Νέα θέση στο Τορίνο για την ακριβή Ολότητα του Κώστα Βαρώτσου

Ακόμη ένα γλυπτό μνημειακών διαστάσεων από γυαλί και μέταλλο του Κώστα Βαρώτσου, η Ολότητα όπως τιτλοφορείται, μεταφέρθηκε σε νέα θέση στην πόλη του Τορίνου: Δεσπόζει πλέον στην πράσινη περιοχή Giardino Grosa, δίπλα στον ουρανοξύστη του τραπεζικού ομίλου Intesa Sanpaolo (οδός Ingleterra 3), ακόμη μία αξιοσημείωτη δημιουργία του αρχιτέκτονα Ρέντσο Πιάνο.

Η εργώδης και συμβολική (για τη σημασία του γλυπτού) μεταφορά, καθώς και τα συναφή έργα ανάπλασης του περιβάλλοντος χώρου, αποτελούν απόρροια της αγαστής συνεργασίας ανάμεσα σε δημόσιους και επιχειρηματικούς φορείς, δηλαδή την τράπεζα, το δημαρχείο και το Κέντρο συντήρησης και αποκατάστασης La Venaria Reale (Λα Βενάρια Ρεάλε) όπως επισήμανε και η υπεύθυνη πολιτισμού του Δήμου Φραντσέσκα Λεόν. Έχουν μάλιστα υπογράψει σταθερό σύμφωνο συνεργασίας.

Το γλυπτό είχε αρχίσει να δείχνει σημεία φθοράς από καιρικές συνθήκες αλλά και ασυνείδητους πολίτες ήδη από το 2017, οπότε και οι εν λόγω φορείς αποφάσισαν να το μετακινήσουν με τη σύμφωνη γνώμη του γλύπτη.

Η αλλαγή τοποθεσίας ολοκληρώθηκε με το πέρας της πρώτης περιόδου εγκλεισμού στην Ιταλία, αρχές του τρέχοντος μηνός. Τα δημόσια εγκαίνια που προγραμματίζονταν για τον μήνα της Σύγχρονης Τέχνης (το σχετικό ίδρυμα Torino Piemonte παραδοσιακά οργανώνει κάθε Νοέμβριο ποικίλα εικαστικά δρώμενα με τη συνεργασία των τοπικών γκαλερί) παρουσία πολλών επίσημων καλεσμένων, ακυρώθηκαν εξαιτίας των υγειονομικών μέτρων που περιορίζουν το συγχρωτισμό.

Από το 1999 με την αρχική της μορφή, η Ολότητα δέσποζε δίπλα στους εξαίσιους κήπους Μαρτίνι (ένα από τα κεντρικά αξιοθέατα της πόλης), στην πιάτσα Μπενέφικα. Σύμφωνα με το δήμαρχο της πόλης, η νέα της θέση επιτρέπει στο εντυπωσιακό γλυπτό μεγαλύτερη δημόσια προβολή ενώ εγγυάται και τη διατήρησή του στο χρόνο.

Με αφορμή τη μετακίνησή του, ο Κώστας Βαρώτσος δούλεψε εκ νέου στα σχέδια της Ολότητας (με τη συνεργασία κατασκευαστών και ειδικών συντήρησης) παραδίδοντας στην πόλη ουσιαστικά ένα καινούργιο γλυπτό του οποίου όμως η πλαστικότητα διατηρείται ή και ενισχύεται.

Το νέο έργο μοιάζει να δραπετεύει έξω από τον κεντρικό άξονά του θυμίζοντας (σύμφωνα με τον Κώστα Βαρώτσο) τη Φεύγουσα Κόρη του 5ου αιώνα -αρχαϊκή μορφή που τρέχει προς τα εμπρός αλλά κοιτάζει προς τα πίσω για να μην λησμονήσει το παρελθόν. Πιθανότητα συμβολίζει την Περσεφόνη και φιλοξενείται στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Ελευσίνας.

«Η ιδέα για το έργο γεννήθηκε το 1999, σε μία ιστορική στιγμή όπου η αποβιομηχανοποίηση οδηγούσε σε υπαρξιακή κρίση και αναζήτηση ταυτότητας στο Τορίνο», εξηγεί ο γλύπτης που διατηρεί ισχυρούς δεσμούς με την Ιταλία από την εποχή των σπουδών του -και όχι μόνο.

«Για να ξεκινήσει εκ νέου, να κρατηθεί και να προβάλλει τον εαυτό της σε ένα δυναμικό μέλλον, η πόλη έπρεπε να αναθεωρήσει το παρελθόν της, να αποθησαυρίσει μέσα από το DNA της τη δημιουργική, πολιτιστική δυνατότητα που πάντα τη διέκρινε», υπογραμμίζει ο ίδιος.

Και συμπληρώνει με μία δόση σκωπτικού χιούμορ: «Όταν μου ζήτησαν να κατασκευάσω ένα μνημείο για την πόλη, το μυαλό μου πήγε στη Φεύγουσα κόρη. Το υποκείμενο εφορμά προς τα εμπρός και την ίδια στιγμή κοιτάζει πίσω από τον ώμο για να αποφύγει τον κορονοϊό».

Δεκάδες πλάκες γυαλιού συναρμόζονται η μία πάνω στην άλλη, υποβαστάζονται από μέταλλα και συγκολλούνται με υλικό από σιλικόνη. Αυτή η έλλειψη βαρυκεντρικότητας χαρίζει στην αισθητική του γλυπτού την ποιότητα της φυγόκεντρης κίνησης. Παρά τη στιβαρότητα των υλικών, δημιουργεί την εντύπωση ελαφρότητας, σαν να το παίρνει ο αέρας. Σαν παιάνας στην πεπερασμένη φύση της ύπαρξης αλλά και την αέναη μεταμόρφωσή της.

Μία βάση καλύπτει εντελώς τα θεμέλια της γλυπτικής εγκατάστασης η οποία ορθώνεται με ελικοειδές μοτίβο στα εννέα μέτρα ύψος, ένα μέτρο πιο ψηλά από τον γνωστό Δρομέα στη συμβολή λεωφόρων Κηφισίας και Βασιλίσσης Σοφίας. Στην αρχική εγκατάσταση του γλυπτού, στη βάση του παρθενικού έργου, είχε τοποθετηθεί συντριβάνι.

Η μεταλλική κατασκευή που συγκροτεί την Ολότητα αποτελείται από τρία κεντρικά τμήματα σωλήνων πάνω στα οποία επικολλούνται οι οριζόντιες πλάκες. Στη νέα εγκατάσταση, η έκκεντρη μορφή δημιουργήθηκε σταδιακά με την τοποθέτηση του πρώτου κυλινδρικού τμήματος όχι πλέον κάθετα αλλά σε κλίση δέκα μοιρών σε σχέση με το παρθενικό κατασκεύασμα.

Η Ολότητα δεσπόζει πλέον σε πράσινο λοφίσκο με θαμνώδη οριοθέτηση ολόγυρα ώστε να προστατεύεται από πιθανούς βανδαλισμούς. Ο όμιλος Intesa Sanpaolo έχει εγγυηθεί τη διαχρονική αξία τη με πλάνο συντήρησής τη ενάντια στη φθορά. Τίποτα δεν αφήνεται στην τύχη. Η μεταφορά και μετατροπή του έργου με σύγχρονη κατασκευαστική αντίληψη και χρήση υλικών τελευταίας τεχνολογίας κόστισαν συνολικά 300.000 ευρώ.

Για την ιταλική πόλη που διαχρονικά έχει αποδείξει την πνευματική της συνάφεια και το ενδιαφέρον για τον ελληνικό πολιτισμό (για παράδειγμα σε σχέση με τον κινηματογράφο), η Ολότητα συμβολίζει την ανάταση προς κάτι υψηλότερο και υψιπετές. «Και την επιθυμία του ανθρώπου να εφορμήσει στο μέλλον με δυναμισμό χωρίς όμως να ξηλώσει τις κατακτήσεις της παράδοσης, με σεβασμό στις στέρεες ρίζες της», όπως επισήμανε η Φραντσέσκα Λεόν.

«Η σύγχρονη τέχνη και το Τορίνο θεωρούνται σημαντικοί παράγοντες για τα πολιτιστικά σχέδια της Intesa Sanpaolo», δήλωσε ο διευθυντής στο τμήμα τέχνης και ιστορίας της τράπεζας Μικέλε Κόπολα. «Η αποκατάσταση του γλυπτού του Κώστα Βαρώτσου εμπλουτίζει τους δημόσιους χώρους της πόλης» κατέληξε ο ίδιος.

Ένας σύγχρονος Ιανός

Αυτή τη στιγμή ο Κώστας Βαρώτσος πιθανότατα βρίσκεται στην Αίγινα όπου στεγάζει και το εργαστήριό του. Αποφοίτησε το 1976 από την Ακαδημία Καλών Τεχνών της Ρώμης και τρία χρόνια αργότερα πήρε πτυχίο αρχιτεκτονικής από το πανεπιστήμιο Πεσκάρα. Διόλου τυχαίο λοιπόν ότι τα γλυπτά του λειτουργούν ως αισθητικές επεμβάσεις στη δημόσια ζωή. Από το 1999 μάλιστα διδάσκει στο τμήμα αρχιτεκτόνων στο Αριστοτέλειο πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.

Το ενδιαφέρον του για τη γλυπτική εκδηλώθηκε πολύ νωρίς. Επέστρεψε στην Αθήνα το 1982 αλλά η διεθνής ποιότητα της δουλειάς του, ο πολυπολιτισμικός της χαρακτήρας, εδραιώθηκε από την αρχή.

Εγκατέλειψε το τελάρο (τα διάφανα υλικά, ζελατίνες και ριζόχαρτα βελατούρες) για τη γλυπτική το 1984 όταν ο διορατικός, ελληνοκύπριος συλλέκτης και πάτρονας Δάκης Ιωάννου χρηματοδότησε τον Ποιητή, όπως τιτλοφόρησε εκείνο το πρώτο του έργο σε μεγάλες διαστάσεις. Εγκαταστήθηκε στην πύλη της Αμμοχώστου στην Κύπρο ενώ τριάντα πέντε χρόνια αργότερα μετακινήθηκε στον προμαχώνα του δημαρχείου της πόλης.

Τον εμβληματικό Δρομέα από γυαλί και σιδερένιο σκελετό, φιλοτέχνησε αρχικά το 1988 για την πλατεία Ομόνοιας στο πλαίσιο καλλιτεχνικής δράσης επί δημαρχίας Μιλτιάδη Έβερτ, με πρόταση από τον τότε αντιδήμαρχο για τον Πολιτισμό Σταύρο Ξαρχάκο. Μεταφέρθηκε (και αυτό) στη σημερινή του τοποθεσία απέναντι από το ξενοδοχείο Χίλτον το 1994.

Απολαμβάνοντας διεθνή αναγνώριση, ο πολυβραβευμένος Κώστας Βαρώτσος έχει συμμετάσχει σε πολλές σημαντικές Μπιενάλε ανά τον κόσμο ενώ μεγάλων διαστάσεων δημιουργίες του κοσμούν (εκτός από την Ελλάδα, την Ιταλία και την Κύπρο) δημόσιους χώρους ή μουσεία στις ΗΠΑ (για παράδειγμα το Washington Convention Center στη Ουάσινγκτον), στην Ισπανία και την Ελβετία.

Τα χαρίσματα των εύπλαστων μορφών του υμνήθηκαν ξανά και ξανά, η στιλπνότητα, η ευκρίνεια, η φευγαλέα στάση τους. Από τις σπάνιες φορές που η γλυπτική εκφράζεται με ποιητικούς όρους. Η πλαστικότητα του χώρου και του χρόνου, η φυγή αλλά και η ακινησία αντανακλώνται σε κάθε μία από τις μνημειακές μορφές του. Σαν σύγχρονος Ιανός και εκείνος θεωρεί μαζί με τον μεγάλο ποιητή ότι το παρελθόν και το μέλλον συντείνουν πάντα προς μία κατεύθυνση: Πάντα στο παρόν.