Ο Γιάννης Γαΐτης και τα «ανθρωπάκια» του που ταξιδεύουν στο χρόνο – Μεγάλη έκθεση

«Φροντίστε να σωθείτε, να σωθούμε. Οι άνθρωποι πλέον, έχουν γίνει ένα νούμερο, τίποτε παραπάνω», έλεγε ο Γιάννης Γαΐτης και τα «ανθρωπάκια» του, που έγιναν το σύμβολο της εικαστικής του γλώσσας, αυτό ακριβώς ήθελαν να δείξουν: Την αντίδραση στη «μαζική κονσερβοποίηση» της κοινωνίας, όπως επισήμαινε ο ίδιος, εκφράζοντας την υπαρξιακή μοναξιά των ανθρώπων.

Τα «ανθρωπάκια» του έτσι, πήραν χίλιες μορφές και ταξίδεψαν στο χρόνο αποδεικνύοντας την αλήθεια τους. Αυτήν που επιδιώκει να παρουσιάσει η έκθεση «Γιάννης Γαΐτης. Η ουσία του απρόσωπου» που θα εγκαινιαστεί στις 8 Φεβρουαρίου στο Ίδρυμα Θεοχαράκη με τα πλέον αντιπροσωπευτικά και πολύτιμα έργα του.

Με αφορμή τα εκατό χρόνια από τη γέννησή του καλλιτέχνη εξάλλου, στοχεύει να καλύψει την πορεία της διαδρομής του, από το 1944 με την περίφημη «Αυτοπροσωπογραφία» του ως το τέλος της δημιουργικής του δράσης.

Πανομοιότυπες μεταξύ τους αυτές οι ανδρικές φιγούρες του Γαΐτη, με κοστούμι, γραβάτα, κολάρο και καπέλο, απρόσωπε, ακόμη κι αν εμφανίζουν κάποια χαρακτηριστικά αλλά αναγνωρίσιμες άμα τη εμφανίσει, τον αντιπροσώπευαν απόλυτα, όπως έλεγε. «Τώρα, αν αυτά τα έργα μου αρέσουν ή δεν αρέσουν, αυτό είναι άλλη παράγραφος. Γιατί ο  κόσμος δεν θέλει να βλέπει τον εαυτό του ως ανθρωπάκι. Λέει  ‘‘εγώ δεν είμαι αυτός’’. Κι όμως είναι!».

Τα πρώτα χρόνια

Γεννημένος στην Αθήνα _αλλά με καταγωγή από την Τήνο_ στις 4 Μαρτίου του 1923 ο Γαΐτης σπούδασε στην Σχολή Καλών Τεχνών κι είχε δάσκαλο τον Παρθένη. Το συντηρητικό κλίμα της σχολής όμως, όπως και  ο τρόπος διδασκαλίας ορισμένων καθηγητών, πλην του Παρθένη τον οποίο θαύμαζε απεριόριστα,  θεωρούσε ότι μόνον δημιουργικό δεν ήταν.

Έτσι δύο χρόνια αργότερα σταμάτησε να παρακολουθεί μαθήματα. Στο μεταξύ είχε έρθει ο πόλεμος και αμέσως εντάχθηκε στην ΕΠΟΝ. Στο Εμφύλιο μάλιστα ήταν αναγκασμένος να κρύβεται λόγω  των πολιτικών του πεποιθήσεων, αν και είχε προφθάσει το 1944 να πραγματοποιήσει μια ατομική έκθεση στο εργαστήρι του και στη συνέχεια στον Παρνασσό. Λίγα χρόνια αργότερα, το 1949  συμμετείχε με τον Αλέκο Κοντόπουλο και άλλους καλλιτέχνες, που είχαν στραφεί στις αφηρημένες τάσεις, στην ίδρυση της ομάδας  «Οι Ακραίοι».

Στο Παρίσι έφθασε το 1954 και εκεί ολοκλήρωσε τις σπουδές του στην Σχολή Καλών Τεχνών και στην Académie de la Grande Chaumiére. Ήταν η εποχή που γνώρισε όλα τα καλλιτεχνικά ρεύματα, τον αφηρημένο εξπρεσιονισμό, τον σουρεαλισμό, τον κυβισμό με αποτέλεσμα να πειραματιστεί και ο ίδιος με αυτά. Όπως έγραφε μάλιστα τους φίλους του από το Παρίσι «Στην Ελλάδα ήμουν είκοσι χρόνια μπροστά, εδώ είμαι είκοσι χρόνια πίσω».

 Ταυτόχρονα όμως την ίδια εποχή έγινε και μια σημαντική αλλαγή στην προσωπική του ζωή, όταν γνώρισε την γλύπτρια Γαβριέλλα Σίμωσι με την οποία παντρεύτηκαν αμέσως. Μαθήτρια του Τόμπρου εκείνη στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών και στη συνέχεια φοιτήτρια στην ίδια ακαδημία με τον Γαΐτη στο Παρίσι, βραβευμένη μάλιστα το 1972 με το βραβείο Morgan’s Paint ακολούθησε την δική της πορεία στην τέχνη αλλά στη ζωή ήταν πάντα μαζί.

Προσωπικό ύφος

Ασχολούμενος κυρίως με τη ζωγραφική και σε πιο περιορισμένη κλίμακα με τη γλυπτική και τη χαρακτική ο Γιάννης Γαΐτης, ξεκίνησε από πορτρέτα, για να προχωρήσει σύντομα σε αφηρημένες εξπρεσιονιστικές και σουρεαλιστικές συνθέσεις, κυβιστικές και γεωμετρικές δημιουργίες και, παράλληλα, αφηρημένες συνθέσεις γλυπτικής από γύψο, αντίστοιχες με της ζωγραφικής του. Και για ένα διάστημα στις δημιουργίες του εμφανίζονταν έντομα, ανθρωπάκια, πουλιά και φυτά, στοιχείου δηλωτικά ενός  παράλογου κόσμο. Στα τέλη της δεκαετίας του 1960 όμως, όταν δημιούργησε το πρώτο του «ανθρωπάκι», άλλαξαν όλα. Στην αρχή επαναλαμβανόταν γύρω από μια κεντρική παράσταση, στη συνέχεια όμως και σε διάφορες παραλλαγές μετασχηματίσθηκε σε σύμβολο και μέσο ειρωνείας και κοινωνικής κριτικής.

«Η ανθρωπογεωγραφία της καθημερινότητας του Γαΐτη», όπως σημειώνει ο επιμελητής της έκθεσης Τάκης Μαυρωτάς, «με εκατοντάδες  «ανθρωπάκια», που άλλοτε τα συναντάμε στην επιφάνεια μιας κονσέρβας και άλλοτε βγαίνουν μέσα από αυτή, αποτυπώνουν το προσωπικό του ύφος. Ο ίδιος έχεις την αίσθηση, ότι επιθυμεί να έχει το δικό του διάλογο με την pop art».

Ο άνθρωπος και το «ανθρωπάκι»

 Με επίκεντρο αυτό το «ανθρωπάκι» έτσι δημιούργησε επίσης κατασκευές, υπερμεγέθεις γλυπτικές συνθέσεις, περιβάλλοντα και χάπενινγκς, ενώ το μετέφερε και σε ρούχα, υφάσματα και παιχνίδια. «Τα ανθρωπάκια του», συμπληρώνει ο Τάκης Μαυρωτάς «ταξιδεύουν στο μακρινό χθες, στο αρχαίο μας παρελθόν, σαν να ζητούν να ταυτίσουν την οντολογική τους παρουσία με την ιστορία ή να αισθανθούν την αναγκαιότητά της, φτιάχνοντας, με τα σώματά τους, τη δική του Ακρόπολη.  Βαθιά ουμανιστής, άλλοτε με σαρκασμό και άλλοτε με χιούμορ προσέγγιζε το πρότυπο του ανθρώπου, εκείνου που επιζητεί τον εφησυχασμό, για μια ζωή χωρίς μεγάλες ευθύνες και θυσίες, χωρίς εξάρσεις και δυνατά πάθη. Έτσι, το ανθρωπάκι του δεν χάνεται μέσα στο δάσος της ζωής και είναι σαν το δέντρο που στέκεται ακλόνητα στη θέση του,ομοιόμορφο, ατάραχο, υπάκουο».

  Εργαζόμενος άλλωστε τόσο το Παρίσι όσο και στην Αθήνα εξακολούθησε να παρουσιάζει ατομικά το έργο του σε παρισινές και αθηναϊκές γκαλερί, καθώς και σε χώρες της Ευρώπης και της Αμερικής, ενώ το 1984, μία εβδομάδα πριν το θάνατό του, εγκαινιάστηκε μεγάλη αναδρομική στην Εθνική Πινακοθήκη. Πολυάριθμες υπήρξαν και οι συμμετοχές του σε ομαδικές εκθέσεις στην Ελλάδα και το εξωτερικό, ανάμεσα στις οποίες ξεχωρίζουν οι Μπιενάλε του Σάο Πάολο το 1952 και το 1967 και τα Ευρωπάλια το 1982 στις Βρυξέλλες. Το έργο του παρουσιάστηκε επίσης σε μεταθανάτιες εκθέσεις, μεταξύ των οποίων η αναδρομική το 1994 στο Βαφοπούλειο Πνευματικό Κέντρο της Θεσσαλονίκης.

Τα έργα

 Η έκθεση στο Ίδρυμα Θεοχαράκη ξεκινάει με τις αυτοπροσωπογραφίες του ζωγράφου, τα πορτραίτα της οικογένειας του και της συζύγου του, της γλύπτριας Γαβριέλλας Σίμωσι, συνεκτίθενται μάλιστα έργα της από γύψο, πολυεστέρα και ορείχαλκο μαζί με τα αινιγματικά της κολλάζ. Άλλωστε η οργάνωση της έκθεσης γίνεται σε συνεργασία με την κόρη του Λορέττα Γαΐτη.

Τα έργα της έκθεσης προέρχονται από την Εθνική Πινακοθήκη, τη Συλλογή Έργων Τέχνης της Alpha Bank, το Μουσείο Νεοελληνικής Τέχνης Δήμου Ρόδου, το Μουσείο Βορρέ, το Ευρωπαϊκό Πολιτιστικό Κέντρο Δελφών, το Ίδρυμα Αντώνιος Ε. Κομνηνός, την Τράπεζα Πειραιώς, την Εθνική Τράπεζα και από συλλέκτες.

Info:

Ίδρυμα Εικαστικών Τεχνών και Μουσικής Β & Μ. Θεοχαράκη: Βασ. Σοφίας 9 και Μέρλιν 1, T: 210-3611206

Έκθεση: «Γιάννης Γαΐτης. Η ουσία του απρόσωπου»

 Εγκαίνια: 8 Φεβρουαρίου 2023