Ο χρυσός κατακτά τον κόσμο – Από τον Μέγα Αλέξανδρο στο Μουσείο Μπενάκη

Γιατί ο χρυσός και το κόσμημα απογειώθηκαν μετά τις κατακτήσεις του Μεγάλου Αλεξάνδρου; Τι κοσμήματα φορούσε η αριστοκρατία της Ελληνιστικής εποχής; Πώς στόλιζαν τις νύφες πριν από τον γάμο; Αλλά και πώς κατασκευάζονταν αυτά τα μοναδικά στην ομορφιά και την τέχνη τους αντικείμενα, που αποτελούν σήμερα εξαιρετικά δείγματα της αρχαίας χρυσοχοϊκής τέχνης;

Είναι μερικά από τα ερωτήματα στα οποία απαντά η έκθεση «Τέχνη σε χρυσό. Το κόσμημα στους ελληνιστικούς χρόνους», που εγκαινιάστηκε στο Μουσείο Μπενάκη –Ελληνικού Πολιτισμού περιλαμβάνοντας μία σειρά πολύτιμων αντικειμένων, πολλά από τα οποία προέρχονται από την πλούσια συλλογή του μουσείου, μαζί όμως και με πήλινα ειδώλια και αγγεία, που εικονογραφούν τον τρόπο εφαρμογής τους στο ανθρώπινο σώμα αλλά και εργαλεία! Ένα σύνολο 500 περίπου αντικειμένων, που λάμπει κυριολεκτικά μεταφέροντας πέραν των άλλων τα μηνύματα, που εξέπεμπαν τα κοσμήματα αυτά στην εποχή τους, τον απόηχό τους σήμερα αλλά και την επίδρασή τους στην σύγχρονη δημιουργία.

Για την πληρέστερη κάλυψη του θέματος εξάλλου, συμμετέχουν 30 ελληνικά μουσεία και Εφορείες Αρχαιοτήτων από την Ελλάδα και πέντε μουσεία από το εξωτερικό με εκπληκτικά σύνολα χρυσών κοσμημάτων, που χρονολογούνται στην «χρυσή»  ελληνιστική περίοδο (323-330 π.Χ.).

Ο Θησαυρός του Καρπενησίου

Κεντρικό ρόλο στην έκθεση, καθώς αναδεικνύεται στο κέντρο της αίθουσας καταλαμβάνει όμως, ο περίφημος «Θησαυρός της Θεσσαλίας/του Καρπενησίου», που αποτελείται από γυναικεία κοσμήματα εξαιρετικής τέχνης, περίτεχνες δημιουργίες, που έχουν αποδοθεί σε σημαντικό μακεδονικό εργαστήριο του 3ου-2ου αιώνα  π.Χ. και ανήκαν μάλλον σε μέλη της μακεδονικής αυλής. Ο «Θησαυρός» στην ουσία επανενώνεται χάρις σ ΄αυτήν την έκθεση στο Μουσείο Μπενάκη, που είναι κάτοχος ενός μέρους του ενώ το μεγαλύτερο βρίσκεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο.

Συγκεκριμένα πρόκειται για 44 αντικείμενα, τα 35 από τα οποία βρίσκονται στις συλλογές του Εθνικού Αρχαιολογικού και τα εννέα στο Μπενάκη, κατόπιν δωρεάς της συλλέκτριας Ελένης Σταθάτου, η οποία τα είχε μοιράσει ανάμεσά τους, το 1957.  Σύμφωνα με την μαρτυρία ενός αρχαιοπώλη ο «Θησαυρός»  είχε βρεθεί στο Καρπενήσι – κάτι αναπόδεικτο πάντως-  ενώ για την ιστορία κάποια από τα κοσμήματα είχε φορέσει η Έλενα Ναθαναήλ το 1966 στο πλαίσιο φωτογράφησης για το περιοδικό «Paris Match».

Η καλλιτεχνική έκφραση

 Η πρωτόγνωρη ποσότητα χρυσού, που ο Μέγας Αλέξανδρος οικειοποιήθηκε από τα θησαυροφυλάκια των Περσών βασιλέων αποτυπώνεται σε κάθε περίπτωση, στα κοσμήματα των ελληνιστικών χρόνων. Μία περίοδο, που συμβατικά αρχίζει από τον θάνατο του Αλέξανδρου το 323 π.Χ. και λήγει με την κατάληψη της Αιγύπτου από τους Ρωμαίους  το 330 π.Χ.

Σ΄ αυτό το διάστημα όμως, κατά το οποίο η ελληνιστική οικουμένη  εκτεινόταν από την Αδριατική μέχρι το Αφγανιστάν και από την Αιθιοπία ως την σημερινή Ουκρανία, δημιουργήθηκε ένα τεράστιο δίκτυο βασιλείων και πόλεων. Μέσα στα όριά του ετερογενείς και πολύγλωσσοι πληθυσμοί  ταξίδευαν συνεχώς και ανάμεσά τους τεχνίτες, που αντάλλασσαν γνώσεις και πληροφορίες. Αυτή ακριβώς η ανταλλαγή ήταν που οδήγησε στην πρωτοφανή αύξηση των τεχνολογικών γνώσεων και σε μια ώσμωση πολιτισμική, καθοριστικό στοιχείο για την ανάπτυξη και την εδραίωση μιας κοινής καλλιτεχνικής έκφρασης, που αποτυπώνεται και στην κοσμηματοτεχνία της περιόδου.

Η επιδεικτική έξαρση της πολυτέλειας εξάλλου, αισθητή στην «μπαρόκ» αισθητική τους, οι σύνθετες τεχνικές, η σχεδόν σκηνοθετημένη υπερβολή και η αυξημένη χρήση πολύτιμων και ημιπολύτιμων λίθων αντανακλούν την ιδεολογία της μοναρχίας.  Ενώ τα χρυσά κοσμήματα, που κυρίως αφορούν στο γυναικείο φύλο, προσεγγίζονται ως μέσο προβολής κοινωνικής θέσης και πλούτου, ως συνοδευτικά στα κρίσιμα στάδια του βιοτικού κύκλου (ενηλικίωση, γάμος, θάνατος), ως αντικείμενα με φυλακτικές / αποτροπαϊκές ιδιότητες, ως αναθήματα σε θεότητες, ως επένδυση οικονομικού κεφαλαίου, ως μέσο στολισμού του ενδύματος και, κυρίως, του σώματος με σκοπό την ανάδειξη της ομορφιάς.

Η κατασκευή των κοσμημάτων            

Η τεχνολογία της ελληνιστικής χρυσοχοΐας με την παρουσίαση εργαλείων ενός κοσμηματοποιού του 2ου αιώνα π.Χ. αποτελεί ιδιαίτερο στοιχείο της έκθεσης. Πρόκειται για τα χρυσοχοϊκά εργαλεία ενός τεχνίτη από την Βοσνία –Ερζεγοβίνη (δάνειο από το Εθνικό Μουσείο Βοσνίας –Ερζεγοβίνης), που εκτίθενται για πρώτη φορά σε ελληνικό κοινό. Μέσα από ένα βίντεο εξάλλου, που προβάλλεται στον ίδιο χώρο καταγράφεται το αποτέλεσμα μιας πειραματικής διαδικασίας περίπου τριών χρόνων, η οποία στόχο είχε την ανακατασκευή τμήματος ενός βαρύτιμου χρυσού, ελληνιστικού διαδήματος από τις συλλογές του Μουσείου Μπενάκη.

Η ανακατασκευή πραγματοποιήθηκε από τον Άκη Γκούμα, κοσμηματοποιό και μελετητή των τεχνικών της αρχαίας ελληνικής κοσμηματοτεχνίας. ( To βίντεο υλοποιήθηκε χάρη στην ευγενική συμβολή του Ιδρύματος Ιωάννου Φ. Κωστοπούλου, του Σωματείου «Φίλοι του Μουσείου Μπενάκη», της εταιρείας Σεφεριάδης Πολύτιμα Μέταλλα, της εταιρείας Softone, της εταιρείας παραγωγής AbFab Productionsκαι του Πωλητηρίου του Μουσείου Μπενάκη.)

 Η σύγχρονη δημιουργία

Τις βασικές τεχνικές κατασκευής των ελληνιστικών κοσμημάτων αναδεικνύουν όμως, πέντε ακόμη βίντεο-animation, τα οποία με εύληπτο τρόπο παρουσιάζουν τη διαδικασία διαμόρφωσης ισάριθμων κοσμημάτων του Μουσείου.  Επιπλέον, σε προθήκη χωρίς προστατευτικό τζάμι όλοι  οι επισκέπτες -ακόμη και τα άτομα με απώλεια όρασης-  έχουν τη δυνατότητα να αγγίξουν διαφόρων τύπων σύρματα και μήτρες για την αναπαραγωγή διακοσμητικών θεμάτων.

Ξεχωριστό ενδιαφέρον τέλος, παρουσιάζει η ενότητα της σύγχρονης δημιουργίας, στην οποία οκτώ καλλιτέχνες και δημιουργοί από την Ελλάδα και το εξωτερικό εκθέτουν τα δικά τους έργα. Είναι οι Peter Bauhuis, Άκης Γκούμας, Patrick Davison, Pura Ferreiro, Αναστασία Κανδαράκη, Lucia Massei, Δημήτρης Νικολαΐδης και Δέσποινα Πανταζοπούλου, που φιλοτέχνησαν τις δημιουργίες τους εμπνεόμενοι από ελληνιστικά κοσμήματα του Μουσείου Μπενάκη.

Την έκθεση, που επιμελείται η αρχαιολόγος Ειρήνη Παπαγεωργίου, επιμελήτρια του τμήματος Προϊστορικών, Αρχαίων Ελληνικών και Ρωμαϊκών Συλλογών του Μουσείου Μπενάκη, θα συνοδεύσει επιστημονικός κατάλογος σε δύο γλώσσες (ελληνικά και αγγλικά).

Διαβάστε επίσης

Το μουσικό-ακουστικό σύμπαν του Αθανάσιου Αργιανά στο Μέγαρο Μουσικής

Αρχαία έργα με άλλο μάτι – Έκθεση της Κικής Βουλγαρέλη στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο

Χάλκη και «Ένα μουσείο σε κάθε νησί» –Στόχος του Υπουργείου Πολιτισμού