Επιτέλους στα Ελληνικά το βιβλίο του Μπράντφορντ Ντελόνγκ. Άμα τη εμφανίσει του, φιγουράρισε ακαριαία στη λίστα με τα ευπώλητα των New York Times και του Wall Street Journal. Ονομάζεται Στο δρόμο για την ουτοπία (εκδ. Μεταίχμιο) με πρωτότυπο τίτλο Slouching Towards Utopia. Οι Financial Times το ανέδειξαν καλύτερο βιβλίο οικονομικής ιστορίας το 2022.

1870-2010

Μεταξύ του θερμού πολέμου στην Ευρώπη και του ψυχρού που μαίνεται ανάμεσα στις ΗΠΑ και την Κίνα, ο σημερινός κόσμος θυμίζει τρομακτικά τον εικοστό αιώνα.

1

Ανάμεσα σε αυτές τις δυσοίωνους πόλους, οι ιστορικοί και πολιτικοί αναλυτές προσπαθούν να εξηγήσουν τα ελλείμματα του φιλελεύθερου κόσμου.

Ο διάσημος οικονομολόγος στο πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας, Berkeley (Μπέρκλεϊ), φιλτράρει την ανάλυσή του μέσα από οικονομικά δεδομένα. Έτσι, σε αυτά τα επίμονα ερωτήματα προσφέρει πιο ρεαλιστικές και πιθανοφανείς απαντήσεις. Αναδεικνύει με σαφήνεια τα λάθη του παρελθόντος και ύστερα προτείνει τη δική του (ουτοπική;) λύση. Ο δρόμος προς την ουτοπία παραμένει περιπετειώδης, όμως δεν αξίζει να εγκαταλειφθεί, θεωρεί ο Ντελόνγκ. Στην ανάλυσή του υιοθετεί την κενσιανή προσέγγιση, αλλά αναθεωρημένη και στα πατήματα της πιο ήπιας, αμερικανικής εκδοχής.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει και η ιστορική αγκύλη που επιλέγει ο Ντελόνγκ. Κορυφαίοι ιστορικοί προκάτοχοί του όπως ο Έρικ Χομπσμπάουμ (Eric Hobsbawm) συνήθως επέλεγαν μακροπερίοδες αναλύσεις (για παράδειγμα τον 19ο αιώνα) ή συντομότερες ιστορικές αγκύλες (πχ η πτώση του Κομμουνισμού). Ο Ντελόνγκ αντιθέτως αναθεωρεί τον ιστορικό χάρτη επιλέγοντας την περίοδο από 1870 ως το 2010. Κατά τη γνώμη του παρουσιάζει κοινά χαρακτηριστικά: Η πρώτη περίοδος στην ανθρωπότητα όπου τα μεγάλα ιστορικά γεγονότα υποκινήθηκαν καθαρά από οικονομικά συμφέροντα.

Η τεχνολογία

Στην αρχή, παρά τη Βιομηχανική Επανάσταση, ακόμη και στα πιο εύπωρα κομμάτια της βόρειας Ευρώπης και της βόρειας Αμερικής, τα εισοδήματα κυμαίνονταν στα όρια της επιβίωσης. Το 1870 όμως, η ανάπτυξη μπήκε σε νέα τροχιά και τα εισοδήματα στις οικονομίες αιχμής αυξήθηκαν κατακόρυφα. Και εξακολούθησαν να ανεβαίνουν.

Η αλλαγή προέκυψε ύστερα από πρόοδο που σημειώθηκε στον τεχνολογικό τομέα. Σε συνδυασμό με την εμφάνιση σύγχρονων εταιρικών οργανισμών, τη σύσταση ερευνητικών εργαστηρίων και το φαινόμενο της παγκοσμιοποίησης. Οι εντυπωσιακές εξελίξεις οδήγησαν στο φαινόμενο του οικονομικού Eλ Ντοράντο (economic El Dorado), τη χρυσή πόλη, όπου τα πάντα υπάρχουν σε αφθονία, ο πλούτος ρέει.

Ο Ντελόνγκ -οικονομολόγος περισσότερο από ιστορικός-, αναπαριστά με νούμερα αυτές τις δραματικές αλλαγές. Περίπου επί δέκα χιλιάδες χρόνια πριν από το 1500, η παραγωγική δυνατότητα της ανθρωπότητας (δηλαδή το απόθεμα σε χρήσιμη γνώση, που χονδρικά αντιστοιχεί σε πραγματική  απόδοση), διπλασιαζόταν μια φορά κάθε τρεις χιλιάδες χρόνια.

Τα επόμενα τριακόσια εβδομήντα χρόνια, αυτή η παραγωγική δύναμη διπλασιάστηκε ξανά. Από τότε, άρχισε να αυξάνεται με ρυθμό 2% κάτι παραπάνω από ετησίως. Αυτό ισούται χονδρικά με εικοσαπλάσια αύξηση στην παραγωγική δυνατότητα μέσα σε εκατόν σαράντα χρόνια. Κατά τον Ντελόνγκ, επρόκειτο για οικονομικά μάγια, που προκάλεσαν κατακόρυφη αύξηση στο βιωτικό επίπεδο παρά την εκτόξευση του παγκόσμιου πληθυσμού στα επτά δισεκατομμύρια ανθρώπους.

Φανταστικός πλούτος

Αν τον 19ο αιώνα η ανθρωπότητα μπορούσε να υπολογίσει πόσο φανταστικό πλούτο θα αποκτούσαν οι μελλοντικές γενιές, θα υπέθεταν ίσως ότι θα ζούσαν και ειρηνικά. Ωστόσο, αποδείχθηκε ότι η υλική αφθονία δεν προοιωνίζονται αρμονικές κοινωνίες.

Ο ιδεαλιστής Ντελόνγκ προσπαθεί να καταλάβει το γιατί.

Σε αυτή την προσπάθεια αντιπαραθέτει δύο διάσημους στοχαστές της οικονομίας, τον Αυστριακό Φρίντρικ Χάγιεκ (Friedrich von Hayek) και τον Ούγγρο Καρλ Πολάνυι (Karl Polanyi) και τις ασυμβίβαστες θεωρίες τους. Ο πρώτος θεοποιούσε τη δύναμη της ελεύθερης αγοράς. Ο δεύτερος θεωρούσε ότι την ελεύθερη αγορά επωφελή για μεμονωμένα άτομα, όχι συλλεκτικότητες ατόμων.

Ανάμεσα στις συμπληγάδες των Πολέμων

Πριν από τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο, οι αγορές προώθησαν γρήγορη ανάπτυξη αλλά και χαοτικές ανισότητες. Οι λαϊκές μάζες εκδήλωσαν την δυσαρέσκειά τους απαιτώντας περισσότερη πολιτική δύναμη, ώστε να κατακτήσουν οικονομική και κοινωνική ασφάλιση.

Ύστερα από τον Πόλεμο, αμφότερες οι παραδόσεις οικονομικής σκέψεις (αυστριακή και ουγγρική), οδήγησαν σε αδιέξοδο. Από τη μία ο ολοκληρωτισμός της Σοβιετικής Ένωσης από την άλλη η Παγκόσμια Οικονομική Ύφεση (Great Depression) που οδήγησε στην εγκατάληψη του ορθόδοξου laissez faire.

Μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο επέτρεψε έναν συγκερασμό των προσεγγίσεων Χάγιεκ και Παλάνυι με την επιμειξία της οικονομίας των αγορά και αρκετών ελέγχων. Αυτός ο αρμονικός γάμος, με την ευλογία του Κέινς, όπως σημειώνει ο Ντελόνγκ, απέδειξε ότι οι κυβερνήσεις πρέπει να παρεμβαίνουν για να αποτρέπουν την ύφεση. Το απέδειξαν οι τρεις επόμενες δεκαετίες φλογερής ανάπτυξης.

Το τελευταίο κομμάτι του 20ου αιώνα

Ωστόσο το τελευταίο κομμάτι του 20ου αιώνα και πάλι κατά τον Ντελόνγκ αποδείχθηκε απογοητευτικό.

Με την καθίζηση της ανάπτυξης και την αύξηση του πληθωρισμού τη δεκαετία του 1970, οι ψηφοφόροι υποστήριξαν πολιτικές νεοφιλελεύθερες, με την υπόσχεση συρρίκνωσης φορολογίας και ελέγχων.

Ειρήσθω εν παρόδω, για ένα φεγγάρι που ο Ντελόνγκ υπηρέτησε το υπουργείο Οικονομικών του προέδρου των ΗΠΑ Μπιλ Κλίντον, υποστήριξε και εκείνος ανάλογα μέτρα. Αυτά όμως δεν έφεραν την πολυπόθητη ενεργοποίηση της ανάπτυξης ενώ ταυτόχρονα δημιούργησαν βαθύτερες χαράδρες ανισότητας. Με αυτόν τον ρυθμό και ως την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση

Ο Ντελόνγκ θεωρεί ότι τυχαία γεγονότα έχουν ορισμένες φορές επηρεάσει τον τρόπο που πολιτικοί και ψηφοφόροι ερμηνεύουν την πραγματικότητα. Η νίκη στον πόλεμο των Φώκλαντς και η πτώση του Κομμουνισμού στιγμιαία επικύρωσαν το δόγμα Θάτσερ και Ρίγκαν και ο κόσμος άργησε να αντιληφθεί τα μειονεκτήματά του.

Το εφικτό και το ανέφικτο

Έτσι, χρησιμοποιεί τη διάσημη ρήση του Μαξ Βέμπερ ότι «μπορεί υλικά συμφέροντα να οδηγούν τα τρένα στις ράγες, οι ιδέες όμως είναι οι μεταγωγείς» για να εξηγήσει η ιστορία δεν εξελίσσεται μόνο μέσα από στενά ωφελιμιστικά κίνητρα.

Βέβαια, το βιβλίο του Ντελόνγκ σταματάει το 2010. Αναρωτιέται κανείς αν τον 21ο αιώνα υπάρχουν ακόμη συλλογικές ιδέες, αξίες και μύθοι, όπως η προτεστανική ηθική στον καπιταλισμό που περιέγραψε ο Βέμπερ.

Το βιβλίο του Ντελόνγκ Στο δρόμο προς την ουτοπία οπωσδήποτε δείχνει πως ο οικονομικός ωφελιμισμός και η ανάπτυξη άλλαξε τον κόσμο. Πόσο ισχυρές παραμένουν οι ιδέες μπροστά σε αυτές τις δυνάμεις; Υπάρχει δυνατότητα για μία νέα ουτοπία; Η απάντηση έρχεται πολύ πειστικά και διαχρονικά μόνο από τον Βέμπερ και την άλλη ιστορική του φράση: «Όλη η ιστορική εμπειρία επιβεβαιώνει την αλήθεια ότι ο άνθρωπος δεν θα ‘χε πετύχει το εφικτό, αν δεν είχε ξανά και ξανά προσπαθήσει να φτάσει το ανέφικτο».

Πληροφορίες

Στον δρόμο προς την ουτοπία – Η οικονομική ιστορία του 20ού αιώνα
Συγγραφέας: Bradford DeLong

Εκδόσεις Μεταίχμιο

Μετάφραση: Κωστής Πανσέληνος

Σελίδες: 616
Ημερομηνία Έκδοσης: 09/11/2023