Μίνως Μάτσας: «Το τραγούδι αν πετύχει είναι σαν να αναπνέεις»

«Το τραγούδι είναι μία μαγική στιγμή» σημείωνε ο Χατζιδάκις και ο Μίνως Μάτσας που (ξεπηδάει εν μέρει από τη φλέβα του) υπερθεματίζει. Η Ελεωνόρα Ζουγανέλη και ο Κώστας Τριανταφυλλίδης θα ερμηνεύσουν τριάντα τραγούδια από την προσωπική δισκογραφία του σε μια βραδιά αφιερωμένη στους σκοπούς της HOPEgenesis.

Πίσω από το ζεστό χαμόγελο του Μίνου Μάτσα κρύβεται ο διανοούμενος καλλιτέχνης, με το στοχαστικό λόγο, την εκφραστική ακρίβεια και την ολοφάνερη παιδεία. Χαρακτηριστικά που ρέουν στις πάλλουσες, διαυγείς μελωδίες του δημιουργώντας πεταρίσματα στο άκουσμά τους. Με τις βαθιές ρίζες του στη μουσική ιστορία, τον διακρίνει περισσότερο από κάθε τι άλλο η ταπεινοφροσύνη μπροστά στο μεγαλείο της.

Εσείς διαλέξατε τον τίτλο;

Προέρχεται από ποίημα του Τάσου Λειβαδίτη το οποίο αγαπάω πολύ και νομίζω ότι μπορεί να είναι και μορφή αντίστασης: Η εποχή μας επιβάλλει τη μοναχικότητα και ο Λειβαδίτης προτάσσει κάτι άλλο. Διανύουμε δύσκολους καιρούς αλλά ο κόσμος είναι φτιαγμένος για να τον μοιράζεσαι, όχι για να ζεις κατά μόνας.

Δεν πρόκειται για μελοποίηση του Λειβαδίτη διότι δεν πιστεύω ότι η ποίηση χρειάζεται εμάς τους μουσικούς. Έχει τη μουσική της. Το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι να την ακούμε.

Στη συναυλία θα ακούσουμε τριάντα τραγούδια μου που έχω γράψει τα τελευταία είκοσι με είκοσι πέντε χρόνια με πολλούς και σημαντικούς στιχουργούς από τα τέλη της δεκαετίας του 1990 με αρχές του 2000. Κάποια προέρχονται από ταινίες. Εδώ διαλέγω δύο ερμηνευτές που θεωρώ ότι εκφράζουν αυτό το υλικό και ταιριάζουν πολύ μεταξύ τους. Οι πρόβες μας δείχνουν ότι θα είναι μια πολύ όμορφη βραδιά. Όλα τα έσοδα θα διατεθούν στη HOPEgenesis. Δεν ξέρω αν ο κόσμος είναι ευαισθητοποιημένος γύρω από το θέμα της υπογεννητικότητας. Αυτό το οποίο εμένα προσωπικά με συγκίνησε είναι ότι τα αποτελέσματα αυτής της οργάνωσης φαίνονται έμπρακτα. Έχω γνωρίσει γυναίκες που αλλιώς δεν θα κάνανε παιδί σε περιοχές όπου δεν υπάρχει πρόσβαση σε ιατρική παρακολούθηση και είναι οικονομικά πιο αδικημένες.

Κινηματογράφος και θέατρο όμως αποτελούν το κέντρο βάρος της δημιουργίας σας;

Η αφετηρία μου ήταν τα τραγούδια. Γράφω λιγότερα τραγούδια. Αλλά το θεωρώ πολύ σημαντικό, δικό κομμάτι. Είναι πολύ υψηλή μορφή τέχνης και πολύ άμεση. Κυλάει στις φλέβες μας.

Ο κινηματογράφος και το θέατρο προέκυψαν διότι ήθελα να ανοίξω τις μουσικές μου φόρμες. Το τραγούδι έχει κανόνες. Είναι ένα παιχνίδι με κανόνες. Αν γίνει, είναι σαν να αναπνέεις, αλλιώς άστο καλύτερα…

Πώς διαφέρει η λειτουργία σας στη μία και στην άλλη περίπτωση;

Έχει διαφορά μεγάλη. Στον κινηματογράφο παίρνω μία ταινία που είναι κομμένη και τη βάζω μπροστά στον υπολογιστή μου στο στούντιο και περνάω δυο τρεις μήνες μαζί της. Γνωρίζω τους ηθοποιούς καλύτερα από τη μαμά τους διότι παρατηρώ και την παραμικρή λεπτομέρεια, γράφω τη μουσική πάνω στην εικόνα. Στο θέατρο καμία παράσταση δεν είναι ίδια με την προηγούμενη. Κάθε βδομάδα αλλάζει μορφή. Είναι σαν να γεννιέται ένα παιδί που το βλέπεις να μεγαλώνει. Θα περάσουν δυο τρεις μήνες και θα έχει ολοκληρωθεί. Άρα η μουσική γράφεται μαζί με τις πρόβες, όπως εξελίσσεται το έργο. Είναι ζωντανός οργανισμός και παίρνει από τις αναπνοές των ηθοποιών, αυτό που πραγματοποιείται εκεί μπροστά σου.

Ποιες συνθήκες πρέπει να λειτουργήσουν για να συνθέσετε;

Όταν μιλάμε για το τραγούδι, δουλεύω πάνω σε έναν στίχο. Αν ο στίχος είναι σωστά γραμμένος ο στίχος, σου δίνει κατευθείαν την ελευθερία -πάλι ανάμεσα στο συγκεκριμένο πλαίσιο. Δηλαδή κάθε στίχος έχει το μουσική του. Επίσης, το τραγούδι αν δεν γίνει με το που θα το πιάσεις στο χέρι σου καλύτερα να το αφήσεις… Αποτελεί διαδικασία που φυσικά περνάει από τη λογική αλλά αν παντρευτεί ο στίχος με τη μουσική, εγώ προσωπικά το καταλαβαίνω αμέσως. Δεν είναι έργο συμφωνικό ή μουσική δωματίου που δουλεύεις μήνες ή χρόνια. Είναι άλλου είδους οικοδόμημα: Έχει μια στιγμή δημιουργίας που είναι πάρα πολύ καθαρή στο μυαλό μου.

Στον κινηματογράφο, το έναυσμά μου είναι η εικόνα και ο σκηνοθέτης με τον οποίο δουλεύω πολύ στενά. Στο θέατρο πάλι είναι το κείμενο και ο σκηνοθέτης με τον οποίος επίσης δουλεύω πολύ στενά. Δηλαδή γράφω μουσική που εκφράζει τη συγκεκριμένη δουλειά. Στον Οιδίποδα Τύραννο που δουλέψαμε έξι μήνες με τον Κωνσταντίνο (σ.σ. Μαρκουλάκη) και τον Δημήτρη Λιγνάδη προέκυψε μια δημιουργία πολύ προσωπική σε σχέση με το έργο αυτό. Κάθε φορά πρόκειται για κάτι διαφορετικό.

Σπουδάσατε στη Νομική Αθηνών πριν από και στο Όρφειο Ωδείο Αθηνών και την περίφημη Τζούλιαρντ (Julliard). Συνδέεται μεθοδολογικά ή δομικά με τη μουσική σύνθεση; Διότι λένε ότι τα μαθηματικά προσιδιάζουν στη μουσική.

Στη Νομική πήγα επειδή μου άρεσαν τα Αρχαία Ελληνικά. Ή θα πήγαινα Φιλοσοφική γιατί ήμουν τρίτη δέσμη ή Νομική. Διάλεξα τη Νομική επειδή πήγε η αδελφή μου (σ.σ. Μαργαρίτα Μάτσα). Όμως στη Νομική εκ των υστέρων κατάλαβα ότι συγκρότησε το μυαλό μου. Με βοήθησε να έχω πιο συγκροτημένη σκέψη και να αντιμετωπίζω τους άλλους με επιχειρήματα. Όχι ότι πάντα βοηθάνε… Παρότι τότε ήμουν πολύ στεναχωρημένος και έλεγα ότι έχασα τέσσερα χρόνια, νομίζω ότι τελικά ήταν ωραίο. Η Νομική έχει μια ακρίβεια. Όπως και με τις νότες, αν βάλεις μία νότα αλλού έχει εντελώς διαφορετικό αποτέλεσμα.

Στη συνέχεια σπούδασα κανονικά στο Ωδείο και μετά στην Αμερική. Ωστόσο πρέπει να σου πω ότι έχω ξεχάσει τα πάντα. Και νομίζω ότι αυτός είναι ο στόχος. Να τα κάνουμε, να τα μαθαίνουμε και μετά να τα ξεχνάμε. Θεωρώ τον εαυτό μου αυτοδίδακτο. Περισσότερα πράγματα έμαθα στο Λος Άντζελες πάνω στη δουλειά του film scoring.

Θα έλεγα ότι κυρίως συνδέεται με την Αρχιτεκτονική -μία επιστήμη στην οποία έχεις μια ιδέα, πρέπει να κατασκευάσεις το σχέδιο, να βρεις λύσεις στα προβλήματα. Νομίζω ότι με τους Αρχιτέκτονες έχουμε αρκετές συγγένειες. Ναι, προφανώς, έχει σχέση και με τα μαθηματικά επειδή μετράς το χρόνο.

Διότι τεμαχίζεις, αναδομείς το χρόνο;

Αυτό είναι πολύ ιδιαίτερο με τη μουσική. Όταν γράφω μουσική πολλές φορές νομίζω ότι έχουν περάσει έξι ώρες ενώ έχει περάσει μόνο ένα τέταρτο, είκοσι λεπτά. Είναι σαν να κάνεις μία τομή στο χρόνο και μπαίνεις μέσα. Αυτό βέβαια μπορεί να συμβαίνει με οτιδήποτε στο οποίο εμβαθύνεις. Εγώ με τη μουσική λέω ότι κλέβουμε χρόνο. Γιατί μπαίνω μέσα και εκεί και χάνω την αίσθηση. Διαστέλλεται ο χρόνος.

Ως η πιο αφηρημένη των τεχνών θεωρείται και ποίηση;

Δεν μπορείς να την ακουμπήσεις ή να τη δεις με την όρασή σου. Θα την προσεγγίσεις με τα συναισθήματά σου και με το μυαλό σου. Και είναι η μόνη παγκόσμια γλώσσα που πέτυχε. Τις νότες μου δεν θα τις παίξουν ίδια ένας Αμερικανός και ένας Γάλλος αλλά θα τις παίξουν. Αυτό της δίνει μία μοναδικότητα. Η ποίηση με τη μουσική είναι οι πιο συγγενείς μορφές έκφρασης.

Πώς και δεν μπήκατε στη συμφωνική μουσική;

Ίσως δεν ταίριαζε στο χαρακτήρα μου το να κάθομαι κλεισμένος σε ένα σπίτι και να γράφω μόνος μου. Μου αρέσει η επικοινωνία και η ανταλλαγή μεταξύ τεχνών, ιδεών και κειμένων. Θα μου πείτε, η μουσική σου σε όλα αυτά τα εκφραστικά μέσα παίζει δεύτερο ρόλο. Δεν με πειράζει αυτό. Έχω πάει σε μέρη που δεν θα πήγαινα αλλιώς. Και η Juilliard δεν ήταν αυτό που νόμιζα όταν πήγα το 2000. Σνόμπαραν τη μουσική από τον κινηματογράφο. Αυτό είναι κουτό. Έχουν γραφτεί για κινηματογραφικές ταινίες συμφωνικές μουσικές πολύ καλύτερες από αυτούσια συμφωνικά έργα τα οποία είναι τελείως άκαιρα και χωρίς κανένα βάθος. Και φανταστείτε ότι ο δάσκαλός μου ήταν τότε 78 χρονών, είχε σπουδάσει και είχε παραμείνει εκεί. Και μου έλεγε ότι ενώ παλιά οι διευθυντές ήταν το πρώτο κλαρινέτο της New York Philarmonica, τώρα είναι μόνο μπίζνες. Αποτέλεσμα; Νομίζω ότι αν έπρεπε να συμβουλέψω κάποιον, θα έλεγα να κάνει οτιδήποτε αναπτύσσει τις ευαισθησίες του. Δηλαδή το οτιδήποτε του αναπτύσσει αυτό το οποίο γεννάει εκείνο που θέλει να κάνει. Οτιδήποτε του γαργαλάει αυτό το πεδίο. Οι σπουδές είναι πολύ καλές αλλά δεν είναι ούτε αρκετές ούτε σημαίνουν κάτι. Δεν είμαστε γιατροί.

Παραμείνατε στην Αμερική συνολικά δεκαπέντε χρόνια, μετά τη Τζούλιαρντ εργαστήκατε στο Λος Άντζελες όπου γεννήθηκε και ζει η κόρη σας. Ποιες θα εντοπίζατε ως βασικές προκλήσεις για τους νέους της επόμενης γενιάς;

Πέρα από το αυτονόητο, που είναι προφανώς το περιβάλλον -προφανώς. Αυτό είναι το πρώτο major θέμα μας. Στην Ελλάδα όλα έρχονται όπως ξέρετε με καθυστέρηση. Όσο νωρίτερα το καταλάβουμε τόσο το καλύτερο. Το άλλο είναι ότι δυστυχώς παρατηρώ στις νέες γενιές το πρόβλημα που σχετίζεται με την τεχνολογία.

Προφανώς αποτελεί υπερόπλο για όλους μας. Αλλά σε νεαρές ηλικίες επιφέρει και φθορά. Νομίζω ότι οι γονείς οφείλουν να βοηθήσουν τις γενιές αυτές να διαχειριστούν αυτό το υπερόπλο. Και τέλος υπάρχει το θέμα της κριτικής σκέψης: να μπορώ να κρίνω ότι προτιμώ αυτό από κάτι άλλο για συγκεκριμένους λόγους. Αισθάνομαι ότι και εκεί πρέπει να γίνεται περισσότερη δουλειά από τους γονείς στο σπίτι.

Το όνομα Μάτσας τι σημαίνει για εσάς; 

Το ότι μεγάλωσα μέσα σε μια μουσική οικογένεια, προφανώς με εξέθεσε σε ερεθίσματα τα οποία με οδήγησαν να αγαπήσω τόσο πολύ τη μουσική. Επίσης, το ότι βρέθηκα ανάμεσα σε ανθρώπους που θαύμαζα και θαυμάζω. Μιλάω για συνθέτες, για στιχουργούς, για ποιητές, για τραγουδιστές, για στούντιο, για καλώδια, για τα πάντα.

Το προσωπικό μου θέμα όταν ξεκινούσα ήταν να πάρουν χαμπάρι και οι άλλοι ότι ασχολούμαι σοβαρά με τη μουσική και ότι δεν τη θεωρώ παιχνίδι. Για αυτό κρυβόμουν τον πρώτο καιρό. Δημιούργησε μέσα μου μία παραπάνω ευθύνη. Μου πήρε χρόνια να δηλώσω ότι είμαι συνθέτης. Έλεγα ότι ασχολούμαι με τη μουσική. Ύστερα άρχισε η πιάτσα και αναγνώριζε ότι ο τύπος αυτός είναι ok, έχει ταλέντο, αλλά πήρε χρόνια. Το έξτρα ήταν ότι αφενός μου έδωσε εφόδια, ερεθίσματα και επιρροές πολύ ωραίες και το πλην ότι έπρεπε εγώ να αποδείξω για την προσωπική μου ησυχία ότι κύριοι αυτό είναι σοβαρό, δεν αποτελεί πάρεργο σε κάτι που θα έρθει μελλοντικά. Και δεν το έκανα ως επανάσταση, θεωρώ ότι είμαι προορισμένος να κάνω αυτό το πράγμα. Τα υπόλοιπα τα κάνουν οι άλλοι καλύτερα.

Τι σου έχει μείνει από αυτό το παρελθόν;

Οι συνθέτες που έβλεπα από παιδάκι, ο Θεοδωράκης, ο Λοϊζος, ο Χατζηδάκις, αυτοί ήταν οι άνθρωποι που τους κοιτούσα με πολύ δέος και τους παρατηρούσα πάρα πολύ. Από τον τρόπο που μιλούσαν μέχρι τον τρόπο που έμπαιναν στο στούντιο και έκαναν την πρόβα με τους μουσικούς τους. Και τους μουσικούς ταυτόχρονα παρατηρούσα από πολύ κοντά. Και τους ποιητές, τους στιχουργούς. Έχω βρεθεί σε συναντήσεις όπου ήταν ο Γκάτσος με τον Χατζιδάκι στο στούντιο. Όλα αυτά… δεν θέλει και πολύ. Αλλά έχω ρίξει και πάρα πολλή δουλειά ταυτόχρονα. Δηλαδή δεν φτάνει αυτό. Κάποιοι μπορεί να νομίζουν ότι αν είσαι λίγο ευαίσθητος και είσαι και σε αυτό το περιβάλλον… Θέλει πολλή δουλειά. Θέλει να το αγαπάς αλλά να σε αγαπάει και αυτό. Γιατί αν το αγαπάς μόνο… Είναι μια αμφίδρομη σχέση.

Ξεκίνησα από έξι χρονών κάνοντας κλασική κιθάρα. Το πιάνο ήρθε μετά, στα είκοσι. Δεν θεωρώ τον εαυτό μου πιανίστα, θα ήταν προσβλητικό για τους πιανίστες. Παίζω ό,τι χρειάζεται να παίξω για να εκφραστώ. Θα ήθελα να είχα αφιερώσει περισσότερο χρόνο στα όργανα. Ερωτεύομαι όργανα. Μου είχε χαρίσει ας πούμε ο Νταλάρας ένα ούτι όταν ήμουν 24 χρονών, έμαθα ούτι, έπαιζα ούτι, μετά έμαθα λίγο μπουζούκι μετά έπιασα στα χέρια μου ένα σαντούρι, έπαιζα σαντούρι… Κάθε όργανο εμπεριέχει έναν ολόκληρο κόσμο. Θα ήθελα να είχα είκοσι ζωές και να αφιερώσω κάθε μία στη μελέτη τους… Ο κόσμος της μουσικής είναι ένας κόσμος ευρύς που δεν τον βαριέσαι ποτέ. Αν έχεις την περιέργεια να ψάξεις.

Πληροφορίες: