Ένα μεγάλο πλοίο –ολκάς όπως λεγόταν στην αρχαιότητα – είχε μια τραγική μοίρα σ΄ένα ταξίδι του στα μέσα στου 1ου π.Χ. αιώνα, όταν οι θυελλώδεις άνεμοι το βύθισαν στο θαλάσσιο πέρασμα των Αντικυθήρων. Και εκεί έμεινε για 2000 χρόνια περίπου, ώσπου να εντοπισθεί συμπτωματικά και η έρευνα που ακολούθησε να φέρει στην επιφάνεια σπουδαία ευρήματα, αρχαιότητες τεράστιας καλλιτεχνικής αξίας, μαζί με τον μοναδικό «Μηχανισμό των Αντικυθήρων» τον πρώτο αναλογικό υπολογιστή του κόσμου. Σήμερα η επιστροφή των αρχαιολόγων στα Αντικύθηρα για την έρευνα με σύγχρονα μέσα έχει αποδώσει ενδιαφέροντα ευρήματα, μέρος των οποίων παρουσιάζεται σε έκθεση στο Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη με την υποστήριξη του υπουργείου Πολιτισμού και της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων.

Τμήμα αγάλματος, εύρημα της σύγχρονης έρευνας στο ναυάγιο των Αντικυθήρων
Τμήμα αγάλματος, εύρημα της σύγχρονης έρευνας στο ναυάγιο των Αντικυθήρων

Τμήματα από μαρμάρινα αγάλματα, γυάλινα αγγεία, κοσμήματα, πλήθος μεταλλικά αντικείμενα, από τα πολυάριθμα καρφιά του σκάφους ως τα διακοσμητικά επίπλων, επίσης τμήματα όπλων και εργαλείων, κεραμικά αγγεία, πολλά από τα οποία ακέραια, ακόμη και κομμάτια από το σκαρί του πλοίου, παρουσιάζονται σ΄αυτήν την έκθεση, δείχνοντας, όπως είπε η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη στα εγκαίνια «την τεράστια ζήτηση της ρωμαϊκής αριστοκρατικής και αστικής τάξης για πολυτελή προϊόντα και τέχνεργα από την Ανατολική Μεσόγειο, που προορίζονταν για να κοσμήσουν τις επαύλεις τους στην Ιταλία».

1

Τμήμα αγάλματος, εύρημα της σύγχρονης έρευνας στο ναυάγιο των Αντικυθήρων
Τμήμα αγάλματος, εύρημα της σύγχρονης έρευνας στο ναυάγιο των Αντικυθήρων

Ο πρώτος υπολογιστής

Ανάμεσά τους ξεχωριστή θέση κατέχει η κεφαλή ενός Ηρακλή με στεφάνι αμπέλου, που φαίνεται ότι ίσως συνανήκει με το μαρμάρινο ακέφαλο άγαλμα του Ηρακλή τύπου Φαρνέζε, του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου που είχε ανελκυστεί το 1901 από τους Συμιακούς σφουγγαράδες οι οποίοι είχαν εντοπίσει το ναυάγιο και είχαν κάνει την πρώτη ανέλκυση των τέχνεργων.

Κεφαλή Ηρακλή, από τα ευρήματα της σύγχρονης έρευνας στο ναυάγιο των Αντικυθήρων
Κεφαλή Ηρακλή, από τα ευρήματα της σύγχρονης έρευνας στο ναυάγιο των Αντικυθήρων

Παράλληλα εκτίθεται κι ένα μικρό χάλκινο αντικείμενο, που ίσως σχετίζεται με τον περίφημο «Μηχανισμό των Αντικυθήρων», «έναν καταπληκτικό αναλογικό υπολογιστή αστρονομικής χρήσης, επίτευγμα της ελληνικής επιστημονικής σκέψης και τεχνολογίας, που ανάλογό του δεν έμελλε να εμφανιστεί ξανά για πολλούς αιώνες, συγκαταλεγόταν, ως γνωστόν στο φορτίο, που βυθίστηκε μαζί με το πλοίο και διασκορπίστηκε στον απότομο πυθμένα των ακτών των Αντικυθήρων», όπως επισήμανε η υπουργός.

Το νέο μουσείο

Η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη στα εγκαίνια της έκθεσης «Επιστροφή στα Αντικύθηρα»
Η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη στα εγκαίνια της έκθεσης «Επιστροφή στα Αντικύθηρα»

Μεγάλη είδηση εξάλλου, αποτελεί η δημιουργία του Μουσείο Εναλίων Αρχαιοτήτων στο κτήριο του ΣΙΛΟ στο λιμάνι του Πειραιά, που όπως ανακοίνωσε η κυρία Μενδώνη πρόκειται να αποδοθεί στο κοινό το 2026 και πάντως, μετά από καθυστέρηση πολλών δεκαετιών. «Είναι ένα από τα εμβληματικά έργα της κυβέρνησης του Κυριάκου Μητσοτάκη, που χρηματοδοτείται με περίπου 100.000.000 ευρώ από το Ταμείο Ανάκαμψης, και έρχεται να καλύψει ένα μεγάλο κενό στην Ιστορία, την Αρχαιολογία, την ανάδειξη και την προβολή του πολιτιστικού πλούτου των ελληνικών θαλασσών», όπως είπε η υπουργός. Προτρέποντας παράλληλα στην από κοινού συνεργασία του δημόσιου και του ιδιωτικού φορέα για την διάσωση και προβολή της πολιτιστικής μας κληρονομιάς.

Μιλώντας για την έκθεση η κυρία Μενδώνη επισήμανε ακόμη, ότι δεν είναι ασφαλώς, ούτε η πρώτη ούτε η εντυπωσιακότερη σχετικά με το ναυάγιο των Αντικυθήρων.« Όλοι θυμόμαστε τη μεγάλη έκθεση που διοργανώθηκε στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, την περίοδο 2012-2014 και αποτέλεσε πραγματικά σημείο αναφοράς, ταξιδεύοντας κατόπιν στο εξωτερικό, όπου προκάλεσε τον διεθνή θαυμασμό. Όμως, κι αυτή η έκθεση είναι εξαιρετικά σημαντική, διότι καταδεικνύει ότι το ναυάγιο των Αντικυθήρων δεν έχει αποκαλύψει ακόμη όλα τα μυστικά του. Αντιθέτως, φαίνεται ότι επιφυλάσσει πολλές και σημαντικές ανακαλύψεις για το μέλλον. Ανακαλύψεις, που η σύγχρονη αρχαιολογική επιστήμη με τη συνδρομή της τεχνολογίας είναι πλέον σε θέση να αποκρυπτογραφήσει και να ερμηνεύσει πολύ καλύτερα από ό,τι στο παρελθόν».

Το ερευνητικό πρόγραμμα

Να σημειωθεί ότι το πρόγραμμα «Επιστροφή στα Αντικύθηρα» -όπως είναι και ο τίτλος της έκθεσης επανεκκίνησε την έρευνα το 2012, σε αμιγώς αρχαιολογική βάση. Από το 2021, με ορίζοντα το 2025, το ερευνητικό έργο τελεί υπό τη διεύθυνση της Αγγελικής Σίμωσι και του καθηγητή Lorenz Baumer, με τη σύμπραξη του υπουργείου Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής δια της Ομάδας Ειδικών Καταδύσεων της Μονάδας Υποβρυχίων Αποστολών του Λιμενικού Σώματος.

Η νέα προσπάθεια βρίσκεται στην αιχμή της διεθνούς ενάλιας αρχαιολογικής έρευνας, εφαρμόζοντας καινοτόμους και πρωτοποριακές μεθόδους και αξιοποιώντας τις τελευταίες κατακτήσεις της τεχνολογίας.

Στηρίζεται γενναιόδωρα από τα Ιδρύματα Αικατερίνης Λασκαρίδη και Αθανασίου Κ. Λασκαρίδη, καθώς και την ωρολογοποιία Hublot, και βρίσκεται στην αιχμή της διεθνούς ενάλιας αρχαιολογικής έρευνας, εφαρμόζοντας καινοτόμους και πρωτοποριακές μεθόδους και αξιοποιώντας τις τελευταίες κατακτήσεις της τεχνολογίας.

Info

Ίδρυμα Αικατερίνης Λσκαρίδη: Πραξιτέλους 169 και 2ας Μεραρχίας 36, τηλ. 2104282755
Έκθεση: «Επιστροφή στα Αντικύθηρα»
Διάρκεια: Ως Ιανουάριος 2025

Λίνα Μενδώνη: «Το 2026, το Υπουργείο Πολιτισμού θα αποδώσει το Εθνικό Μουσείο Εναλίων Αρχαιοτήτων. Να εμπνευστούμε και να επενδύσουμε στη σύγχρονη ενάλια αρχαιολογική έρευνα». Εγκαίνια της έκθεσης «Επιστροφή στα Αντικύθηρα»

Η Υπουργός Πολιτισμού, Λίνα Μενδώνη, τέλεσε τα εγκαίνια της έκθεσης «Επιστροφή στα Αντικύθηρα», η οποία φιλοξενείται στους εξαιρετικούς χώρους της Ιστορικής Βιβλιοθήκης του Ιδρύματος Αικατερίνης Λασκαρίδη.

«Ήταν γύρω στα μέσα του 1ου αι. π.Χ., , είπε στον χαιρετισμό της η Λίνα Μενδώνη, όταν το μεγάλο πλοίο –η «ολκάς»- έπεσε θύμα των θυελλωδών ανέμων και των επικίνδυνων ρευμάτων, στο θαλάσσιο πέρασμα των Αντικυθήρων, ενώ μετέφερε ένα φορτίο, το οποίο τόσο με τα σημερινά δεδομένα, όσο και με τα δεδομένα της εποχής του, αποτελούσε έναν πραγματικό θησαυρό μεγάλης οικονομικής και κυρίως ιστορικής και πολιτιστικής αξίας. Ένα φορτίο που αποκαλύπτει πολλά για τις εμπορικές διασυνδέσεις, και κυρίως για τις «τάσεις» της αγοράς και τις προτιμήσεις της υψηλής κοινωνίας εντός της πολιτικά και οικονομικά ρωμαιοκρατούμενης Μεσογείου, η οποία όμως ήταν σταθερά υπό την ελληνική και ελληνιστική πολιτιστική και πνευματική επιρροή.

Εντυπωσιακά γλυπτά, μαρμάρινα και χάλκινα, πολλά σε υπερφυσικό μέγεθος, όπως ο Χάλκινος Έφηβος, ο μαρμάρινος Ηρακλής του τύπου Farnese και ο ανδριάντας του «Φιλοσόφου», πολύτιμα μεταλλικά σκεύη, έπιπλα, γυάλινα και χρυσά κοσμήματα, αμφορείς ποικίλης προέλευσης και περιεχομένου, τα οποία μαρτυρούν την τεράστια ζήτηση της ρωμαϊκής αριστοκρατικής και αστικής τάξης για πολυτελή προϊόντα και τέχνεργα από την Ανατολική Μεσόγειο, που προορίζονταν για να κοσμήσουν τις επαύλεις τους στην Ιταλία.

Ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων, ένα καταπληκτικός αναλογικός υπολογιστής αστρονομικής χρήσης, επίτευγμα της ελληνικής επιστημονικής σκέψης και τεχνολογίας, που ανάλογό του δεν έμελλε να εμφανιστεί ξανά για πολλούς αιώνες, συγκαταλεγόταν, ως γνωστόν στο φορτίο, που βυθίστηκε μαζί με το πλοίο και διασκορπίστηκε στον απότομο πυθμένα των ακτών των Αντικυθήρων».

«Η έκθεση αυτή, επεσήμανε η Υπουργός Πολιτισμού στον χαιρετισμό της, είναι αφιερωμένη σε ένα από τα σημαντικότερα και συναρπαστικότερα κεφάλαια της ενάλιας αρχαιολογικής έρευνας διεθνώς, που στοχεύει να αποκαλύψει και να αναδείξει τα πολλά ακόμη κρυμμένα μυστικά του ναυαγίου των Αντικυθήρων. Η μερική ανέλκυση του ναυαγίου συνιστά την πρώτη μεγάλης έκτασης ενάλια έρευνα παγκοσμίως: Μια τυχαία ανακάλυψη του 1900, από Συμιακούς σφουγγαράδες, που έφεραν από, το βυθό της θάλασσας, στο φως της επιφάνειας, ανεπανάληπτους θησαυρούς με τη συνδρομή του Βασιλικού Ναυτικού και της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας. Έκτοτε, συνεχίζει να γοητεύει, να κεντρίζει το παγκόσμιο ενδιαφέρον και να εμπλουτίζει διαρκώς τις γνώσεις μας για τον αρχαίο κόσμο».

Από τις πρώτες δύσκολες έρευνες του 1900-1901, πέρασαν δεκαετίες, έως το 1976, όταν ο Jacques-Yves Cousteau με την ομάδα του Calypso και τον Λάζαρο Κολώνα από την Αρχαιολογική Υπηρεσία πραγματοποίησαν τις πρώτες ενάλιες έρευνες με επιστημονική προσέγγιση και υποβρύχια εξοπλιστικά μέσα. Μετά από αυτή την αποστολή, κανείς δε βούτηξε στο ναυάγιο, έως το 2012.

Μιλώντας για την έκθεση η Λίνα Μενδώνη είπε ότι «δεν είναι ασφαλώς, η πρώτη ούτε η εντυπωσιακότερη σχετικά με το ναυάγιο των Αντικυθήρων. Όλοι θυμόμαστε τη μεγάλη έκθεση που διοργανώθηκε στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, την περίοδο 2012-2014, και αποτέλεσε πραγματικά σημείο αναφοράς, ταξιδεύοντας κατόπιν στο εξωτερικό, όπου προκάλεσε τον διεθνή θαυμασμό. Όμως, κι αυτή η έκθεση είναι εξαιρετικά σημαντική, διότι καταδεικνύει ότι το ναυάγιο των Αντικυθήρων δεν έχει αποκαλύψει ακόμη όλα τα μυστικά του. Αντιθέτως, φαίνεται ότι επιφυλάσσει πολλές και σημαντικές ανακαλύψεις για το μέλλον. Ανακαλύψεις, που η σύγχρονη αρχαιολογική επιστήμη με τη συνδρομή της τεχνολογίας είναι πλέον σε θέση να αποκρυπτογραφήσει και να ερμηνεύσει πολύ καλύτερα από ό,τι στο παρελθόν».

«Το 2026, επεσήμανε η Υπουργός Πολιτισμού, μετά από καθυστέρηση πολλών δεκαετιών, το Υπουργείο Πολιτισμού θα αποδώσει το Εθνικό Μουσείο Εναλίων Αρχαιοτήτων στο ελληνικό και το διεθνή κοινό όχι πολύ μακριά από δω, στο κτήριο του ΣΙΛΟ στο Μεγάλο Λιμάνι. Είναι ένα από τα εμβληματικά έργα της κυβέρνησης του Κυριάκου Μητσοτάκη, που χρηματοδοτείται με περίπου 100.000.000 ευρώ από το Ταμείο Ανάκαμψης, και έρχεται να καλύψει ένα μεγάλο κενό στην Ιστορία, την Αρχαιολογία, την ανάδειξη και την προβολή του πολιτιστικού πλούτου των ελληνικών θαλασσών. Ας εμπνευστούμε από την ιστορία του ναυαγίου των Αντικυθήρων και τα επιτεύγματα της αρχαίας ελληνικής τεχνολογίας. Να εμπνευστούμε και να επενδύσουμε στη σύγχρονη ενάλια αρχαιολογική έρευνα. Ας συνεχίσουμε, από κοινού δημόσιος και ιδιωτικός τομέας, με την ίδια αγάπη την προσπάθεια για τη διάσωση και προβολή της πολύτιμης πολιτιστικής μας κληρονομιάς».

Στην έκθεση παρουσιάζονται τμήματα μαρμάρινων και χάλκινων αγαλμάτων, γυάλινων και μεταλλικών σκευών, καθώς και κομμάτια από το ξύλινο σκαρί του πλοίου. Ξεχωριστή θέση έχει η κεφαλή ενός Ηρακλή, με στεφάνι αμπέλου, που φαίνεται ότι ίσως συνανήκει με το μαρμάρινο ακέφαλο άγαλμα του Ηρακλή τύπου Φαρνέζε, του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου που είχε ανελκυστεί το 1901 από τους Συμιακούς σφουγγαράδες. Εκτίθεται κι ένα μικρό χάλκινο αντικείμενο, που ίσως σχετίζεται με τον περίφημο Μηχανισμό.

Το πρόγραμμα «Επιστροφή στα Αντικύθηρα» επανεκκίνησε την έρευνα το 2012, σε αμιγώς αρχαιολογική βάση. Από το 2021, με ορίζοντα το 2025, το ερευνητικό έργο τελεί υπό τη διεύθυνση της Αγγελικής Σίμωσι και του καθηγητή Lorenz Baumer, με τη σύμπραξη του Υπουργείου Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής δια της Ομάδας Ειδικών Καταδύσεων της Μονάδας Υποβρυχίων Αποστολών του Λιμενικού Σώματος. Η νέα προσπάθεια βρίσκεται στην αιχμή της διεθνούς ενάλιας αρχαιολογικής έρευνας, εφαρμόζοντας καινοτόμους και πρωτοποριακές μεθόδους και αξιοποιώντας τις τελευταίες κατακτήσεις της τεχνολογίας.

Στηρίζεται γενναιόδωρα από τα Ιδρύματα Αικατερίνης Λασκαρίδη και Αθανασίου Κ. Λασκαρίδη, καθώς και την ωρολογοποιία Hublot, και βρίσκεται στην αιχμή της διεθνούς ενάλιας αρχαιολογικής έρευνας, εφαρμόζοντας καινοτόμους και πρωτοποριακές μεθόδους και αξιοποιώντας τις τελευταίες κατακτήσεις της τεχνολογίας.

Η έκθεση θα διαρκέσει μέχρι τα μέσα Ιανουαρίου 2025 και πραγματοποιείται με τη στήριξη του Υπουργείου Πολιτισμού και της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων.

Διαβάστε επίσης:

Μια Μεγάλη Κυρία κάνει ρεκόρ – Η σουρεαλίστρια Λεονόρα Κάρινγκτον και η γυναίκα-γάτα

Πάνος Λασκαρίδης: Επιστροφή στο «κύτταρο» του Ιδρύματος

Πρόσβαση σε όλους – Η πρόκληση για τα μουσεία της νέας εποχής