Μια απρόσμενη συνομιλία στο Μέγαρο Μουσικής – Έκθεση της Νίνας Παπακωνσταντίνου                        

Έργα κατά το πλείστον άυλα ή εφήμερα. Έργα με φως, μεγάλων διαστάσεων βιντεοπροβολές, εγκαταστάσεις με πολλαπλά υλικά, όπως κερί, μολύβι, κιμωλία, υδατόχρωμα, ρετσίνι, λιβάνι, αραβικό κόμμι.

Και μια έκθεση, που δανείζεται τον τίτλο της από το βιβλίο του ιάπωνα συγγραφέα Τζουνίτσιρο Τανιζάκι «Το Εγκώμιο της σκιάς» αλλά με τους τίτλους των έργων να παραπέμπουν σε διηγήματα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη.

Μια απρόσμενη συνύπαρξη σχεδιασμένη από την Νίνα Παπακωνσταντίνου ως εικαστική μυθοπλασία, ειδικά για τον χώρο της Υπηρεσιακής Αυλής του Μεγάρου Μουσικής στο πλαίσιο του εκθεσιακού προγράμματος του annexM σε επιμέλεια της Άννας Καφέτση.

Στόχος η δημιουργία ενός «χώρου», μίας συνθήκης συνομιλίας μεταξύ των δύο λογοτεχνών, που έζησαν σε διαφορετικές εποχές και σε διαφορετικούς κόσμους αλλά η εικαστικός επιχειρεί να φέρει κοντά, κάτω από το «φως» της σκιάς.

Αφορμή για την δημιουργία των οκτώ έργων της έκθεσης αποτέλεσε το ομώνυμο δοκίμιο περί αισθητικής του ιάπωνα συγγραφέα (1933) και το αφηγηματικό έργο του σκιαθίτη «ποιητή του σκιόφωτος».

Μέσα από αυτά και με την ιδιόχειρη αντιγραφή αποσπασμάτων από οκτώ διηγήματα του Παπαδιαμάντη και της πολυμεσικής τους μετάφρασης  η καλλιτέχνις εξερευνά στα έργα της έναν κόσμο λέξεων, που κατοικούν σε μια ενδιάμεση διάσταση ανάμεσα στο φως και το σκοτάδι, σε μια θολή, συγκεχυμένη ή και κρυμμένη εικόνα τους.

Ο κόσμος της σκιάς

 «Αυτά που ήδη χάσαμε απ’ τον κόσμο της σκιάς, θέλω να προσπαθήσω να τα ανακαλέσω τουλάχιστον μέσα στη σφαίρα της λογοτεχνίας», γράφει ο Τανιζάκι.

«Στο παλάτι που λέγεται λογοτεχνία, τα υπόστεγα θέλω να είναι βαθιά και οι τοίχοι σκοτεινοί. Θα σπρώξω καθετί που χτυπάει στο μάτι μες στο σκοτάδι, θα προσπαθήσω να απογυμνώσω τα εσωτερικά από κάθε άχρηστη διακόσμηση.

Δεν θέλω να ’ναι όλα τα σπίτια έτσι, αλλά θα ήταν καλά να υπήρχε έστω κι ένα μόνο τέτοιο σπίτι. Όπου για δοκιμή να μπορούμε να σβήσουμε τα φώτα, να δούμε πώς θα ’ναι επιτέλους χωρίς αυτά».

Και η Νίνα Παπακωνσταντίνου συνδέοντας την ομιχλώδη ασάφεια του ημίφωτος του Τανιζάκι με την ονειρώδη ατμόσφαιρα και την απόκοσμη φύση των ηρώων του Παπαδιαμάντη αναδεικνύει τις δυνατότητες, που αναδύονται από τη σιωπή και τη μοναξιά ‒κατεξοχήν συνθήκη της συγγραφής‒ γεννώντας  μεταξύ άλλων, αυτόν τον «άλλο» κόσμο εσωτερικότητας και λιτού κάλλους, όπως σημειώνει η Άννα Καφέτση.

Η καλλιτέχνις άλλωστε, με σπουδές Κλασικής Φιλολογίας στη Φιλοσοφική Σχολή του ΕΚΠΑ και Καλών  Τεχνών στο Camberwell College of Arts του Λονδίνου εξερευνά με το έργο της, κυρίως τη σχέση του κειμένου με την εικόνα του, αλλά και το σχέδιο ως σύνολο σημείων, αποτυπώσεων και ιχνογραφήσεων.

Η διύλιση του φωτός

«Πέρα από τα ίδια τα υλικά ‒τα ρυζόχαρτα στο επίτοιχο έργο, αλλά και το κερί στο έργο πάνω στο τραπέζι‒, που αναφέρονται στην ιαπωνική κουλτούρα επιχειρώ να συνδυάσω το φυσικό, εξωτερικό περιβάλλον των διηγημάτων και του κλειστού εσωτερικού κόσμου του συγγραφέα με το οικιακό εσωτερικό περιβάλλον του ημίφωτος του Τανιζάκι», λέει η ίδια.

Στο βίντεο έτσι, με τίτλο «Τ’ αερικό στο δέντρο» «η αύρα και το κελάρυσμα του νερού αποδίδονται με το φύσημα του αέρα, που εισβάλλει στον εσωτερικό χώρο του σπιτιού και αλλοιώνει το απόσπασμα του κειμένου που είναι κολλημένο στο τζάμι μιας ενδιάμεσης πόρτας», όπως σημειώνει.

Ενώ «Οι σκιές ή οι θολές εικόνες των γραμμάτων στο βίντεο με τίτλο ‘‘Υπό την βασιλική δρυν’’ μέσα από τις διαστρωματώσεις των ρυζόχαρτων που μετακινούνται ελαφρά καθώς φωτίζονται με διαφορετικό τρόπο αναφέρονται τόσο στα ρυζόχαρτα που διυλίζουν το φως προς το εσωτερικό του γιαπωνέζικου σπιτιού, όσο και στην απόπειρα ανάγνωσης του αποσπάσματος του διηγήματος του Παπαδιαμάντη (το οποίο εκτυλίσσεται στο φυσικό περιβάλλον) με βάση την αίσθηση του δέντρου που αποκτά διαφορετικές μορφές ανάλογα με τον τρόπο θέασης, με τη σχέση φωτός και σκιάς, αλλά και της κίνησης των ματιών».

Η γραφή και οι λέξεις

Στο επίτοιχο έργο «Όνειρο στο κύμα», η Παπακωνσταντίνου χρησιμοποιεί περίπου 75 διαφορετικού τύπου ρυζόχαρτα, στα οποία γράφει με λευκή ακουαρέλα και λευκή κιμωλία αποσπάσματα από το ομότιτλο διήγημα, επιχειρώντας τη σύνδεση με την ονειρική αίσθηση του λογοτεχνικού έργου του Παπαδιαμάντη.

Τρία έργα εξάλλου, με αποσπασματικές φράσεις ή λέξεις από ισάριθμα διηγήματα του Παπαδιαμάντη προβάλλονται στον εκθεσιακό χώρο «με το φως να περνάει μέσα από τις λέξεις, διυλισμένο από το “φίλτρο” του Τανιζάκι, μέσα στον υποφωτισμένο χώρο της έκθεσης».

Ακόμη, σε ένα μοναστηριακού τύπου τραπέζι του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών μεταγράφει  σε επιφάνεια αλειμμένη με κερί το διήγημα του Παπαδιαμάντη  «Αμαρτίας φάντασμα», με το έργο να κρατάει τη μορφή του βιβλίου μέσα από αλλεπάλληλα στρώματα γραφής, καθώς και τη μορφή των άτακτων σημειώσεων, έτσι ώστε να είναι μερικώς αναγνώσιμο.

Ενώ ταυτόχρονα η γραφή, που ξύνει την επιφάνεια του κεριού πάνω στο τραπέζι παραπέμπει στις παλιές πινακίδες γραφής αλλά και στην ίδια τη συνθήκη της συγγραφής και της κατανυκτικής προσήλωσης που απαιτεί.

Τέλος, γραμμένη με ρετσίνι στον τοίχο η φράση «όλος ο βράχος άνωθεν στάζει ωσάν από ρευστούς μαργαρίτας» -από το διήγημα «Ο Αλιβάνιστος»-  συνδέει «το φυσικό περιβάλλον που περιγράφεται στο απόσπασμα με έναν τοίχο εσωτερικό και, με τη χρήση ενός φυσικού υλικού του δέντρου, να αποτυπώσω τη διαφεύγουσα λάμψη των λέξεων».

Info: Μέγαρο Μουσικής Αθηνών / Υπηρεσιακή Αυλή: Κόκκαλη 1

Έκθεση: Νίνα Παπακωνσταντίνου – Εγκώμιο της σκιάς

Διάρκεια: Ως 23 Φεβρουαρίου 2025

Δείτε επίσης:

Ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος «αυτοπροσώπως» – Σπουδαίο εύρημα στην Αιγιάλεια

Elatos Resort: Τα σχέδια της Χλόης Λασκαρίδη για να μετατρέψει τον Παρνασσό σε… Ελβετία