Μισός αιώνας δημοκρατία – Το αποτύπωμα της Ιστορίας στην τέχνη

Στις 24 Ιουλίου του 1974, επτά χρόνια μετά την επιβολή της στρατιωτικής δικτατορίας, η δημοκρατία αποκαταστάθηκε στην Ελλάδα.

Είχε προηγηθεί, τον Νοέμβριο του ’73 η εξέγερση των φοιτητών του Πολυτεχνείου, ενώ πλέον οι διαδικασίες εκδημοκρατισμού της χώρας, που άρχισαν από την επιστροφή του Κωνσταντίνου Καραμανλή από το Παρίσι γίνονταν στον απόηχο του πραξικοπήματος και της τουρκικής εισβολής στην Κύπρο.

Δραματικές εποχές, που τώρα με την απόσταση μισού αιώνα μπορούν να εξετασθούν σε ευρεία κλίμακα αλλά και ποικιλοτρόπως μέσα από την πρόσληψή τους από την τέχνη.

Ό,τι ακριβώς επιχειρεί η έκθεση «Δημοκρατία» της Εθνικής Πινακοθήκης, που εγκαινιάζεται στις 11 Ιουλίου με στόχο να διερευνήσει την καλλιτεχνική δημιουργία εναντίον του ολοκληρωτισμού και την προσπάθεια αποκατάστασης της δημοκρατίας όχι μόνον στην Ελλάδα αλλά και στην Ισπανία και την Πορτογαλία κατά τις δεκαετίες 1960-1970.

Γι’ αυτό τον λόγο άλλωστε υπάρχει συνεργασία με μεγάλα πολιτιστικά ιδρύματα των δύο ξένων χωρών, οι οποίες έζησαν κατά την ίδια πάνω-κάτω περίοδο αντίστοιχα γεγονότα.

Με 140 έργα από 55 καλλιτέχνες, έλληνες και ξένους η έκθεση λοιπόν, «επικεντρώνεται στην εικαστική μορφοποίηση της διεκδίκησης της ελευθερίας και των πολιτικών δικαιωμάτων κατά την εκρηκτική συνάντηση των αυταρχικών πρακτικών χειραγώγησης με τις πολιτικές της χειραφέτησης και των ταυτοτήτων», όπως αναφέρει η διευθύντρια της Εθνικής Πινακοθήκης Συραγώ Τσιάρα, η οποία και την επιμελείται.

Η Νότια Ευρώπη

Η σχέση της τέχνης με την πολιτική ιστορία στη Νότια Ευρώπη είναι επομένως το ζητούμενο, με την Εθνική Πινακοθήκη να στρέφεται, σύμφωνα με το σκεπτικό της έκθεσης στην τρέχουσα κοινωνικοπολιτική κατάσταση, που επικρατεί παγκοσμίως ώστε να αναδειχθεί, πώς αυτή μπορεί να συνδέεται με τις διαμάχες και την αναταραχή που επικρατούσε στη Νότια Ευρώπη το 1960 και το 1970.

Η έκθεση επιχειρεί έτσι, να εμβαθύνει στις ιστορικές ιδιαιτερότητες της κοινής εμπειρίας, στα συναισθήματα και στο συλλογικό τραύμα, όπως αυτά διαμορφώθηκαν μέσα από τις πράξεις διαμαρτυρίας, αντίστασης, προσωπικής και κοινωνικής χειραφέτησης.

Υπενθυμίζεται, ότι το 1975 μπήκε τέλος σε ένα από τα μακροβιότερα και πλέον αυταρχικά καθεστώτα του κόσμου, αυτό του Φράνκο στην Ισπανία (1934/39 – 1975) ενώ ένα χρόνο νωρίτερα, το αντίστοιχα απολυταρχικό καθεστώς των Σαλαζάρ –Καετάνο οδήγησε στη δημοκρατία και την Πορτογαλία( 1933-1974)

«Η έκθεση πραγματοποιείται σε μια διεθνή συγκυρία, που δεν μας επιτρέπει να εφησυχάζουμε», όπως λέει η κυρία Τσιάρα «αλλά επιβάλλει τη συνεχή επαγρύπνηση για την υπεράσπιση της δημοκρατίας καθώς πληθαίνουν οι ακραίες φωνές που κεφαλαιοποιούν την κοινωνική δυσαρέσκεια από τις παρατεταμένες και αλλεπάλληλες κρίσεις, παρατηρείται μειωμένη συμμετοχή στις εκλογές, αμφισβητείται το κύρος και η αξιοπιστία των θεσμών ενώ επικρατεί ο φόβος και η επισφάλεια».

Επέτειος αναστοχασμού

Με άξονα την τέχνη της αντίστασης και της διαμαρτυρίας στην Ελλάδα, την Ισπανία και την Πορτογαλία, η έκθεση αντιμετωπίζει συγκριτικά για πρώτη φορά σε διεθνές επίπεδο την πολιτική λειτουργία της τέχνης στα δικτατορικά καθεστώτα του Ευρωπαϊκού Νότου και διερευνά την ποικιλομορφία των καλλιτεχνικών αναζητήσεων, τις συγκλίσεις και τις αποκλίσεις, τις καλλιτεχνικές πρακτικές που γεννήθηκαν μέσα από τον αγώνα για ελευθερία, καθώς και την ενεργή κληρονομιά τους.

«Οι επέτειοι είναι μια ευκαιρία αναστοχασμού πάνω στη δυναμική των ιστορικών βιωμάτων, μια αφορμή να ξανακοιτάξουμε μέσα μας και γύρω μας για να διαπιστώσουμε τι πετύχαμε, πόσο αλλάξαμε και σε ποιο βαθμό η εμπειρία του παρελθόντος συμβάλλει στη διαμόρφωση της συλλογικής μας ταυτότητας στο παρόν ή ενημερώνει το σχεδιασμό μας για το μέλλον», σημειώνει άλλωστε η κυρία Τσιάρα.

Κύριοι θεματικοί της άξονες είναι «Το Πρόσωπο του Εχθρού», η «Αντίσταση», η «Εξέγερση» και η «Διέγερση».

Η εκθεσιακή δραστηριότητα, η συγκρότηση καλλιτεχνικών ομάδων, ο κριτικός λόγος, ο ρόλος της αφηρημένης τέχνης, η ανάδειξη του κριτικού ρεαλισμού, η τέχνη της διαμαρτυρίας μέσω της αφίσας, της χαρακτικής και της performance, η διεκδίκηση της ορατότητας του σώματος σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο, καθώς και η συνολικότερη εμπλοκή της τέχνης στη δημόσια σφαίρα επισφραγίζουν το αίτημα του εκδημοκρατισμού και αποτελούν σημαντικά πεδία έρευνας και εικαστικής δραστηριότητας.

Τέχνη και διεκδίκηση της ελευθερίας

«Με οδηγό τις συνέχειες, τις ρωγμές και τις ανακατατάξεις στην πορεία προς τον εκδημοκρατισμό και στις τρεις χώρες διερευνούμε την ιδιαίτερη υφή, το χρώμα, τους ήχους, τη σύνθεση και την απόκριση των καλλιτεχνών στον ριζικό μετασχηματισμό, την απελευθερωτική δύναμη που εκλύθηκε στο συλλογικό σώμα από τη διεκδίκηση των δημοκρατικών δικαιωμάτων, αλλά και την εικαστική διαχείριση του τραύματος των δικτατοριών», λέει η διευθύντρια της Εθνικής Πινακοθήκης.

Όπως υπενθυμίζει εξάλλου, η «Δημοκρατία» έρχεται σε συνέχεια -και ολοκληρώνει – την έκθεση «Αστυγραφία» που προηγήθηκε.

«Εάν στην «Αστυγραφία» μας ενδιέφερε η πολυπλοκότητα, η αντιφατικότητα, η ποικιλομορφία και η ιδιαίτερη υφή των αστικών μετασχηματισμών σε επίπεδο πληθυσμιακών μετακινήσεων, αστικοποίησης, ανοικοδόμησης, διαχείρισης του ελεύθερου χρόνου και καθημερινής κουλτούρας, η «Δημοκρατία» επικεντρώνεται στην εικαστική μορφοποίηση της διεκδίκησης της ελευθερίας και των πολιτικών δικαιωμάτων κατά την εκρηκτική συνάντηση των αυταρχικών πρακτικών χειραγώγησης με τις πολιτικές της χειραφέτησης και των ταυτοτήτων», προσθέτει.

Για την υλοποίηση της έκθεσης η Εθνική Πινακοθήκη-Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτσου συνεργάζεται με δημόσιους και ιδιωτικούς οργανισμούς, συλλέκτες και καλλιτέχνες στην Ελλάδα, την Ισπανία και την Πορτογαλία. Μεταξύ αυτών το Εθνικό Μουσείο Κέντρο Τέχνης Ρέινα Σοφία (MNCARS) της Μαδρίτης, το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης της Βαρκελώνης (MACBA), το Ίδρυμα Γκουλμπενκιάν – Κέντρο Μοντέρνας Τέχνης (CAM) της Λισαβόνα, το Ίδρυμα Ερνέστο ντε Σόουζα, το Ιστορικό Αρχείο ΕΡΤ, το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης – ΕΜΣΤ, τα Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας – ΑΣΚΙ και το Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης – ΜΙΕΤ.

Στο πλαίσιο της έκθεσης θα πραγματοποιηθεί κινηματογραφικό αφιέρωμα, καθώς και συνέδριο με θέμα τη δημοκρατία και τις εικαστικές τέχνες.

Διαβάστε επίσης:

Ένας Ντεγκά 12 εκατομμυρίων ευρώ που αγοράστηκε μόνον για χίλια

Γλυπτά Παρθενώνα: Η απρόσμενη υποστήριξη της Τουρκίας και η δική της ατζέντα

Τα πρόσωπα της Αφροδίτης – Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο