Ο «Γυρισμός» των κυκλαδικών αρχαιοτήτων – Η έκθεση στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης

«Γυρισμός. Κυκλαδικοί θησαυροί στο ταξίδι της επιστροφής» είναι ο τίτλος της έκθεσης στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, όπου παρουσιάζονται από την Πέμπτη 3 Νοεμβρίου οι δεκαπέντε κυκλαδικές αρχαιότητες, που έφθασαν στην Ελλάδα από τη συλλογή Στερν. Συγκεκριμένα, περιλαμβάνονται δέκα μαρμάρινα ειδώλια και πέντε αγγεία κατασκευασμένα από μάρμαρο, στεατίτη και πηλό, που καλύπτουν ένα ευρύ χρονολογικό φάσμα, από τους χρόνους της Νεότερης Νεολιθικής έως και εκείνους της Πρωτοκυκλαδικής ΙΙ περιόδου (περ. 5300 – 2400/2300 π.Χ.).

Πρόκειται για το πρώτο βήμα υλοποίησης της ιστορικής συμφωνίας μεταξύ του υπουργείου Πολιτισμού, του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης και του Μητροπολιτικού Μουσείου Τέχνης της Νέας Υόρκης (ΜΕΤ) που κυρώθηκε από το Ελληνικό Κοινοβούλιο στις 9 Σεπτεμβρίου 2022. Η συμφωνία προβλέπει τη σταδιακή επιστροφή στην Ελλάδα της συλλογής 161 πρωτοκυκλαδικών αρχαιοτήτων μοναδικής αρχαιολογικής αξίας του αμερικανού συλλέκτη Λέοναρντ Στερν. Οι 15 από τις αρχαιότητες αυτές παρουσιάζονται για πρώτη φορά παγκοσμίως στην Αθήνα ενώ θα ακολουθήσει η έκθεση του συνόλου της συλλογής στο ΜΕΤ, πριν την οριστική επιστροφή της στη χώρα μας.

Σπάνια έργα

Στην έκθεση στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης παρουσιάζονται σπάνια έργα, που παρέχουν νέα δεδομένα στις γνώσεις μας για την πρωτοκυκλαδική τέχνη. Ανάμεσα σε αυτά περιλαμβάνονται και τύποι που θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν μοναδικοί, είτε στο σύνολο είτε στα επιμέρους μορφολογικά χαρακτηριστικά τους, καθώς δεν εντοπίζονται ξανά ανάμεσα στα μέχρι τώρα γνωστά έργα της Πρωτοκυκλαδικής περιόδου.

Να σημειωθεί, ότι τα ειδώλια αναπαριστούν αποκλειστικά τη γυναικεία μορφή ανήκοντας σε τύπους και παραλλαγές, που αντιστοιχούν στους τεχνοτροπικούς ρυθμούς της κάθε περιόδου (σχηματικά, προκανονικά, κανονικά), ενώ τα αγγεία αντιπροσωπεύουν μερικούς από τους χαρακτηριστικότερους τύπους σκευών ολόκληρης της Πρωτοκυκλαδικής περιόδου.

Δείγματα ενός πολιτισμού στο κέντρο του οποίου βρισκόταν ο ίδιος ο άνθρωπος τα ειδώλια  αποδίδουν κατά κανόνα γυμνές γυναικείες μορφές και αποτελούν την πιο χαρακτηριστική δημιουργία της πρωτοκυκλαδικής τέχνης. Παρά την αφαιρετικότητα και την απλότητα που τις χαρακτηρίζει, οι μορφές αυτές διατήρησαν το ουσιώδες και στάθηκαν η σπουδαιότερη πηγή έμπνευσης για σημαντικούς καλλιτέχνες του Μοντερνισμού.

Η ιστορική στιγμή

«Ιστορική στιγμή» χαρακτήρισε την συνεργασία με το ελληνικό κράτος και το Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης της Νέας Υόρκης η πρόεδρος και διευθύνουσα σύμβουλος του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης Κασσάνδρα Μαρινοπούλου «συμβάλλοντας έτσι στην επιστροφή των 161κυκλαδικών αριστουργημάτων και ανοίγοντας τον δρόμο για την επιστροφή και άλλων αρχαιοτήτων στο μέλλον», όπως αναφέρει σε δήλωσή της. «H διάδοση και προβολή του Κυκλαδικού και του Αρχαίου Ελληνικού Πολιτισμού διεθνώς ήταν και είναι ο σκοπός του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης Αισθάνομαι πολύ περήφανη γιατί ο σκοπός αυτός επιτυγχάνεται τώρα στο έπακρον, τόσο με την παρούσα έκθεση των 15  πρώτων αρχαιοτήτων στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, όσο και με αυτές που θα ακολουθήσουν κατόπιν στην Ελλάδα και τις ΗΠΑ», προσθέτει η ίδια.

 Την επισήμανση της γόνιμης συνεργασίας μεταξύ της ελληνικής κυβέρνησης και του Μητροπολιτικού Μουσείου της Νέας Υόρκης κάνει εξάλλου και ο διευθυντής του ΜΕΤ Μαξ Χόλλαϊν, ο οποίος εκφράζει και την ευγνωμοσύνη του προς  τον Λέοναρντ Στερν «ο οποίος υποστηρίζει έμπρακτα το Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης στη μελέτη αυτών των αριστουργηματικών έργων και του σχετικού αρχειακού υλικού, γεγονός που θα μας επιτρέψει την εις βάθος καταγραφή και δημοσίευση της συλλογής», όπως αναφέρει χαρακτηριστικά.

Οι ενότητες της έκθεσης

Η έκθεση διαρθρώνεται σε τρεις χρονολογικές ενότητες, που αναπτύσσονται σε ισάριθμες αίθουσες του Μεγάρου Σταθάτου και περιλαμβάνουν έργα που ταξινομούνται με βάση τα τυπολογικά τους κριτήρια και τις παραδοχές της έρευνας για τη χρονολογική αντιστοίχιση του κάθε τύπου.

Η πρώτη ενότητα περιλαμβάνει περίτεχνα και σπάνια αγγεία και ειδώλια κυρίως της Πρωτοκυκλαδικής Ι περιόδου (περ. 3200 – 2800 π.Χ.), καθώς και ένα νεολιθικό ειδώλιο, ώστε να γίνει αντιληπτή η καταγωγή των πρωτοκυκλαδικών ειδωλίων από τη νεολιθική ειδωλοπλαστική. Στη δεύτερη ενότητα παρουσιάζονται αρχαιότητες της Μεταβατικής Πρωτοκυκλαδικής Ι/ΙΙ περιόδου (περ. 2800 – 2700 π.Χ.). Μορφές προδρομικές, που προαναγγέλλουν τις ολοκληρωμένες φόρμες της επόμενης περιόδου, καθώς δύο αγγεία από λίθο και πηλό που ανήκουν σε ιδιαίτερες κατηγορίες της πρωτοκυκλαδικής τέχνης περιλαμβάνονται στην ενότητα αυτή. Τέλος, η τρίτη ενότητα περιλαμβάνει ειδώλια του λεγόμενου κανονικού τύπου της παραλλαγής Σπεδού, της πλέον διαδεδομένης και πολυάριθμης της Πρωτοκυκλαδικής ΙΙ περιόδου (περ. 2700 – 2400/2300 π.Χ.), καθώς και μια μαρμάρινη προχυτική φιάλη.

Νέος σχεδιασμός           

Η κεντρική ιδέα και ο αρχιτεκτονικός σχεδιασμός της έκθεσης έγιναν από την KOIS AssociatedArchitects, που είχε ως βασικό στόχο της τη δημιουργία ισορροπίας μεταξύ των αρχαιοτήτων και του νεοκλασικού κτιρίου του Μεγάρου Σταθάτου, δύο διαφορετικά  μεταξύ τους στοιχεία. Αναζητώντας τον κοινό τόπο που θα δημιουργήσει την ατμόσφαιρα συνύπαρξής τους, οι αίθουσες του Μεγάρου Σταθάτου με τους διάκοσμους καλύφθηκαν από μια υφασμάτινη διαφάνεια που φιλτράρει το φως και αποδυναμώνει την ύπαρξη τους. Έτσι το ύφασμα γίνεται ένα φίλτρο για τη θέαση του κτιρίου και παράλληλα, ένα φόντο για την παρουσίαση των εκθεμάτων.

 Όπως είναι γνωστό η φύση και η σημασία του Πρωτοκυκλαδικού πολιτισμού, που αναπτύχθηκε στα νησιά των Κυκλάδων, στο κεντρικό Αιγαίο, κατά την 3η χιλιετία π.Χ δεν είναι εύκολο να προσδιοριστούν. Η απουσία γραφής, αλλά και το γεγονός ότι μεγάλος αριθμός των αντικειμένων αυτών δεν ήρθε στο φως μέσα από συστηματικές ανασκαφές, αφήνουν ανοικτή την έρευνα για τη σημασία και τον προορισμό τους. Τα τέχνεργα όμως αυτά των νησιωτικών κοινοτήτων και ιδιαίτερα τα μαρμάρινα ειδώλια, ανοίγουν τον δρόμο για μια αποτελεσματικότερη θεώρηση των κοινωνιών της εποχής.

Την έκθεση συνοδεύει δίγλωσσος επιστημονικός κατάλογος180 σελίδων που περιλαμβάνει εισαγωγικό κείμενο  για τον πολιτισμό των Κυκλάδων της 3ης χιλιετίας π.Χ., καθώς και λεπτομερή, τεκμηριωμένη παρουσίαση των δεκαπέντε κυκλαδικών αρχαιοτήτων, μαζί με μοναδικές φωτογραφίες των ίδιων των εκθεμάτων αλλά και του κυκλαδικού τοπίου.

 Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης. Μέγαρο Σταθάτου. Βασιλίσσης Σοφίας & Ηροδότου 1, τηλ  210 7228321-3
΄Εκθεση: «Γυρισμός. Κυκλαδικοί θησαυροί στο ταξίδι της επιστροφής»

Διάρκεια: 3-11-2022 έως 31-10-2023

Διαβάστε επίσης

Σιραγώ Τσιάρα: Οι νέοι ορίζοντες της Εθνικής Πινακοθήκης