Μια αστυνομική ιστορία 2.400 χρόνων, πιο σύγχρονη κι από σημερινή

Οι επιγραφολόγοι Χαράλαμπος Κριτζάς και Σεμπάστιαν Πρίγκνιτς

Ένας εργολάβος έκλεψε υλικά που προορίζονταν για την κατασκευή ενός έργου, συνελήφθη, καταδικάστηκε και πλήρωσε τα πρόστιμα, που προβλέπει ο νόμος.

Μια συνηθισμένη ιστορία. Συμβαίνουν αυτά. Τι γίνεται όμως, αν μας χωρίζουν 2.400 χρόνια από τη συγκεκριμένη; Κι αν οι ομοιότητες με πολλές αστυνομικές ιστορίες του σύγχρονου κόσμου είναι τέτοιες, που να απορεί κανείς και να σκέφτεται πως όχι, ο κόσμος δεν αλλάζει…

Γιατί το στόρι που ανακάλυψαν ο εξαίρετος επιγραφολόγος και επίτιμος διευθυντής του Επιγραφικού Μουσείου της Αθήνας κ. Χαράλαμπος Κριτζάς και ο επιγραφολόγος επίσης Sebastian Prignitz σε μία αρχαία επιγραφή της Επιδαύρου τα έχει όλα: Απάτες, ιεροσυλίες, κλοπές, κυνηγητό των «αστυνομικών» αρχών της εποχής, συλλήψεις κλπ. κλπ.

Στην πρώτη κιόλας παράγραφο της επιγραφής, που χρονολογείται περί το 360 π.Χ. εμφανίζεται ο «κακός» της ιστορίας, ένας εργολάβος με το όνομα Πασιτέλης ο Ερμιονεύς, ο οποίος είχε αναλάβει να διεκπεραιώσει ένα έργο στο ιερό του Ασκληπιού στην Επίδαυρο. Ένας άνθρωπος όμως, διόλου έντιμος, όπως αποδείχθηκε, αφού έκλεψε ορισμένα υλικά που προορίζονταν για το έργο, όπως κόλλα, ιερό κερί και κυρίως πολύτιμο ελεφαντόδοντο, το οποίο στην αρχαιότητα ως ευγενές υλικό χρησιμοποιείτο για έργα τέχνης μεγάλης αξίας, τα γνωστά ελεφαντουργήματα.

Να σημειωθεί εδώ άλλωστε, ότι στον αρχαίο ελληνικό και ρωμαϊκό κόσμο το ελεφαντόδοντο ήταν εξαιρετικά πολύτιμο υλικό, τόσο που σ’ αυτούς τους αιώνες οι πληθυσμοί ελεφάντων της Συρίας και της Βόρειας Αφρικής μειώθηκαν μέχρι σημείου εξαφανίσεως, πιθανώς εξαιτίας της μεγάλης ζήτησης.

Ο εργολάβος φυγόδικος

Η κλοπή του Πρασιτέλη όμως έγινε αντιληπτή και έτσι μία ειδική επιτροπή των Επιδαυρίων πήγε στην Ερμιόνη όπου ήταν το σπίτι του εργολάβου και όπου πράγματι βρήκε το κλεμμένο ελεφαντόδοντο. Αλλά η ιστορία δεν σταματά εδώ. Η νύφη του δράστη -σύζυγος του γιου του, Λυκίσκου- μην αντέχοντας να χάσει τέτοιας αξίας υλικό μέσα από τα χέρια της, κράτησε μία ποσότητα και κατάφερε να την φυγαδεύσει, δίνοντάς την στην δούλα της, η οποία και έκρυψε στον κόρφο της! Προφανώς όμως είχαν γνώση οι φύλακες, έτσι η δούλη συνελήφθη και το ελεφαντόδοντο κατασχέθηκε.

Παρ’ όλα αυτά ο Πασιτέλης πριν αναλάβει το έργο στην Επίδαυρο είχε αποδεχτεί, ότι σε περίπτωση κάποιου αδικήματός του θα δικαζόταν στην Επίδαυρο σύμφωνα με τους εκεί νόμους. Όταν όμως τον προσήγαγαν σε δίκη, κατά τη διάρκεια της προδικασίας αρνήθηκε να ορκιστεί και δραπέτευσε (!) φυγοδικώντας μάλλον στην πατρίδα του την Ερμιόνη.

Έστω και έτσι ωστόσο το δικαστήριο έπραξε, όπως επιβαλλόταν, με αποτέλεσμα να του επιβληθούν διάφορα πρόστιμα για εγκατάλειψη του έργου αλλά και για τα πρόσθετα έξοδα. που δημιουργήθηκαν, λόγω της πρόσληψης και εγκατάστασης νέου εργολάβου.

Ποιος τα πλήρωσε; Κατ’ αρχάς κατασχέθηκαν και εκποιήθηκαν τα υπάρχοντά του, που είχε εγκαταλείψει στην Επίδαυρο φεύγοντας, δηλαδή εργαλεία, υλικά, ενδεχομένως και δούλους. Επιπλέον ο γιος του Λυκίσκος υποχρεώθηκε να καταβάλει τα πρόστιμα, που είχαν επιβληθεί στον πατέρα του, πιθανώς όμως και στον ίδιο, ως συνεργό για τον κλοπή του ελεφαντοστού. Τα ποσά ήταν 10 δραχμές που χαρακτηρίζονταν ως «ιερά» πρόστιμα, 6 δραχμές και 4 οβολούς που χαρακτηρίζονταν ως «δημόσια» και 11598 δρχ. και 4 οβολούς, που επίσης χαρακτηρίζονταν «ιερά».

Η περιπέτεια της επιγραφής

Ενδιαφέρουσα όμως είναι και η περιπέτεια της ίδιας της επιγραφής, που μιλάει γι’ αυτήν την ανίερη πράξη, καθώς είναι γραμμένη πάνω σε μία μαρμάρινη στήλη, που βρέθηκε τοποθετημένη, πολύ μεταγενέστερα βεβαίως, σε ένα εκκλησάκι. Συγκεκριμένα είχε χρησιμοποιηθεί ως ανώφλι σε ναΐσκο της Μεταβυζαντινής εποχής, αφιερωμένο στην Κοίμηση της Θεοτόκου, στο νεκροταφείο του χωριού Κορώνι, 600 μέτρα από το Λυγουριό. Μάλιστα είχε εντοπισθεί από το 1972, αλλά καθώς η επιγραφή είναι πολύ φθαρμένη και η ανάγνωσή της δύσκολη, δεν είχε ασχοληθεί κανείς μαζί της, ώσπου να την διαβάσουν οι δύο αρχαιολόγοι. Το επιστημονικό άρθρο τους μόλις δημοσιεύθηκε στην Αρχαιολογική Εφημερίδα της Εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας (159, 2020, περίοδος Πέμπτη) ενώ η στήλη που έχει αποσπασθεί από το εκκλησάκι φυλάσσεται στην Επιγραφική Συλλογή Επιδαύρου και δικαίως αποκαλείται σήμερα «Στήλη των Ποινών».

Στη συνέχεια της επιγραφής όμως, υπάρχουν κι άλλες ποινές σε παραβάτες, όπως ένας ακόμη εργολάβος, ονόματι Φειδώλας, που του επιβλήθηκαν πρόστιμα για ψευδείς υποσχέσεις και ασυνέπειες στην κατασκευή ενός είδους πύργου-φυλάκιου. Πλήρωσε έτσι 279 δραχμές, 3 οβολούς και 3 χαλκούς. Αλλά κι ένας αρχιτέκτονας ο Περίλλος καταδικάστηκε το 355 π.Χ. για κακοτεχνίες κατά την κατασκευή μιας κρήνης, με πρόστιμο 1050 δραχμών και της κιονοστοιχίας της πρόσοψης του εγκοιμητήριου (δηλαδή της άνω στοάς του Αβάτου του Ασκληπιείου ) με πρόστιμο 1110 δραχμών.

Ο Φίλιππος της Μακεδονίας

Ιδιαίτερη σημασία τέλος αποδίδεται από τους μελετητές στην παράγραφο, που χρονολογείται αμέσως μετά το 338 π.Χ. δηλαδή μετά τη μάχη της Χαιρώνειας, γιατί αποτελεί την πρώτη ρητή μαρτυρία της παρουσίας Αργείων στην Επίδαυρο, που ασκούσαν την εξουσία στην πόλη και το ιερό. Όπως αναφέρουν «Πιθανότατα αυτό έγινε κατά παραχώρηση από τον νικητή της Χαιρώνειας βασιλιά Φίλιππο Β΄ της Μακεδονίας, που θέλησε με αυτόν τον τρόπο να τιμωρήσει και να ελέγξει τοις φιλολάκωνες Επιδαυρίους, επιβραβεύοντας επιπλέον τους φίλους και υποστηρικτές του Αργείους. Εμφανίζονται σαφώς αργειακοί πολιτικοί θεσμοί, καθώς και ονόματα φυλών και κωμών του Άργους. Επιπλέον χρησιμοποιείται το μεικτό ακροφωνικό αριθμητικό σύστημα του Άργους».

Στην επιγραφή έτσι αναφέρονται αρχικά, ποσά που είχαν καθιερωθεί για τις κύριες θεότητες του Άργους, την Ήρα (2710 δρχ. και 5 οβολούς) και τον Νέμειο Δία (110 ή 112 δραχμές) προερχόμενα από τις εισφορές για τα θυσιαζόμενα ζώα. Τέλος η αναγραφή μιας ποινής 1200 δραχμών που επιβλήθηκε σε έναν ακόμη εργολάβο, τον Θευκύδα, ο οποίος είχε αναλάβει την προμήθεια κεραμιδιών για την στέγαση ενός κτηρίου, που μάλλον ήταν το λεγόμενο «πολυδύναμο» κτήριο, πρώην Γυμνάσιο.