότι όλες οι αρχαιότητες κηρύσσονταν κτήμα της Πολιτείας. Ο Άρθουρ Έβανς που είχε φθάσει για πρώτη φορά στην Κρήτη το 1894, επιδιώκοντας την αποκρυπτογράφηση δύο τύπων άγνωστης τότε, γραφής, που εμφανιζόταν στις σφραγίδες επανέρχεται το 1899 με άλλα σχέδια. Έχοντας κληρονομήσει μεγάλη περιουσία από τον πατέρα του, σερ Τζον Έβανς, που ήταν χαρτοβιομήχανος αλλά και ερασιτέχνης αρχαιολόγος θα αγοράσει όλη την περιοχή και τον Μάρτιο του 1900 θα αρχίσει τις ανασκαφές.

Ο μυθικός Λαβύρινθος

Η ανασκαφή του ανακτόρου, την οποία ο Έβανς χρηματοδότησε εξ ολοκλήρου τελείωσε το 1905, ενώ ακολούθησαν και άλλες ως το 1931, με μικρές διακοπές. Αξίζει να σημειωθεί άλλωστε, ότι είχε ξεκινήσει με 30 εργάτες και έφθασε κάποια στιγμή τους 250. Ο ίδιος δεν αμφέβαλλε ποτέ, ότι αυτό το τεράστιο κτιριακό σύμπλεγμα των 22.000 τ.μ. ήταν το ανάκτορο της Κνωσού, εκεί όπου κατοικούσε ο βασιλιάς Μίνωας. Κάτι που οριστικοποίησε με το τετράτομο έργο του, κλασικό πλέον στην Αρχαιολογία «Το Παλάτι του Μίνωα στην Κνωσό» (1921 – 1935). Κοντά στο ανάκτορο έκτισε και ο ίδιος αργότερα τη Βίλα Αριάδνη, η οποία έγινε και βάση της Βρετανικής Αρχαιολογικής Σχολής στην Κρήτη ως σήμερα.

Αλλά σήμερα πιστεύεται πραγματικά, ότι η Κνωσός ήταν ο τόπος του μυθικού Λαβύρινθου: «Υπήρχε σίγουρα κάποιο είδος λαβύρινθου σε αυτό που ο Έβανς αποκαλούσε ως παλάτι, αλλά δεν υπήρξε κανένα στοιχείο, ότι εκείνη την εποχή οι άνθρωποι άφηναν εκεί προσφορές. Ωστόσο, υπάρχουν, δελεαστικές ενδείξεις για τη σύνδεση του Μινώταυρου με τις τοιχογραφίες ανθρώπων που πηδούν πάνω από ταύρους», όπως λέει ο επιμελητής του Ασμόλιαν Άντριου Σάπλαντ.

Ενδιαφέρον όμως στην διοργάνωση αυτής της έκθεσης έχει και κάτι ακόμη, που επισημαίνει ο ίδιος. Είναι η ευτυχής συνεργασία, που είχε με τα ελληνικά μουσεία, κυρίως το Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου αλλά και το Εθνικό Αρχαιολογικό. Κι αυτό λόγω του Έλγιν!

«Ο Έβανς μπορεί να ήρθε σε ρήξη με τον Καλοκαιρινό, αλλά η ιστορία του είναι αντίθετη από εκείνη του Έλγιν», όπως λέει. «Ο Έλγιν έχει δαιμονοποιηθεί στην Ελλάδα επειδή μετέφερε τα Μάρμαρα στο Βρετανικό Μουσείο, ενώ ο σερ Άρθουρ εξακολουθεί να τιμάται, χάρις στον τρόπο με τον οποίο εκλαΐκευσε τον Μινωικό πολιτισμό». Κι επειδή ο ίδιος υπηρέτησε επί δεκαετία, όπως αναφέρει, στο Βρετανικό Μουσείο, προσθέτει: «Θα ήταν δύσκολο να δουλέψουμε έτσι, μαζί με την Ελλάδα, στο Βρετανικό Μουσείο, εξαιτίας του Έλγιν. Το έχω δει αυτό από πρώτο χέρι. ΄Εγινε αντιληπτό, πόσο πιο εύκολο είναι για μένα, τώρα».

Διαβάστε επίσης: