ΜΙΚΡΟΒΙΑ, το εικαστικό βιβλίο της Μαρίας Καλιαμπέτσου εν είδη αυτοθεραπείας

Aναρωτιέται κανείς πού τονίζεται η λέξη στον τίτλο του νέου βιβλίου της Μαρίας Καλιαμπέτσου: Μικρόβια ή Μικροβία (εκδ. Απόπειρα, 2019);

Ο υπότιτλος προσφέρει τουλάχιστον μία πρώτη ιδέα: «μικρές αφηγήσεις και δοκιμιακές σκέψεις».

Ευσύνοπτα, αυτοβιογραφικά κείμενα (έκταση από μερικές αράδες ως μία ή τρεις σελίδες το πολύ) τα οποία σημείωσε με αφορμή «τη ζωή μου, τις απώλειες, τα συναισθήματα, το δρόμο, τα διάφορα περιστατικά, πραγματικά ή φανταστικά, πράγματα που άκουσα ή κατασκεύασα όπως ήθελα, βιώματα μαζί με σκίτσα».

Κάθε μικροσκοπικό κείμενο συμπληρώνεται απέναντι, στην αρίστερη σελίδα, με εικονογράφηση την οποία δημιουργεί η ίδια.

Πρόκειται για δικές της φωτογραφίες τις οποίες επιζωγραφίζει με λεπτό πενάκι και εν συνεχεία επεξεργάζεται ψηφιακά. Διαφορετικά αποτελούν απλώς ψηφιακά σχέδια -«digital art κάνω» όπως παρατηρεί.

Οι εικόνες αυτές (per se μικροσκοπικά αλλά πυκνά έργα τέχνης) φωτίζουν ιμπρεσιονιστικά τα κείμενα και vice versa. 

Εξάλλου και στις σπουδές της στη Βοστόνη συνδύασε τον λόγο με την εικόνα, σπουδάζοντας πρώτα Ιστορία της Τέχνης και αργότερα την εφαρμογή της, τα εικαστικά.

Στο πρώτο της βιβλίο με τίτλο Zeropositive (Ποταμός, 2008) ακουμπούσε ακόμη περισσότερο στα εικαστικό κομμάτι. «Εδώ έχει περισσότερο κείμενο».

Αμφότερα αποτελούν έργα που εμπίπτουν σε ένα αυτουφυές είδος: εικαστικά βιβλία εννοιολογικής τέχνης.

Σκίτσα της ζωής της

«Οι εικόνες προηγούνται ή έπονται του κειμένου, η πληροφορία πάντως υπάρχει συσσωρευμένη μέσα μου και απλώς η συναρμολόγηση των δεδομένων πραγματοποιείται με κάποιο έναυσμα, εικαστικό ή βιωμένο».

Η Μαρία άρχισε να γράφει πριν από περίπου είκοσι χρόνια.

Ορισμένα κείμενα είχαν παρουσιαστεί ως προσχέδια στο μπλογκ της Dawkinson syndrom αλλά για να μπουν στο βιβλίο πέρασαν από ριζική αναδιαμόρφωση. Τα περισσότερα εμφανίζονται για πρώτη φορά.

Αποθήκευε τις σημειώσεις της όχι στον ηλεκτρονικό υπολογιστή αλλά σε διάφορα σημειωματάρια. Πράγμα που συνέβαλε στο να μετουσιωθεί στο κείμενο ένα στοιχείο αυθορμητισμού, η πρωτόλεια σκέψη, το αυθεντικό συναίσθημα.

Σε αυτό έγκειται και η γοητεία τους.

«Περπάτησα μαζί σου, δίπλα σου, αυτή τη φορά. Ούτε μπροστά σου λικνιζόμενη επίλεκτη, ούτε όμως και πίσω σου, με σκυμμένο το κεφάλι, δεύτερη αναπληρωματική…», γράφει στη Σκόνη.

Ανάμεσα στη φαντασία και την πραγματικότητα

Ένα σημειωματάριο βρισκόταν πάντα στην τσάντα της και ακόμη ένα στο κομοδίνο της διότι ορισμένες φορές ξυπνούσε τα βράδια και σημείωνε τέσσερις λέξεις από το όνειρό της.

«Πιστεύω στα όνειρα. Αποτελούν κωδικοποιημένες εμπειρίες και εγώ προσπαθώ να τις αποκωδικοποιήσω, να καταλάβω ποιο βίωμα οδήγησε στη δράση, διότι τα όνειρα μοιάζουν με την ομίχλη: εξατμίζονται γρήγορα».

Τα κείμενα μέσα από όνειρα, αποτελούν πρωτότυπες εργασίες, συνδυασμό ντοκουμέντου και φαντασίας, αληθινού και εφευρήματος, που φωτίζουν αδιάλειπτα και μυστικά το ένα το άλλο.

Η λιτή γλώσσα προσδίδει στα κείμενα τα χαρακτηριστικά των χαϊκού: Υποβλητικά, σαφή και όμως αινιγματικά…

Μινιμαλισμός. Κενά, που αφήνουν μετέωρα ερωτήματα. Σε καλούν μέσα στο παιχνίδι της.

Παράλληλα, τα σχέδια της Μαρίας Καλιαμπέτσου παραπέμπουν στον αρχετυπικό σουρεαλισμό του Μπουνιουέλ και του Νταλί, με το σκίσιμο του ματιού, ανάμεσα στον εφιάλτη και την πραγματικότητα.

Απόσπασμα από το Φθίνων μηνίσκο:

Η μικρή καμπύλη ανάμεσα στο μάτι και το κάτω βλέφαρο, πώς γίνεται στις γυναίκες να εκπέμπει ερωτική υποταγή, ενώ στους άντρες να εισπράττεται ως δείγμα ευφυίας;

Πώς νοείται μια τόσο ανεπαίσθητη ανατομική λεπτομέρεια, μια τόση δα λεπτή γραμμή, να προκαλεί ένα τέτοιο σχίσμα;

Κείμενα που αν τα θεωρήσει κανείς γεωμετρικά, μοιάζουν να εφάπτονται στον κύκλο, να σαγηνεύουν και σύντομα να αναχωρούν προς κάτι άλλο.

Η Τέχνη ως αυτοθεραπεία

Η διαδικασία της γραφής ξεκινάει μετά τον θάνατο του πατέρα της (το 1999) ο οποίος χτυπήθηκε νωρίς από τη νόσο του Αλτσχάιμερ.

Το 2003 έχασε και τη μητέρα της Γεωργία Μανιά από οξύ έμφραγμα του μυοκαρδίου σε μία τυπική επίσκεψη στον οδοντίατρο. «Και αυτό δεν είναι διαχειρίσιμο και δεν είναι διαχειρίσιμο δια βίου. Τίποτα δεν σε προετοιμάζει για κάτι τέτοιο» σημειώνει σήμερα.

«Με τον πατέρα μου η πορεία προς το έρεβος μου έδωσε τουλάχιστον την ευκαιρία να επεξεργαστώ τον θάνατο».

Έτσι καταγράφεται μία αλληλουχία από απώλειες «που δεν σημαίνει μόνο φυσικός θάνατος, αλλά υφίσταται και με άλλες μορφές όπως στον έρωτα», διευκρινίζει.

Αρχικά λοιπόν σκέφτηκε να τιτλοφορήσει τα κείμενα «μικρόβια» αφού περιγράφουν βιώματα «που με επηρέασαν και απαιτούσαν χρόνο επώασης όπως συμβαίνει χαρακτηριστικά με όλα τα μικρόβια. Έτσι το κατέθεσα και στην Ακαδημία», εξηγεί η εικαστικός και συγγραφέας.

«Στη συνέχεια όμως μου βγήκε το μικροβία και αυτό υπερίσχυσε. Όχι με την έννοια ότι αφήνουν μώλωπες αλλά ότι συσσωρευμένα αποτελούν βίαια περιστατικά, τραυματικά».

Ωστόσο, το ύφος των κειμένων αποστρέφεται τον λυρισμό ή τις γλυκανάλατες περιγραφές για να αποδώσει τα τραύματα, «κάτι αντίθετο με την ιδιοσυγκρασία μου».

Η Μαρία στρέφεται στο μαύρο χιούμορ και τον αυτοσαρκασμό, με ανάλαφρο, στακάτο ρυθμό για να «διασκεδάσει» τις επίπονες εμπειρίες.

Θυμίζει το πρόσταγμα του  Όσκαρ Ουάιλντ, ότι οφείλουμε να αποδίδουμε τα σοβαρά με τριφυλλότητα και τα ελαφρά της ζωής με μεγάλη σοβαρότητα…

Εξάλλου και η λεξιπλασία στο τίτλο (οι δύο λέξεις στα κεφαλαία φαίνονται και διαβάζονται ταυτόσημα ως μία ΜΙΚΡΟΒΙΑ), επεκτείνεται και μέσα στα κείμενα.

«Ως μοναχοπαίδι είχα από καιρό μάθει να λειτουργώ θαρραλέα και μπροστά σε αυτήν την αλληλουχία βιωμάτων ανακάλυψα τη θεραπεία της τέχνης».

Έτσι στη μικροβία ή στα μικρόβια («διαβάζεται και βιώνεται όπως επιλέγει ο καθένας» σημειώνει τελικά), η Μαρία Καλιαμπέτσου προσέφυγε στη γραφή που συνιστά «την τέχνη της αυτοθεραπείας».

Στο κάτοπτρο λειτουργούν παρομοίως και για τον αναγνώστη.