Ο ιπποπόταμος-μπανιέρα, τα κοπάδια προβάτων και τα γατό-ψαρα – Το εικαστικό σύμπαν των Λαλάν σε δημοπρασία

«Η υπέρτατη τέχνη είναι η τέχνη της ζωής», είχε πει κάποτε ο Φρανσουά-Ξαβιέ Λαλάν και, προς επίρρωσιν αυτού, δημιούργησε, μαζί με τη σύζυγό του, Κλοντ Λαλάν, υπέροχα αντικείμενα, που αντλούσαν έμπνευση από τη φύση και προορίζονταν να ενσωματωθούν στην καθημερινή ζωή.

Έγιναν έτσι το διάσημο ζευγάρι Les Lalanne αλλά παρά το συλλογικό επίθετο και την κοινή ζωή δούλεψαν, όχι μαζί, αλλά ο ένας δίπλα στον άλλο για σχεδόν 50 χρόνια στο maison atelier τους στην αγροτική γαλλική πόλη Ουρί κοντά στο Φοντενεμπλό. Εκεί άνθισαν οι ιδέες τους και άσκησαν την τέχνη της ζωής στο έπακρο. Έφτιαξαν ελέφαντες, ιπποπόταμους, κροκόδειλους, κοπάδια ολόκληρα προβάτων και αλλά και φίνες λιβελούλες και πεταλούδες.

Έδωσαν στα γλυπτά τους νέες χρήσεις όπως τον ταύρο σε φυσικό μέγεθος που κρύβει στα σωθικά του ένα σύγχρονο μπαρ ή τον ιπποπόταμο που μεταμορφώνεται σε μπανιέρα, ακόμη μαχαιροπήρουνα «ανθισμένα» ή εντελώς σουρεαλιστικά αντικείμενα απρόσμενης σύλληψης. Και αγαπήθηκαν πολύ σ΄όλη τη διάρκεια του 20ού αιώνα ενώ σήμερα οι τιμές των έργων τους έχουν εκτιναχθεί  στις δημοπρασίες, καθώς ορισμένα από αυτά ξεπερνούν το 1,5 εκατ.δολάρια.

Ένας μεγάλος αριθμός λοιπόν από τις δημιουργίες τους, πάνω από 150 έργα από τη συλλογή της κόρης τους Μαρί, βγαίνει τώρα σε δημοπρασία Christie’s New York στις 7 Δεκεμβρίου με τίτλο μάλιστα «Γλυπτά του Παραδείσου: Από τη συλλογή της Μαρί Λαλάν».

Το γατό-ψαρο και ο Ιόλας

Η συλλογή δίνει μια εικόνα για τη ζωή στο Ουρί, τη μποέμικη όαση, όπου οι δύο από τους πιο παραγωγικούς δημιουργούς του 20ου αιώνα βρήκαν απεριόριστη έμπνευση.

«Ο Φρανσουά μου έλεγε ότι τα έργα τέχνης πρέπει να είναι μέρος της καθημερινής ζωής», λέει η Μαρί Λαλάν. «Δεν ήταν ιερά αντικείμενα αλλά μάλλον οι σύντροφοι για τη ζωή, με τους οποίους αλληλεπιδρούν και συνομιλούν».

Αν η τέχνη τους, επομένως, προοριζόταν να ενσωματωθεί στην καθημερινότητα, το Ουρί ήταν το προσωπικό πεδίο δοκιμών των Les Lalanne. Στο σπίτι τους και τους γύρω κήπους μπορούσε έτσι, να συναντήσει κανείς  από ένα χάλκινο πουλί που μετατρεπόταν σε λάμπα, ως μια κρεμαστή γυάλινη επιφάνεια πάνω από τα κέρατα ενός κριαριού αλλά και ως έναν μνημειώδη πίθηκο που στεκόταν φύλακας στην αυλή.

«Ήταν η Αλίκη στη Λαλάν-λαντ», όπως είχε γράψει ένας Γάλλος δημοσιογράφος σε άρθρο του, το 1967 για τη Vogue. «Το κουνέλι-βρώμη, το μπάρμπεκιου-αρμόνιο και τα πιρούνια  διακοσμημένα με φτερά λιβελούλας… Η ποίηση εκρήγνυται με χαρούμενες κροτίδες γύρω μου», πρόσθετε εντυπωσιασμένος.

Να σημειωθεί ότι ένα από τα έργα τους, η εκπληκτική Γάτα-μπαρ ή γατό-ψαρο, όπως αναφέρεται συχνά, ήταν στην κατοχή του Αλέξανδρου Ιόλα, που άλλωστε ήταν ο πρώτος που τους παρουσίασε με το κοινό επίθετο «Les Lalanne», όταν εξέθεσε έργα τους, τον Οκτώβριο του 1966, στην παριζιάνικη γκαλερί του. Την ίδια Γάτα-μπαρ, με ύψος 2 μέτρα και μήκος 3,5, κατέχει και η συλλέκτρια Ντάσα Ζούκοβα, σύζυγος του Σταύρου Νιάρχου.

Η φύση στο έργο τους

Αυτές οι δημιουργίες ήταν απόδειξη της βιωσιμότητας της τέχνης τους. Μέχρι το θάνατό της, το 2019 σε ηλικία 95 ετών, η Κλοντ συνέχισε να εργάζεται έξω από το στούντιό της κάθε μέρα, διατηρώντας ένα αυστηρό πρόγραμμα και περιτριγυρισμένη από οικογένεια, φίλους και βοηθούς. Στα χέρια της, η βλάστηση της περιοχής είχε γίνει το πρότυπο για τη δουλειά της.

Έτσι στο «Φανάρι Πεταλούδων»  (2018), ένας πολυέλαιος διαθέτει κλαδιά που στρίβουν στολισμένα με πεταλούδες, που πετούν. Και στο «Μικρό παγκάκι- κροκόδειλος»  (2016) ένας επιχρυσωμένος κροκόδειλος μπλέκεται σε φύλλωμα κάτω από έναν πάγκο. Άλλωστε  η συγγένεια της Κλοντ με τη φύση υποστηριζόταν από έναν ιδιότροπο σουρεαλισμό.

Γεγονός είναι, ότι στο Ουρί οι Les Lalanne είχαν δημιουργήσει έναν κόσμο για τον εαυτό τους. Ανάμεσα στους καταπράσινους κήπους και τη γύρω εξοχή, είχαν βρει μια πηγή έμπνευσης.

«Ήταν παρόντες και σε συνεχή διάλογο με τη φύση όπου κι αν πήγαιναν», λέει η Μαρί για τους γονείς της και αυτό είναι εμφανές στα συλλογικά τους έργα. Ενώ ο Φρανσουά-Ξαβιέ ανανέωνε τις φόρμες μέσω της γλυπτικής, η Κλοντ δημιουργούσε έργα τέχνης μέσω μιας διαδικασίας που ονομάζεται ηλεκτρολυτική επιμετάλλωση.

Έπλενε αντικείμενα από τον κήπο της με θειικό οξύ και θειικό χαλκό, τα οποία κάλυπταν το αρχικό υλικό με ένα λεπτό στρώμα χαλκού πριν το εξευγενίσει με το χέρι για να δώσει την τελική μορφή σε κοσμήματα, γλυπτά ή έπιπλα.

Έτσι στο «Très Grand Choupatte» (2014) συγχωνεύει τόσο τον ζωικό όσο και τον φυτικό κόσμο του κήπου της χρησιμοποιώντας μπρούτζο. Ένα κεφάλι λάχανου (chou) είναι σκαρφαλωμένο πάνω στα πόδια ενός κοτόπουλου και η υβριδικότητά του υπογραμμίζει τα γεγονότα της φύσης που θεωρούμε δεδομένα.  Πρόκειται άλλωστε για μία από τις πιο διάσημες δημιουργίες της, το γλυπτό που ενσαρκώνει τόσο την ιδιότροπη αίσθηση του χιούμορ της όσο και τον μοναδικό της τρόπο να βλέπει τον κόσμο.

Τα  περίφημα πρόβατα

Στα έργα του Φρανσουά-Ξαβιέ Λαλάν (1927-2008)  εξάλλου, βλέπουμε τη φύση όχι αιωρούμενη σε μπρούτζο αλλά προσαρμοσμένη σε αυτό, με τις άκρες της λειασμένες και τις υφές της μαλακές. Παίρνει τη μορφή ενός ζώου και το μετατρέπει σε κάτι εντελώς διαφορετικό. Στο «Petit Chien Héroïque II» (Loulou) (2002), ένα μικρό σκυλί, που έχει σχεδιαστεί με βάση ένα από τα σκυλιά τους, ισορροπεί στα πίσω πόδια του.

Και μέσα από αυτή την πόζα, ο Φρανσουά-Ξαβιέ ανεβάζει το σκυλί σε μια ανώτερη μορφή, ενσαρκώνοντας τον ηρωισμό, που διακηρύσσεται στον τίτλο. Αυτό ισχύει και στο «Les Trois Grands Moutons de Peter» (2007). Εδώ τρία ζώα – μια προβατίνα και δύο κριάρια – αποδίδονται σε επίχρυσο μπρούτζο και γίνονται δυναμικά αντικείμενα σπουδαιότητας.

Στον Φρανσουά-Ξαβιέ ανήκουν και τα περίφημα προβατάκια, γνωστά ως «Moutons de Laine», που είχαν αντλήσει την έμπνευσή τους από το επεισόδιο της Οδύσσειας, που περιγράφει πώς ο Οδυσσέας και οι σύντροφοί του τυφλώνουν τον κύκλωπα Πολύφημο. «Pour Polytheme» ήταν μάλιστα ο αρχικός τίτλος τους αλλά γρήγορα άλλαξε (αποδιδόταν λανθασμένα).

Αυτά τα γλυπτά πρόβατα προορίζονταν να χρησιμοποιηθούν ως έπιπλα, αφού όπως έλεγε ο Φρανσουά-Ξαβιέ «Σκέφτηκα ότι θα ήταν αστείο να εισβάλω στο σαλόνι με ένα κοπάδι πρόβατα. Είναι πιο εύκολο να τα έχεις σε γλυπτό. Και είναι ακόμη καλύτερα, αν μπορείς να καθίσεις πάνω τους». Κάτι που έπραττε ο ίδιος και η Κλοντ, όπως δείχνουν πολλές φωτογραφίες  από το σαλόνι τους με τα προβατάκια ως καθίσματα.

Η διαχρονία των έργων                     

Παρ’ όλο, όμως, που το Ουρί ήταν απομονωμένο από την κοινωνία, οι σταθερές φιλίες των «Les Lalanne» με καλλιτέχνες και οι στενοί δεσμοί με τις τέσσερις κόρες τους έδιναν στο σπίτι μεγάλη ζωντάνια. Κοντά τους εξάλλου, ήταν ο Μαρσέλ και η Τίνι Ντυσάν, καθώς και η κόρη της Τίνι από τον πρώτο της γάμο και επίσης η Τζάκι Ματίς, εγγονή του Ανρί Ματίς, με την οποία η Κλοντ ήταν στενές φίλες, όπως και τα παιδιά τους.

Παράλληλα το σπίτι ήταν πάντα ανοικτό για επισκέπτες, φίλους και καλλιτέχνες από το Παρίσι ή αλλού. «Συζητούσαν τα έργα τους γύρω από ένα καλό τραπέζι και μερικές φορές προσκαλούσαν γκαλερίστες, συλλέκτες, οικογένεια ή φίλους», όπως λέει ο Νταριούς Μετκάλφ, μέλος της οικογένειας Lalanne και πρώην μέλος του Atelier Lalanne.

«Τη νύχτα, πήγαιναν συχνά σε παριζιάνικα δείπνα και την επόμενη μέρα, όλα άρχιζαν ξανά». Ενώ κι ένα άλλο πρώην μέλος του Atelier Lalanne, ο Σιμόν Μπόργκα θυμάται, ότι όλοι οι εργαζόμενοι είχαν  ενσωματωθεί, «στο εργαστήριο αλλά και στο σπίτι τους, στην οικογένειά τους, στο σύμπαν τους. Ήταν μια μοναδική εμπειρία, όπως και το έργο τους».

Πάνω από όλα όμως, τα έργα των Les Lalanne αψηφούν την κατηγοριοποίηση. Είναι διαχρονικά, περιέχουν απόηχους της αρχαιότητας και νεύματα από τον σουρεαλισμό ενώ κινούνται πέρα ​​από κάθε κίνηση ή ετικέτα. Με αυτόν τον τρόπο το ζευγάρι πέρασε τα όρια αυτού που θεωρείται τέχνη, δημιουργώντας αντικείμενα που δεν προορίζονται απλώς να τα δούμε και να τα θαυμάζουμε, αλλά να έχουν τις ρίζες τους στην καθημερινή μας ύπαρξη.

Διαβάστε επίσης:

Σπάνια έκδοση του 1496 με έργα του Αριστοτέλη σε δημοπρασία

Νέο Μουσείο για τη Σπάρτη σ’ ένα ιστορικό διατηρητέο μνημείο

Αλέξανδρος Ιόλας και Ντάσα Ζούκοβα: Τίνος είναι αυτή η Γάτα;