Ο κόσμος του Ομήρου στο Μουσείο Μπενάκη: Έκθεση του Πολιτιστικού Ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς

Ειδώλια, κοσμήματα και όπλα, σφραγιδόλιθοι και αντικείμενα από ελεφαντόδοντο και, βέβαια, πολλά αγγεία κάθε είδους, όλα κατ΄ ευθείαν από έναν κόσμο μακρινό, τον κόσμο του Ομήρου έρχονται στο Μουσείο Μπενάκη.

Από τις 16 Δεκεμβρίου και σε συνεργασία με το Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς και την Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων η έκθεση «Από τον κόσμο του Ομήρου. Τήνος και Κυκλάδες στη Μυκηναϊκή εποχή» ανατρέχει στον περίφημο και ιδιαίτερο Μυκηναϊκό πολιτισμό, όχι αυτόν όμως που άνθησε στα μεγάλα κέντρα της ηπειρωτικής Ελλάδας, αλλά όπως αναπτύχθηκε στα νησιά του αιγαιακού χώρου.

Πρόκειται για μία εικόνα της φυσιογνωμίας και της σπουδαιότητας του Μυκηναϊκού πολιτισμού στο Κυκλαδικό αρχιπέλαγος, που καταγράφεται μέσα από 150 περίπου αρχαιολογικά ευρήματα από την Τήνο, την Νάξο, τη Δήλο, τη Μύκονο, την Πάρο, τη Μήλο, τη Σίφνο, και την Κέα. Η καθημερινή ζωή των ανθρώπων, η λατρεία, τα ταφικά έθιμα, ακόμη και ο πόλεμος σ΄αυτούς τους μακρινούς αιώνες, και συγκεκριμένα από το 1400 ως το 1100 π.Χ. περίπου, αποκαλύπτονται μέσα από τα αντικείμενα αυτά, μιλώντας για έναν σπουδαίο και περήφανο κόσμο, για τον οποίο είπαν πολλά από την αρχαιότητα ήδη τα έπη του Ομήρου.

Να σημειωθεί, άλλωστε, ότι η έκθεση παρουσιάσθηκε με εξαιρετική επιτυχία όλο το περασμένο καλοκαίρι στο Μουσείο Μαρμαροτεχνίας του Πολιτιστικού Ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς στην Τήνο.

Στην εποχή της μεγάλης του ακμής, κατά τον 14ο και 13ο π.Χ. αιώνα, εξαπλώθηκε ο Μυκηναϊκός πολιτισμός από την ηπειρωτική χώρα προς την Κρήτη, τα νησιά του Αιγαίου (Κυκλάδες και Δωδεκάνησα), το Ιόνιο και τη Μακεδονία ως και τα μικρασιατικά παράλια. Σ΄αυτήν την εποχή, όπως λέει η αρχαιολόγος της Εφορείας Κυκλάδων, δρ. Αναστασία Αγγελοπούλου «Τα προϊόντα τα οποία παράγονται μαζικά και διακρίνονται από ομοιομορφία, τυποποίηση, αλλά και υψηλή ποιότητα κατασκευής διακινούνται μέσω των θαλασσίων, κυρίως, δρόμων του διεθνούς εμπορίου, φτάνοντας από τη Δύση ως την Ανατολή και την Κύπρο».

Και οι Κυκλάδες, λόγω ακριβώς της θέσης τους στο κεντρικό Αιγαίο, αποτέλεσαν, σε όλη αυτή την περίοδο, τα κομβικά σημεία επικοινωνίας, μέσα από τα οποία μεταφέρθηκαν υλικά αγαθά, αλλά και διακινήθηκαν ιδέες, τέχνες, πολιτισμός. Από την άλλη, ωστόσο, η γεωγραφική διάσπαση των νησιών δεν μπορούσε να ευνοήσει ένα συγκεντρωτικό οικονομικό και πολιτικό σύστημα, όπως αυτό των μυκηναϊκών ανακτόρων της ηπειρωτικής Ελλάδας. Κι ίσως έτσι δικαιολογείται η απουσία τους από τον περίφημο «νηών κατάλογο» του Ομήρου, στον οποίον αναφέρονται τα πλοία κάθε πόλης, που πήραν μέρος στην εκστρατεία εναντίον της Τροίας.

Τι υπάρχει, όμως, στα νησιά των Κυκλάδων από την Μυκηναϊκή εποχή;

Στην Τήνο, ιδιαίτερα σημαντικός είναι ο μυκηναϊκός θολωτός τάφος στην Αγία Θέκλα, ένας «τάφος αριστοκρατών» (13ος-12ος π.Χ. αιώνας), που είχε ερευνήσει το 1979 ο αείμνηστος, τηνιακός αρχαιολόγος, Γεώργιος Δεσπίνης. Ο χαρακτηρισμός του προήλθε από τα εκπληκτικά ευρήματα που αποκαλύφθηκαν σ΄ αυτόν, όπως ένα ξυράφι για καλλωπισμό και ένα μαχαιρίδιο, κοσμήματα από χρυσό, φαγεντιανή και υαλόμαζα, σφραγιδόλιθος με παράσταση ζώου και πλήθος αγγείων κάθε είδους.

Ένας ακόμη θολωτός, μυκηναϊκός τάφος στα Αγγελικά της Μυκόνου (13 ος π.Χ. αιώνας), που ανήκε σε πλούσιο γένος με διακεκριμένη κοινωνικά θέση έκρυβε, μεταξύ άλλων, χρυσά κοσμήματα κι έναν σφραγιδόλιθο από ορεία κρύσταλλο με παράσταση λιονταριού που επιτίθεται σε ελάφι.

Εισαγωγής από την Κύπρο θεωρούνται, εξάλλου, τα πολύτιμα αντικείμενα από ελεφαντόδοντο, που βρέθηκαν στην Δήλο, όπως το περίφημο «Πλακίδιο του Πολεμιστή» (14 ος – 13 ος π.Χ. αιώνας), που αναπαριστά έναν άνδρα με τον οπλισμό του (δόρυ, ασπίδα) και το οδοντόφρακτο κράνος του, χαρακτηριστικό της Μυκηναϊκής εποχής, με επένδυση από χαυλιόδοντες αγριόχοιρου.

Αντικείμενα πολυτελείας προήλθαν και από την ακρόπολη των Κουκουναριών της Πάρου, που κατοικούνταν διαρκώς από την 5η π.Χ. χιλιετία ως τον 7ο π.Χ. αιώνα. Ανάμεσά τους και όπλα, διπλός πέλεκυς, χαλινάρια αλόγων, σφραγιδόλιθοι. Και όσον αφορά στη Σίφνο, κυκλώπεια τα τείχη της ακρόπολης στον  Άγιο Ανδρέα.

Μία ακμαία πόλη λιμάνι είχε αναπτυχθεί στην Νάξο, όπως αναφέρει ο δρ. Ανδρέας Βλαχόπουλος, η οποία «λόγω των συνθηκών ευημερίας και πλούτου που συγκέντρωσε και, στηριζόμενη στην τάξη των ιπποτροφούντων ευγενών που την διοικούσαν, είναι πολύ πιθανόν να αναδείχθηκε σε ηγεμονίδα των μικρότερων γειτονικών νησιών, εξελισσόμενη σε κέντρο μιας νησιωτικής περιφέρειας του Αιγαίου». Μοναδικά, πραγματικά, τα ευρήματα από εδώ, όπως τα χρυσά ελάσματα, που φέρουν την παράσταση ενός παιδιού, άλλα που έχουν τη μορφή ταυροκεφαλής ή μορφή ρόδακα και οι μικρές χρυσές επίσης, χάντρες από περιδέραιο, ο σφραγιδόλιθος από αχάτη, γνωστός ως «του πρίγκιπα», το χάλκινο ξίφος και η εξαιρετικής ποιότητας κεραμεική.

Από το ιερό της Αγίας Ειρήνης στην Κέα, εξάλλου, έχουν προέλθει οι περίφημες πήλινες Κόρες, γυναίκες με μακριά μαλλιά και γυμνούς μαστούς, που φορούν μόνον μία μακριά φούστα και φέρουν μια γιρλάντα στο λαιμό, μοναδικές ως σήμερα. Και από την Μήλο, τέλος, η περίφημη «Κυρά της Φυλακωπής» (μέσα 14 ου π.Χ.), ένα από τα αριστουργήματα της μυκηναϊκής τέχνης, όπως επίσης ανδρικά ειδώλια, που φαίνεται να μην έχουν όμοιά τους στον μυκηναϊκό κόσμο (12ος π.Χ. αιώνας), ειδώλια ζώων, σφραγιδόλιθοι, ακόμη και μια μικρή χρυσή προσωπίδα.

Ένα υπέροχος κόσμος στο σύνολό του, για τον οποίο η γνώση κατακτιέται σιγά σιγά. Να σημειωθεί ότι η αφήγηση στην έκθεση πλαισιώνεται από οπτικοακουστικές παραγωγές, που συνθέτουν ενότητες, μέσα από τις οποίες φωτίζονται βασικοί άξονες της ζωής των ανθρώπων της εποχής.

Info

Μουσείο Μπενάκη: Πειραιώς 138
«Από τον κόσμο του Ομήρου. Τήνος και Κυκλάδες στη Μυκηναϊκή εποχή»
Διάρκεια:19 Δεκεμβρίου 2019 – 8 Μαρτίου 2020