Νικόλας Σεβαστάκης: «Οι κρίσεις καθιστούν αβέβαιο το μέλλον»

Ο καίριος πολιτικός στοχαστής Νικόλας Σεβαστάκης επανέρχεται με την ιδέα του κράτους. Ωρίμασε η στιγμή, και το βιβλίο Πολιτική χειραφέτηση και κοινωνική κριτική (εκδ. Πόλις) παρουσιάζεται στην κομβική εποχή των τεκτονικών τεχνολογικών μετασχηματισμών.

Από τις αρχετυπικές ή πρώιμες κοινωνίες, ο άνθρωπος κοιτάζει αυτά τα συλλογικά εξουσιαστικά μορφώματα με δέος.

Στη μυθολογία, το Κράτος συμπορεύτηκε με τις αδελφές έννοιες Βία, Ζήλο, Νίκη. αλλά «η συλλογική μνήμη συγκράτησε το φοβερό δίδυμο Κράτος και Βία», σημειώνει ο Νικόλας Σεβαστάκης.

Άψυχη μηχανή ή ψυχρό τέρας

Αυτή η απαρασάλευτη καχυποψία απέναντι σε αυτή την «άψυχη μηχανή» διατρέχει τη Δύση (τον «λευκό κόσμο» όπως έχει χαρακτηριστεί). Kαι μάλιστα προτού εμφανιστεί η εποχή του νεοφιλελευθερισμού. Από τους μοντέρνους καιρούς και πέρα συνιστά ως επί το πλείστον το «ψυχρό τέρας», παρατηρεί ο Νικόλας Σεβαστάκης.

Τι συμβαίνει όμως σήμερα με τη χειραφέτηση των σύγχρονων δημοκρατιών; Σε έναν κόσμο όπου μεσουρανούν ανεξέλεγκτες αυτοκρατορίες της τεχνολογίας, ο αδυσώπητος τεχνολογικός καπιταλισμός, διεθνικά συγκροτημένες χρηματιστικές αλυσίδες. Μπορούν να εξασφαλίσουν την ελευθερία του ατόμου απέναντι στις ισχυρές ιδιωτικές εξουσίες;

Για να απαντήσει σε αυτά τα κρίσιμα ερωτήματα, ο Νικόλας Σεβαστάκης πλαγιοκοπεί τις θεωρίες του κράτους μέσα από το ιστορικό φίλτρο, τους κορυφαίους εκπροσώπους της πολιτικής ιστορίας. Φτάνοντας στη σημερινή εποχή και τον νεότερο ρεπουμπλικανισμό.

Ο Νικόλας Σεβαστάκης συνθέτει έτσι κείμενο αιχμηρό, με αφηγηματικές δεξιότητες και ακρίβεια, που εν δυνάμει απασχολεί όλους τους πολιτικούς ανθρώπους του σήμερα. Είθε να απασχολήσει περισσότερο τους νέους αναγνώστες του. Όσους και όσες (τουλάχιστον) προσεγγίζει μέσα από τις εξαιρετικές επιφυλλίδες του στη Lifo ο διάσημος καθηγητής σύγχρονης κοινωνικής πολιτικής φιλοσοφίας στο ΑΠΘ Νικόλας Σεβαστάκης.

Τρεις βασικές οικογένειες

Η διαχρονική καχυποψία απέναντι στο κράτος διακρίνεται και στις τρεις μεγάλες οικογένειες της νεωτερικής πολιτικής ιδεολογίας. Με εξαίρεση βέβαια τον φασισμό και τις ολοκληρωτικές δικτατορίες του 20ου αιώνα που εκθειάζουν τη μεταφυσική αποστολή του κράτους.

Η πρώιμη σοσιαλιστική σκέψη υπογραμμίζει τη σημασία των κοινωνικών σχέσεων στο πεδίο της κοινωνικής ανταλλαγής.

Ο αστικός φιλελευθερισμός δίνει έμφαση στις εμπορικές δραστηριότητες και στις ελεύθερες πολιτισμικές ανταλλαγές.

Ο συντηρητισμός θεωρεί σημαντικότερη όλων την ψυχή του λαού.

Αργότερα, η αστική εποχή παθιάζεται με οτιδήποτε βρίσκεται στον ενδιάμεσο χώρο ανάμεσα στο κράτος και στο άτομο.

Ενώ σήμερα οι διεθνείς επιχειρηματικοί κολοσσοί ανταγωνίζονται ή ελέγχουν τα οργανωμένα κράτη και τους διεθνείς οργανισμούς σε σημείο εκφοβιστικό.

Δημοκρατία και τεχνολογικός καπιταλισμός

Η σημερινή πραγματικότητα όμως αποδεικνύεται πολύ πιο ρευστή και αβέβαιη από όσο μετά το 1989.

«Στη σκιά της μόνιμης κρίσης του 21ου αιώνα, φαίνεται πως έχει επανέλθει στο προσκήνιο η θετική αποστολή των δημόσιων ρυθμιστικών εξουσιών», επισημαίνει ο Νικόλας Σεβαστάκης.

Από την άλλη, το κεντρικό ζήτημα αφορά στην «αληθινή δύναμη» του δημοκρατικού κοινωνικού κράτους την εποχή της «χρηματιστικοποίησης».

Πώς λοιπόν να προσεγγίσει κανείς σήμερα το δημόσιο καλό σε μια εποχή μεγάλων γεωπολιτικών ανατροπών με φόντο τον τεχνολογικό μετασχηματισμό, που αναδιαμορφώνει (ίσως και διέπει πλέον) τις κοινωνικές σχέσεις και την πολιτική εξουσία; Τι απέγινε το κράτος και οι ατομικές ελευθερίες μπροστά στον γίγαντα τεχνολογία;

Με το φίλτρο της Ιστορίας

Θα γυρίσει πίσω, αποθησαυρίζοντας τις σελίδες του πρώιμου Μαρξ (το πολιτικό κράτος παραμένει τυφλό απέναντι στους προσωπικούς εγωισμούς), του Αλεξί ντε Τοκβίλ (το κράτος δεν πρέπει να μεταβληθεί σε κηδεμόνα), του Νίτσε (η ψυχρή μηχανή κυβερνά την αγέλη που διατρέχει το αίσθημα της μειονεξίας αλλά εν τέλει νιώθει ασφυκτική).

Θα αναφερθεί επίσης στη γαλλική ουμανιστική παράδοση της κοινωνίας των ατόμων, των συλλογικών στόχων, της ηθικής δημοκρατίας. Με παραδείγματα από τον Πιέρ Λερού με τον ρομαντικό σοσιαλισμό, τον Ζιλ Μπαρνί και τον γαλλικό ρεπουμπλικανισμό του 19ου αιώνα.

Σε αυτήν την προσπάθεια, ο Νικόλας Σεβαστάκης θα σταθεί στη δημιουργικότητα του φιλελευθερισμού, που παραμέρισε ή εκθρόνισε τον ρεπουμπλικανισμό (μεταρρυθμιστική φιλοσοφία για την κοινωνική ελευθερία) στην ιστορία των ΗΠΑ.

Θεωρία στο πεδίο

Για να φτάσει στον νεορεπουμπλικανισμό έτσι όπως προσφέρθηκε από τον σύγχρονο ιρλανδό φιλόσοφο Φίλιπ Πέτιτ (Philip Pettit), μεταξύ άλλων. Φτάνοντας στους ακόμη νεότερους φιλοσόφους, όπως ο Γάλλος Αλάν Ρενό (Alain Renault) που έχει ασχοληθεί με την επικοινωνία ανάμεσα στον αριστερό φιλελευθερισμό και τον νεορεπουμπλικανισμού.

Έχει απομακρυνθεί από την λεγόμενη ιδεατή θεωρία (ύστερα από αλλεπάλληλα σοκ γενοκτονίας, παγκόσμιας πείνας, μεταξύ άλλων). Προσανατολίζεται πλέον και ο Ρενό «στο πεδίο», στην εφαρμοσμένη πολιτική σκέψη. Ερανίζοντας στοιχεία από την προσέγγιση των ικανοτήτων, τη διάσημη οικονομική θεωρία από τους νομπελίστες Αμάρτια Σεν και Μάρθα Νουσμπάουμ και άλλα πιο εφαρμοσμένα σχήματα.

Πολιτική χειραφέτηση;

«Η κύρια υπόθεση που διαπνέει το κείμενο αυτό είναι πως η προοπτική μιας πιο δίκαιης και αξιοβίωτης ζωής εξαρτάται από τη δύναμη μιας περισσότερο δεσμευτικής πολιτικής κοινότητας», διευκρινίζει ο Νικόλας Σεβαστάκης. «Είναι ένα συμπέρασμα που μας το υπαγορεύουν οι κρίσεις του 21ου αιώνα. Δεν μπορούμε, ωστόσο, να μη βλέπουμε ή να υποτιμούμε τα φαινόμενα αποδιάρθρωσης του πολιτικού πνεύματος και των θεσμών, που καθιστούν αβέβαιο το δημοκρατικό μέλλον».

Όσο για το ερώτημα της πολιτικής χειραφέτησης, ο Νικόλας Σεβαστάκης θεωρεί ότι μια νεορεπουμπλικανική προσέγγιση θα μπορούσε να λειτουργήσει ως επιμειξία της φιλελεύθερης και της σοσιαλιστικής επαγγελίας. Και με αυτόν τον τρόπο να ενσαρκώσει μια εμπειρία πολιτικής χειραφέτησης «εξ ορισμού ανοιχτή στην κοινωνική ελευθερία και σε αλλαγές στη σχέση των ανθρώπων με τα άλλα έμβια όντα και το φυσικό περιβάλλον».