Μια Κόκκινη Λίστα όπλο στη μάχη για την παράνομη διακίνηση αρχαίων

Πολιτιστικά αγαθά, που διατρέχουν τον κίνδυνο της παράνομης διακίνησης, καθώς η Ελλάδα έχει υποστεί στο πέρασμα των χρόνων –και υφίσταται ακόμη- μεγάλες απώλειες από κλοπές και λεηλασίες.

Και από την άλλη πλευρά οι αρχές –αστυνομία και τελωνεία- οργανισμοί αλλά και ιδιώτες, που αναλαμβάνουν το δύσκολο έργο του εντοπισμού των αντικειμένων που κινδυνεύουν ώστε να αποτρέπουν την παράνομη πώληση ή εξαγωγή τους. Μία μάχη διαρκείας, με όπλα, που ενισχύονται όμως τώρα για την Ελλάδα με την σύνταξη της «Κόκκινης Λίστας», στην οποία περιλαμβάνονται τα πολιτιστικά αγαθά της χώρας μας, που αντιμετωπίζουν τον μεγαλύτερο κίνδυνο για παράνομη διακίνηση.

Αρχαιότητες που έχουν κατασχεθεί τα τελευταία χρόνια εντός Ελλάδας ή έχουν επαναπατρισθεί κατόπιν διεκδίκησης ή κατάσχεσης (ακόμα και οικειοθελούς παράδοσης) από το εξωτερικό είναι αντιπροσωπευτικά παραδείγματα των κατηγοριών, που έχουν ενταχθεί σε αυτήν την λίστα και αποδεικνύουν πόσο ευάλωτη εξακολουθεί να είναι η ελληνική πολιτιστική κληρονομιά.
Αποτέλεσμα της συνεργασίας του Διεθνούς Συμβουλίου Μουσείων (ICOM) και του υπουργείου Πολιτισμού, η ελληνική Red List παρουσιάσθηκε έτσι, για πρώτη φορά στο Μουσείο Ακρόπολης περιλαμβάνοντας πολιτιστικά αντικείμενα, που έχουν κατασχεθεί ή επαναπατριστεί τα τελευταία χρόνια και ανήκουν σε συλλογές ελληνικών μουσείων και αναγνωρισμένων ιδρυμάτων. Δεν πρόκειται δηλαδή, για καταλόγους κλεμμένων αντικειμένων αλλά για κατηγορίες πολιτιστικών αγαθών, που διατρέχουν τον κίνδυνο παράνομης διακίνησης.

Παρόντες στην εκδήλωση, η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη, η γενική διευθύντρια του ICOM Μέντεα Έκνερ, όπως και η δραστήρια πρόεδρος του άκρως αποτελεσματικού Ελληνικού Τμήματος του ICOM και επίτιμη διευθύντρια του ΥΠΠΟ Τέτη Χατζηνικολάου ανέπτυξαν τα οφέλη αυτού του εργαλείου, η εφαρμογή του οποίου είναι άμεση.

Εγκληματική δραστηριότητα

«Η παράνομη διακίνηση των πολιτιστικών αγαθών δεν είναι απλώς μια μορφή εγκληματικής δραστηριότητας. Είναι μια σύνθετη και καλά δικτυωμένη επιχείρηση του παγκόσμιου οργανωμένου εγκλήματος, που συνδέεται άμεσα και με την τρομοκρατία. Πρόκειται για έγκλημα με πολλαπλές συνέπειες και προεκτάσεις, που κατορθώνει να αντιστέκεται στις συντονισμένες διεθνείς προσπάθειες», όπως είπε στην ομιλία της η υπουργός Πολιτισμού. Σημειώνοντας παράλληλα, τις ανάγκες σε πόρους, υλικούς και ανθρώπινους, προκειμένου να αντιμετωπισθεί αυτό το φαινόμενο, σε διεθνείς συνεργασίες και σε ανταλλαγή πληροφοριών, εμπειριών και καλών πρακτικών.

«Η Ελλάδα πρωτοστατεί, μέσω πρωτοβουλιών και δράσεων στην διαμόρφωση της διεθνούς πολιτικής για την πρόληψη και την καταπολέμηση της παράνομης διακίνησης πολιτιστικών αγαθών», τόνισε εξάλλου, η κυρία Μενδώνη υπενθυμίζοντας την συστηματική παρουσία της χώρας με θέσεις και προτάσεις στα διεθνή fora, την ανάπτυξη τεχνογνωσίας και την δημιουργία συνεργιών, που αποσκοπούν στην πρόληψη και την αντιμετώπιση του προβλήματος.

Πρόκειται για πρακτικές άλλωστε, με εξαιρετικά αποτελέσματα, όπως αποδεικνύουν οι ελληνικές επιτυχίες στον εντοπισμό παράνομων αρχαιοτήτων, δράσεις που σταδιακά υιοθετούνται από ολοένα αυξανόμενο αριθμό χωρών διεθνώς.

Διεθνής συνεργασία

Από το 2000 δημοσιεύει το ICOM «Κόκκινες Λίστες» σε όλο τον κόσμο, με την επιστημονική συνεργασία εθνικών και διεθνών εμπειρογνωμόνων, καθώς και των αρμοδίων υπηρεσιών, καθώς συμβάλλουν σημαντικά στον εντοπισμό, στην ανάκτηση και στην επιστροφή χιλιάδων πολιτιστικών αγαθών στις χώρες προέλευσης. Και στην προκειμένη περίπτωση, την ελληνική Red List, συλλογική ήταν η προσπάθεια εκπροσώπων διαφόρων ειδικοτήτων από μουσεία, κεντρικές διευθύνσεις και ειδικές περιφερειακές υπηρεσίες του ΥΠΠΟ.

Η «Κόκκινη Λίστα» της Ελλάδας έτσι, που εκδόθηκε τόσο στην ελληνική όσο και στην αγγλική γλώσσα περιλαμβάνει εννέα κατηγορίες πολιτιστικών αγαθών που βρίσκονται σε κίνδυνο και 52 συνολικά φωτογραφίες αντικειμένων που προέρχονται από τις συλλογές του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, του Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης, του Αρχαιολογικού Μουσείου Ηρακλείου, του Βυζαντινού και Χριστιανικού Μουσείου, του Μουσείου Βυζαντινού Πολιτισμού Θεσσαλονίκης, του Νομισματικού Μουσείου, του Μουσείου Νεότερου Ελληνικού Πολιτισμού, της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων και του Διαχρονικού Μουσείου Λάρισας.

Όσο για τα κριτήρια ένταξης αντικειμένων σε αυτήν αφορούν στη συχνότητα εμφάνισης ορισμένων κατηγοριών πολιτιστικών αγαθών στο διεθνές εμπόριο τέχνης (σε οίκους δημοπρασιών, εκθέσεις αρχαιοπωλών, γκαλερί, ιδιωτικές συλλογές), στην αυξημένη ζήτηση για διακίνησή τους, όπως αυτή καταγράφεται μέσα από τις κλοπές στον ελλαδικό χώρο, αλλά και τις κατασχέσεις σε εθνικό και διεθνές επίπεδο και ακόμη στην προστασία τους από την εθνική νομοθεσία, αλλά και τις διεθνείς συμβάσεις.

Αποτελεσματικό εργαλείο

Στην πράξη οι Λίστες διατίθενται ελεύθερα σε ψηφιακή μορφή ενώ τα έντυπα φυλλάδια διανέμονται κυρίως στις υπηρεσίες που είναι αρμόδιες για την εφαρμογή των νόμων. Όλοι όσοι εμπλέκονται με το εμπόριο ή με την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς καλούνται επομένως να τις συμβουλεύονται και να τις προωθούν, προκειμένου να είναι αξιοποιήσιμη η χρήση αυτού του διεθνώς αναγνωρισμένου εργαλείου.
Ακριβώς για την δημιουργία της Ελληνικής Red List μίλησε έτσι στην εκδήλωση η Έλενα Βλαχογιάννη, προϊσταμένη του Τμήματος Τεκμηρίωσης και Προστασίας Πολιτιστικών Αγαθών του υπουργείο Πολιτισμού ενώ στον ρόλο της Διεύθυνσης Τεκμηρίωσης και Προστασίας Πολιτιστικών Αγαθών στην προστασία της Πολιτιστικής Κληρονομιάς και τα εργαλεία για την καταπολέμηση της παράνομης διακίνησης αναφέρθηκε η Βασιλική Παπαγεωργίου, προϊσταμένη της συγκεκριμένης Διεύθυνσης.

Διεθνείς ειδικοί, και συγκεκριμένα η επίτιμη Γενική Γραμματέας του ICOM Ελίζαμπετ Πονσόλ ντε Πορτ, η επικεφαλής της Μονάδας για την παράνομη διακίνηση, επιστροφή και αποκατάσταση του Τομέα Πολιτισμού της UNESCO Σούνα Όλτνοντερ, η επικεφαλής του Νομικού Τμήματος & Θεματοφύλακας Συνθηκών της UNIDROIT Μαρίνα Σνάιντερ, ο συντονιστής της Μονάδας Έργων Τέχνης της INTERPOL Τιτσιάνο Κόιρο, η προϊσταμένη του Tμήματος Προστασίας Πολιτιστικής Κληρονομιάς, Γραμματεία ICOM Σοφί Ντελεπιέρ και η επικεφαλής της Ειδικής Νομικής Υπηρεσίας του υπουργείου Εξωτερικών Προϊσταμένη του Tμήματος Προστασίας Πολιτιστικής Κληρονομιάς, Γραμματεία ICOM Άρτεμις Παπαθανασίου έλαβαν μέρος εξάλλου στην στρογγυλή τράπεζα αφιερωμένη στον φετινό εορτασμό της 25ης επετείου από την καθιέρωση του θεσμού της Red List.