Το υπόβαθρο ήταν κοινό για όλους: Το Βυζάντιο. Σε κάθε ελληνορθόδοξη περιοχή όμως, πολλές ιδιαιτερότητες μπορούσαν να παρεισφρήσουν στην απόδοση των εικόνων, έτσι που σήμερα να συνιστούν τα χαρακτηριστικά στοιχεία τους.

Αυτή η ποικιλομορφία των εικόνων που διακινούνταν στον ελληνορθόδοξο χώρο από τον 17ο έως τον 19ο αιώνα, εύκολα διακριτή στις συλλογές του Μουσείου Μπενάκη παρουσιάζεται στην έκθεση «Διαδρομές Εικόνων 17ος –19ος αιώνας», που μόλις εγκαινιάστηκε στο κτίριο της Πειραιώς.

Η έκθεση μάλιστα προσφέρει τη δυνατότητα να παρουσιαστούν στο κοινό πολυάριθμα σημαντικά έργα από τις αποθήκες του Μουσείου, τα περισσότερα παλαιές και νέες δωρεές ιδιωτών, που συνεχίζουν να εμπλουτίζουν με τις προσφορές τους τις μουσειακές συλλογές. Ανάμεσά τους ξεχωριστή θέση έχουν οι εξαιρετικής ποιότητας και ποικιλίας εικόνες της συλλογής της Ρένας Ανδρεάδη.

Στην έκθεση η έννοια του χώρου αντιμετωπίζεται όχι μόνο ως γεωγραφική ενότητα αλλά, κυρίως, ως κοινωνική κατασκευή, την οποία συνέχει η αντίληψη της κοινότητας, που δημιουργούσε η ορθόδοξη ταυτότητα και μοιράζονταν πληθυσμοί με διαφορετικές παραδόσεις, πολιτική υπόσταση, ακόμη και γλώσσα.

Γιατί το κοινό βυζαντινό υπόβαθρο δημιουργούσε μια ενιαία παρακαταθήκη εικονογραφικών θεμάτων και τεχνικών λύσεων, που εμπλουτίζονταν διαρκώς και με ποικίλους τρόπους σε κάθε κέντρο παραγωγής, χωρίς ωστόσο να διαρρηγνύονται οι κοινές συνιστώσες, που επέτρεπαν τη διακίνηση των εικόνων από τόπο σε τόπο και την κοινή χρήση τους στον ίδιο λατρευτικό χώρο από την Ρωσία και την Ουκρανία ως τα Επτάνησα, την Κρήτη και την Μικρά Ασία.

Η Προσκύνηση των Μάγων, του Εμμανουήλ Λαμπάρδου. Χάνδακας, γύρω στα 1600.Συλλογή Ρ. Ανδρεάδη, παρακαταθήκη στο Μ. Μπενάκη
Η Προσκύνηση των Μάγων, του Εμμανουήλ Λαμπάρδου. Χάνδακας, γύρω στα 1600.Συλλογή Ρ. Ανδρεάδη, παρακαταθήκη στο Μ. Μπενάκη

Τόποι και άγιοι

Από τις πέντε ενότητες της έκθεσης στην πρώτη παρουσιάζονται τα σημαντικότερα κέντρα παραγωγής εικόνων, έτσι εκπροσωπούνται η Κρήτη και τα Επτάνησα, το Άγιο Όρος και η Μακεδονία, η Ήπειρος, ο χώρος του Αιγαίου, η Μόσχα, το Γιάροσλαβ, αλλά και μεγάλα προσκυνήματα, τοπικά και υπερτοπικά, όπως οι Άγιοι Τόποι και η Ευαγγελίστρια της Τήνου.

Την δεύτερη ενότητα συγκροτούν τα έργα ιδιωτικής ευλάβειας, στα οποία εκφράζονται οι ιδιαίτερες αισθητικές προτιμήσεις και λατρευτικές πρακτικές των παραγγελιοδοτών. Αγαπημένοι προστάτες άγιοι, αντίγραφα θαυματουργών έργων και τοπικές λατρείες εκφράζουν την ποικιλομορφία εικονογραφίας και ύφους αλλά και την επικοινωνία μεταξύ περιοχών με πυκνούς ορθόδοξους πληθυσμούς και εκκλησιαστικά κέντρα.

Ορειχάλκινο εικονίδιο με την «Παναγία Πάντων Θλιβομένων η Χαρά». Ρωσία, 19ος αιώνας Μουσείο Μπενάκη
Ορειχάλκινο εικονίδιο με την «Παναγία Πάντων Θλιβομένων η Χαρά». Ρωσία, 19ος αιώνας Μουσείο Μπενάκη

Οι διαφορετικοί τρόποι πρόσληψης και αφομοίωσης στοιχείων από τη δυτική ζωγραφική εξετάζονται στην επόμενη ενότητα. Εδώ οι πολύμορφες εκφάνσεις του διαλόγου με τη δυτική τέχνη αναδεικνύουν συγχρόνως τις ιδιαίτερες πολιτικές συνθήκες και την εμπορική δραστηριότητα κάθε περιοχής.

Η ιστορία Δανιήλ και των Τριών Παίδων εν Καμίνω, του Κωνσταντίνου Αδριανουπολίτη. Αδριανούπολη ή Κωνσταντινούπολη, 1724-1746
Η ιστορία Δανιήλ και των Τριών Παίδων εν Καμίνω, του Κωνσταντίνου Αδριανουπολίτη. Αδριανούπολη ή Κωνσταντινούπολη, 1724-1746

Ο Αντώνης Μπενάκης

Οι εικόνες βρίσκονταν στο επίκεντρο των συλλεκτικών ενδιαφερόντων του Αντώνη Μπενάκη, ήδη από την εποχή που κατοικούσε στην Αλεξάνδρεια. Η θέση των εικόνων στη συγκρότηση της συλλογής του, ο τρόπος έκθεσής τους στην πρώτη μουσειολογική διάρθρωση του Μουσείου, το 1931, αλλά και η σκοτεινή πλευρά του συλλεκτισμού, με την προσθήκη πλαστών υπογραφών ή τη δημιουργία πλαστών έργων, σχολιάζονται στην έκθεση.

Η τελευταία ενότητα εξάλλου εστιάζει στην εν εξελίξει τεχνική ανάλυση των ρωσικών εικόνων του Μουσείου Μπενάκη, που υλοποιείται από το Τμήμα Συντήρησης, στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού ερευνητικού προγράμματος ERCRICONTRANS με κύριο φορέα υλοποίησης το Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών –ΙΤΕ, κύρια ερευνήτρια την Γιουλιάνα Μπόιτσεβα και δεύτερο ανάδοχο το Μουσείο Μπενάκη.

Παναγία Βρεφοκρατούσα, του Ηλία Μόσκου. Ζάκυνθος, δεύτερο μισό 17ου αιώνα. Μουσείο Μπενάκη
Παναγία Βρεφοκρατούσα, του Ηλία Μόσκου. Ζάκυνθος, δεύτερο μισό 17ου αιώνα. Μουσείο Μπενάκη

Η μελέτη έρχεται να συμπληρώσει τις μακροχρόνιες έρευνες που διεξάγει το Μουσείο πάνω στην τεχνολογία των εικόνων και προσφέρει πολύτιμα στοιχεία για την κατανόηση της τεχνικής και των υλικών αλλά και για την συντήρηση των έργων. Οι επισκέπτες μάλιστα, έχουν την σπάνια ευκαιρία να προσεγγίσουν σε βάθος επιλεγμένα έργα μέσα από τον φακό του στερεομικροσκοπίου.

Η επιμέλεια της έκθεσης είναι της Αναστασίας Δρανδάκη.

Info:

Μουσείο Μπενάκη / Πειραιώς 138. τηλ.210 3671000
Έκθεση: «Διαδρομές Εικόνων 17ος –19ος αιώνας»
Διάρκεια: Ως 5 Φεβρουαρίου 2023
Η είσοδος είναι ελεύθερη

Διαβάστε επίσης:

Επανένωση των Γλυπτών του Παρθενώνα το 2023; Πιθανότητα που διαβλέπουν οι ξένοι