Στο πρώτο λογοτεχνικό της έργο με τίτλο Οξυγόνο (εκδ. Πόλις), η δημοσιογράφος Ξένια Κουναλάκη ακροβατεί με επιδεξιότητα ανάμεσα στα είδη, τη μυθοπλασία και το (μυθοπλαστικό) ρεπορτάζ.

Έξι φίλοι σε νεανικές διακοπές τραυματίζονται από το θάνατο του χαρισματικού Νικόλα. Κατ στο παρόν: είκοσι χρόνια αργότερα καλούνται να παραστούν στο μνημόσυνό του, πράγμα που ανασύρει φαντάσματα καθώς και έναν μοιραίο υπαρξιακό απολογισμό.

Φόντο παραμένει το ιδεώδες παρελθόν και η αρχετυπική μορφή του φίλου τους. Μπροστά τους τα οικονομικά και προσωπικά αδιέξοδα της μέσης ηλικίας. Ο κόλαφος του μικροαστισμού.

Κείμενο άλλοτε φανταστικά λυρικό όπως όταν μιλάει ο πατέρας «τι όμορφος που είσαι, αγόρι μου. (Ακόμη δυσκολεύομαι να μιλήσω στον αόριστο, το βλέπεις.)», και άλλοτε ωμά ρεαλιστικό σαν φωτογραφία της Ναν Γκόλντιν:

«Θέλει ένα δωμάτιο με μεγάλο κρεβάτι και ερκοντίσιον, σαν σκηνικό τσόντας, και να πηδιέται και να χύνει, μόνο αυτό».

Η προφορικότητα του λόγου, σκληρή, αληθινή, γοητεύει. Όπως παρατήρησε ο ποιητής και παλιός μεταφραστής του Σέξπιρ Κλέων Καρθαίος, «η αλήθεια είναι σκληρή μα λευτερώνει». Και ο μέγιστος Έζρα Πάουντ κάτι σχετικό: «Η λογοτεχνία είναι ειδήσεις που παραμένουν ειδήσεις».

Αυτή η δημοσιογραφική λογοτεχνία (όπως θα μπορούσε να χαρακτηριστεί), δεν εξελίσσεται in vitro και αποστειρωμένα. H συγγραφέας εκτίθεται, ο αναγνώστης διαβάζει απνευστί.

Εξάλλου, η Ξένια Κουναλάκη δεν προσποιείται ότι συνέθεσε το απόλυτο αριστούργημα, κομψοτέχνημα λόγου και ιδεών. Προσπαθώντας όμως με δημοσιογραφική περιέργεια να εντρυφήσει στην απροσδιοριστία των ανθρώπινων σχέσεων, προσεγγίζει την ποίηση.

Πώς και μεταπηδήσατε στη λογοτεχνία; 

Στο πρώτο μου βιβλίο, ένα αυτοβιογραφικό μεμουάρ, μού ασκήθηκε κριτική ότι όσα γράφω είναι παρακινδυνευμένα διότι αφορούν αληθινά πρόσωπα.

Κάποιοι θύμωσαν. Δεν ήξερα πώς να το χειριστώ όλο αυτό. Μίλησα με τον εκδότη μου ο οποίος απάντησε ότι ακόμη και σε ένα μεμουάρ υπάρχουν μυθοπλαστικά στοιχεία, διότι αυτοσκηνοθετείσαι.

Τώρα λοιπόν αντέστρεψα τους όρους: δημιούργησα λογοτεχνικούς χαρακτήρες εκ του μηδενός αλλά με πολλά πραγματικά στοιχεία και πρόσωπα που με έχουν εντυπωσιάσει.

Δεν χρησιμοποιώ ακέραια τους φίλους μου, τον εραστή μου, την κόρη μου, τον μπαμπά μου (σ.σ. ο επιφανής διανοούμενος και άλλοτε προβεβλημένο στέλεχος της Αριστεράς, Πέτρος Κουναλάκης…). Οι ήρωές μου προκύπτουν από έναν συμψηφισμό χαρακτηριστικών ενώ εμπλουτίζονται και από δικά μου βιώματα.

Και η μυθοπλασία εκκινείται από ψήγματα του πραγματικού. Εμπειρίες ζωής που μεταπλάθονται στη σφαίρα του φανταστικού, του λογοτεχνικού έργου. Για να δημιουργηθούν τρισδιάστατοι χαρακτήρες, πλαστικότητα εικόνων, οι συγγραφείς συχνά εφορμούν από βιώματα, συνειδητά ή όχι…

Εμένα πάντα με ενδιαφέρει να παρατηρώ ανθρώπους, να τους ακούω, να τους αφουγκράζομαι, να μπαίνω στα παπούτσια τους όπως λένε και οι αγγλοσάξονες. Και αυτό με βοήθησε στη μυθοπλασία.

Στο μεμουάρ όπου επικρατούν τα δημοσιογραφικά σας προσόντα, με περιγραφές αληθινών καταστάσεων, έχετε επιρροή (βλέπε Facebook). Εδώ τολμήσατε το μεγάλο άλμα.

Δυσκολεύομαι να παραδεχτώ ότι έχω περάσει στη λογοτεχνία. Έχω την εντύπωση ότι ακόμη παρατηρώ, καταγράφω και απλώς αναπλάθω εμπειρίες και ανασυνθέτω ήρωες αλλά η δημοσιογραφική ματιά παραμένει.

Συζητώντας με την Ξένια Κουναλάκη για το Οξυγόνο στο Athenee

Τι σας δυσκόλεψε;

Τηρουμένων των αναλογιών, σκεφτόμουν το Shortcuts του Ρόμπερτ Αλτμαν, σπονδυλωτές ιστορίες που κάποια στιγμή συγκλίνουν σε μία αναπάντεχη κορύφωση. Πάντα σκέφτομαι λίγο κινηματογραφικά.

Ιδανικά θα ήθελα η μία ιστορία να υπονομεύει την άλλη. Να αισθάνεσαι ότι αυτό που διάβασες στην προηγούμενη ιστορία φαντάζει ελαφρώς ως ψέμα και υποκρισία.

Θεματικά τι σας έχει απασχολήσει;

Η μητρότητα, οι γονείς που σιγά σιγά πεθαίνουν, το πώς αυτό σε επηρεάζει αφού και εσύ συνειδητοποιείς ότι μεγαλώνεις… Όλα αυτά τα υπαρξιακά συνδέονται με την περιρρέουσα ελληνική κρίση -λειτουργώ και στα δύο επίπεδα.

Τα βασικά θέματα που αγγίζω είναι και δικά μου. Η ανεργία, η μετανάστευση των φίλων μου αποτελούν γεγονότα που έζησα. Από τη μια μέρα στην άλλη χάσαμε το μισό μας εισόδημα. Δηλαδή αυτά που κάποιοι βλέπουν ως στατιστικά νούμερα, άλλοι τα βίωσαν.

Ωστόσο δεν ήθελα να τα αναλύσω υπερβολικά πολύ. Δεν προσπαθώ να δώσω την ανάλυση της κρίσης, τη μεγάλη εξήγηση. Υπάρχει απλώς στο φόντο.

Γενικά αυτό το βιβλίο μεταπηδάει από την ελαφρότητα στη βαρύτητα διότι και εγώ είμαι τέτοιος άνθρωπος, με μια κυκλοθυμία, από το δράμα στην πλάκα.

Όπως είναι και η ζωή, ποτέ φλατ. Αυτό αποτυπώνεται στο βιβλίο.

Το στυλ σας, σχεδόν προφορικό.

Γράφω όπως μιλάω, δεν μπορώ την επιτήδευση. Αν προσπαθήσω να γράψω λόγια, μου βγαίνει ψευτιά. Οπότε γράφω όπως μιλάω κανονικά για να αντανακλάται η ειλικρίνειά μου στο κείμενο.

Το έχω δηλώσει σε φίλους και συγγενείς ότι δεν μπορώ να αυτολογοκρίνομαι, δεν σκέφτομαι ποιος θα το διαβάσει και τι θα σκεφτεί. Αλλιώς θα έγραφα αποστειρωμένα και ανειλικρινώς.

Έχει λεχθεί από έγκυρα ποιητικά χείλη ότι οι γυναίκες συνήθως γράφουν ένα βιβλίο που αφορά τη ζωή τους και ύστερα συνήθως τίποτα άλλο…

Είμαι πολύ ευτυχισμένη και απελευθερωμένη όταν γράφω. Δεν κάνω ψυχανάλυση οπότε το γράψιμο αποτελεί για μένα μια μορφή ψυχανάλυσης. Βρίσκομαι σε μια ευφορία όταν εκθέτω συναισθήματα και σκέψεις στο χαρτί και μετά αδειάζω και πέφτω σε κατάθλιψη…

Όταν έγραφα το βιβλίο ξυπνούσα τη νύχτα και σκεφτόμουν πώς θα το προχωρήσω. Βρίσκομαι σε κατάσταση έξαψης και ουσιαστικά γράφω όλη μέρα στο μυαλό μου και μετά μέσα σε δυο ώρες καταγράφω τις σκέψεις μου.

Παραμένετε φεμινίστρια;

Υπάρχει το κλισέ ότι οι φεμινίστριες είναι αγέλαστες, ανέραστες, λεσβίες, επιθετικές. Νομίζω ότι τα στερεότυπα αδικούν. Ο φεμινισμός αποτελεί κάτι καθημερινό και πρακτικό, μια διεκδίκηση ίσης μεταχείρισης με την έννοια τη μισθολογική. Αλλά νομίζω ότι ο μισογυνισμός παραμένει τόσο βαθειά εμπεδωμένος που ενίοτε δεν τον αντιλαμβάνονται ούτε οι γυναίκες όταν τον υφίστανται.

Η μητέρα μου ήταν φεμινίστρια ενώ ο πατέρας μου ήταν μάλλον ένας άνδρας της γενιάς του με αρκετά παρωχημένες ιδέες. Η κόρη μου ορισμένες φορές μου κουνάει το δάχτυλο επιπλήττοντας με ότι είπα κάτι σεξιστικό.

Κατερίνα Δαφέρμου, Ξένια Κουναλάκη

Σε είκοσι χρόνια πώς φαντάζεστε τον εαυτό σας;

Ελπίζω όχι πολύ διαφορετικό. Φοβάμαι, ανησυχώ, όχι τόσο για την εξωτερική εμφάνιση και τα γηρατειά καθεαυτά αλλά για τη μοναξιά. Είμαι αρκετά ανεξάρτητη, δεν είμαι παντρεμένη, ζω (σχεδόν) μόνη μου…

Αλλά αποφεύγω τα μακροπρόθεσμα πλάνα. Έχασα τη μητέρα μου όταν ήμουν δέκα πέντε ετών και με διατρέχει πάντα μία φοβερή αίσθηση του εφήμερου. Πρέπει να ζήσουμε τώρα γιατί αύριο μπορεί να πέσει κάτι στο κεφάλι μας και να χαθούμε.

Η εμπειρία θανάτου σε μικρή ηλικία σε καθορίζει. Υπάρχει και μέσα στο βιβλίο. Η πρώτη αντίδραση ενός κοριτσιού τη στιγμή που πληροφορείται το θάνατο του Νικόλα: βουτάει και κοιτάζει από το βυθό στην επιφάνεια της θάλασσας.

Το θυμάμαι έντονα και σε μένα. Όταν μου είπαν ότι η μητέρα μου πεθαίνει, βούτηξα στη θάλασσα και κοίταξα ψηλά. Είναι μια εικόνα συνυφασμένη με τον θάνατο. Είσαι μέσα εκεί και λες δεν θέλω να ξαναβγώ, θέλω να κάτσω εδώ μέσα.

Η ίδια εικόνα υπάρχει στην ταινία Οι απόγονοι με τον Κλούνεϊ, όταν πεθάνει η μαμά των κοριτσιών. Ταυτίστηκα…