Μια Αφροδίτη στα χρυσά για το Μουσείο Ακρόπολης – Αφιερωμένη στην Ημέρα της Γυναίκας

Μ΄ έναν «απρόσμενο επισκέπτη» γιορτάζει την Παγκόσμια Ημέρα Γυναίκας το Μουσείο Ακρόπολης, δίνοντας έμφαση στη γυναικεία ομορφιά μέσα από το πρότυπο της θεάς Αφροδίτης, που οδήγησε και τον Πάρι ως κριτή τριών θεαινών, να της χαρίσει το μήλο της Έριδος ως τῇ Καλλίστη, στην πιο εύ-μορφη από όλες. Το γλυπτό με την ονομασία «Αφροδίτη με το χρυσό μπικίνι» προέρχεται από το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Νάπολης και εκτίθεται στο ισόγειο του Μουσείου Ακρόπολης ως τις 28 Μαΐου με ένα συνοδευτικό βίντεο. Με αυτήν την μοναδική Αφροδίτη εξάλλου, ο διευθυντής του Μουσείου Ακρόπολης Νίκος Σταμπολίδης εγκαινιάζει μία νέα σειρά εκθέσεων, τους «Περιοδικούς και απρόσμενους επισκέπτες», με έργα από μουσεία του κόσμου, που θα το επισκέπτονται ανά διαστήματα, είτε συνδεόμενα με κάποια εορταστική εκδήλωση είτε απρόσμενα, εμπλουτίζοντας έτσι, την αισθητική και τη γνώση των επισκεπτών. Η Αφροδίτη μάλιστα, καθώς έχει εκτεθεί στο ισόγειο του Μουσείου, δεν απαιτεί αγορά εισιτηρίου για τη θέασή της.

Με τη «λευκότητα του μαρμάρου, που ακτινοβολεί προς το φως (άλλωστε μαρμαίρω στα αρχαία ελληνικά, εξ ου και μάρμαρο, σημαίνει αντανακλώ το φως), έρχεται σε αγαστή συμφωνία με τη χρυσή διακόσμηση του σώματος, δημιουργώντας μία αίσθηση χιονάτης, απαλής επιδερμίδας που σε προ(σ)καλεί να την αγγίξεις», σημειώνει ο ίδιος.«Κάτω από τα πτερύγια της μύτης της θεάς, τα σχετικώς μικρά, περισπώμενα στο επάνω μέρος, χείλη έχουν μία εράσμια αυστηρότητα που δίδει την εντύπωση ότι η θεά βρίσκεται σε μία ουράνια σφαίρα, αντίθετη με αυτή που προκαλούν η «ντυμένη» γυμνότητα και οι κυματισμοί της λευκής σάρκας του σώματός της, κυρίως στην εύπλαστη κοιλιακή χώρα, αλλά και ο ορθωμένος ερωτισμός του νεαρού Πρίαπου. Και το σύνολο μοιάζει να αιωρείται ανάμεσα στα ουράνια και στην πάνδημο ερωτική σφαίρα της Αφροδίτης και η χρυσή διακόσμηση του σώματός της παραπέμπει στη χρυσή Αφροδίτη του Ομήρου…».

Το σπίτι της Αφροδίτης

Όταν το γλυπτό ανακαλύφθηκε, πράγματι έμειναν όλοι άφωνοι από τη λευκότητα του μαρμάρου κι ας ήταν επί αιώνες θαμμένο στην ηφαιστειακή στάχτη αλλά κυρίως από τα αραχνοΰφαντα και χρυσοκεντημένα, πλην ελάχιστα, ρούχα της:  Ένα μπούστο με δύο ζεύγη τιράντες και κοντά μανίκια, μια μακριά, χρυσή αλυσίδα που τυλίγεται γύρω από τους γοφούς και  σχηματίζει  το μοτίβο ενός αστεριού στον αφαλό και την χρυσοκεντημένη, πάντα, συνέχεια του ρούχου στην ηβική χώρα σαν ένα είδος σημερινού μπικίνι. Με την αριστοτεχνική επιχρύσωση ενδύματος και κοσμημάτων από έναν σπουδαίο, οπωσδήποτε, καλλιτέχνη αυτή η Αφροδίτη, που είχε αναδυθεί από τις ανασκαφές σε μια οικία της Πομπηίας –έκτοτε με την ονομασία Οικία της Αφροδίτης- έμελλε να γίνει από τις διασημότερες διεθνώς. Κι ας πέρασε πολλά χρόνια στη συνέχεια, κρυμμένη στο  «Μυστικό δωμάτιο» του Μουσείου της Νάπολης ως πολύ τολμηρή και άρα μη επιτρεπόμενη για τα μάτια των πολλών.  Η Αφροδίτη ήρθε στο φως τον Ιανουάριο του 1954 σε ένα από τα σπίτια, που καταστράφηκαν από την έκρηξη του Βεζούβιου το 79 μ.Χ. Η ταυτότητα του ιδιοκτήτη του παραμένει αβέβαιη, αν και έχουν διατυπωθεί αρκετές υποθέσεις, ενώ το γκράφιτι  «Venite Amantes» (Ελάτε εραστές) που έχει βρεθεί, θεωρείται, ότι μπορεί και να παρέπεμπε σε οίκο ανοχής. Άλλες ενδείξεις επ΄αυτού ωστόσο, δεν υπάρχουν.

Εξ Ανατολών                          

Το άγαλμα βρέθηκε μέσα σε ένα μεγάλο ντουλάπι από το οποίο είχαν απομείνει μόνον οι μεντεσέδες, σε έναν από τους χώρους του σπιτιού. Ανάμεσα στα άλλα αντικείμενα που βρέθηκαν μαζί του υπήρχαν κοσμήματα -χάλκινα και γυάλινα- , πολύτιμες πέτρες, μια ασημένια διακοσμημένη κανάτα, ένα άγαλμα Έρωτα από τερακότα, χάλκινα είδη τουαλέτας, χρυσά και ασημένια νομίσματα, ζάρια, μια χάλκινη πυξίδα και μελανοδοχείο, οικοσκευή και άλλα. Ακόμη και δύο σφραγίδες με τα ονόματα C. Poppaei Idrus και Cissus Pithius Communis. Σε γενικές γραμμές το σπίτι, παρ΄ότι φαίνεται ότι ήταν υπό ανακατασκευή,  κατοικείτο τη στιγμή της έκρηξης.

Το υπέροχο αγαλματίδιο της «Αφροδίτης με μπικίνι», φτιαγμένο από παριανό μάρμαρο και με ύψος 62,8 εκατοστών είναι ρωμαϊκό αντίγραφο του 1^ου π.Χ  – 1^ου  μ.Χ αιώνα από ένα πρότυπο της Ελληνιστικής εποχής. Ο εικονογραφικός του τύπος, που εμφανίζεται άλλες δύο φορές στην Πομπηία θεωρείται, ότι κατάγεται από την Ανατολή και χρονολογείται στα τέλη του 3^ου π.Χ.αιώνα. Κι αυτό αποδεικνύεται από τα πανομοιότυπα αντίγραφα, που έχουν βρεθεί στα ελληνιστικά κέντρα της Ανατολής και της Αιγύπτου.

Στα χρυσά και τα κόκκινα

Ο γλύπτης έχει «συλλάβει» τη θεά κατά τη στιγμή, που ετοιμάζεται για το λουτρό της. Γέρνει ελαφρά για να βγάλει το σανδάλι της και να βυθιστεί στο νερό, επαναλαμβάνοντας έναν τύπο, που είναι πολύ γνωστός και από άλλα δείγματα, διασκορπισμένα σε διάφορα μουσεία σε όλο τον κόσμο. Με το δεξί της χέρι λύνει τα κορδόνια του ενός σανδαλιού ενώ το αριστερό, που λείπει κατά ένα μεγάλο μέρος του ακουμπά σε μια μορφή Πρίαπου, ο οποίος εικονίζεται όρθιος, γυμνός και γενειοφόρος, τοποθετημένος σε ένα μικρό, κυλινδρικό βωμό. Δίπλα στον αριστερό της μηρό υπάρχει ένας κορμός δέντρου πάνω στον οποίο είναι διπλωμένο το ένδυμα της θεάς. Και στα πόδια της, καθισμένος στο έδαφος βρίσκεται ο γιος της, ο μικρός Έρως, που την βοηθά κι αυτός με το ένα του χέρι για να λύσει το σανδάλι της.

Ίχνη κόκκινης βαφής είναι εμφανή στα χείλη της θεάς και στα κοντά, σγουρά μαλλιά της θεάς, μαζεμένα πίσω σε κότσο, όπως και στα κεφάλια του Πρίαπου και του Έρωτα αλλά και στον κορμό του δέντρου. Τα μάτια της Αφροδίτης είναι φτιαγμένα από γυάλινη πάστα, ενώ η ύπαρξη οπών στους λοβούς των αυτιών δείχνει ότι φορούσε σκουλαρίκια  από πολύτιμα μέταλλα, που  έχουν χαθεί.

Φυσικά τη διαφορά κάνει η διακόσμηση του αγάλματος με επιχρύσωση, που χρησιμοποιείται εκτός από το «ένδυμά» της, για να αναπαραστήσει επίσης το περίτεχνο περιδέραιο και το βραχιόλι της, καθώς και στον φαλλό του Πρίαπου. Σε γενικές γραμμές  πρόκειται για μια εντυπωσιακή εικόνα για τα γυναικεία στολίδια των ρωμαϊκών χρόνων, αν και πιθανότατα το γλυπτό ήταν εισηγμένο από την περιοχή της Αλεξάνδρειας, όπως λένε οι μελετητές του.

Η λογοκρισία της Αφροδίτης

Τόσο η «Αφροδίτη με το μπικίνι» όσο και όλες οι άλλες Αφροδίτες της Ιταλίας ήταν ωστόσο κλειδωμένες για χρόνια, μόνον και μόνον γιατί ήταν γυμνές. Η ιστορία είχε αρχίσει από την εποχή των Βουρβόνων βασιλιάδων της Νάπολης, που είχαν δημιουργήσει τα Gabinetto Segreto (Μυστικά δωμάτια), μόνον για «ανθρώπους ώριμης ηλικίας και γνωστών ηθών» όπου συγκεντρώνονταν  διάφορα ευρήματα από τις ανασκαφές της Πομπηίας και του Ερκουλάνεουμ με ερωτικό περιεχόμενο. Κάποια στιγμή μάλιστα είχε προταθεί η καταστροφή των ευρημάτων, προκειμένου να διαφυλαχθεί η καλή φήμη του βασιλικού οίκου. Σε κάθε περίπτωση το «δωμάτιο» με τα άσεμνα αντικείμενα ήταν κλεισμένο με μία πόρτα που είχε τρεις κλειδαριές  με διαφορετικά κλειδιά που είχαν στην κατοχή τους τρεις άνθρωποι μόνον.

Το αποκορύφωμα της λογοκρισίας ήρθε το 1851όταν η συλλογή σφραγίστηκε οριστικά με έναν τοίχο, έτσι ώστε «… η θλιβερή μνήμη τους να διαλυθεί όσο το δυνατόν περισσότερο».  Λίγα χρόνια αργότερα όμως, το 1860, όταν ο Γκαριμπάλντ έφτασε στη Νάπολη έδωσε αμέσως εντολή να γίνει η αίθουσα προσβάσιμη «καθημερινά στο κοινό»! Κι επειδή από τα τρία κλειδιά δεν βρισκόταν αυτό που ανήκε στον βασιλικό οίκο, ο Γκαριμπάλντι δεν δίστασε, εν μέσω γενικής αμηχανίας, να διατάξει «να σπάσουν τις πόρτες»!

Τις επόμενες δεκαετίες, η ελευθερία που αποκατέστησε ο Γκαριμπάλντι σταδιακά αντικαταστάθηκε από τη λογοκρισία του βασιλείου της Ιταλίας ,που έφτασε στο αποκορύφωμά της κατά τη φασιστική περίοδο. Μόνον μετά το 1971 εκδόθηκαν νέοι κανόνες επίσκεψης από το ιταλικό κράτος, κατόπιν αιτήματος. Πλήρως αποκατεστημένη όμως, και με εντελώς νέα κριτήρια, η συλλογή άνοιξε οριστικά στο κοινό, τον Απρίλιο του 2000.

Να σημειωθεί, ότι κατά τη διάρκεια της έκθεσης θα προβάλλεται και ένα σχετικό βίντεο και θα διανέμεται ένα δίγλωσσο επεξηγηματικό φυλλάδιο. Στη συνέχεια από τις αρχές Ιουνίου, την Αφροδίτη θα υποδεχθεί το Αρχαιολογικό Μουσείο της Ελεύθερνας, σε μία «συνάντηση» με την δική του σανδαλίζουσα Αφροδίτη, που ανακαλύφθηκε κατά τις ανασκαφές  της αρχαίας  Ελεύθερνας από τον καθηγητή Νίκο Σταμπολίδη.

Διαβάστε επίσης

Ο μεγάλος περίπατος της Άλκης Ζέη – Η ιστορία ενός αιώνα μια μεγάλης συγγραφέως

Χρύσα: Μεγάλη έκθεση στη Νέα Υόρκη επαναφέρει στο προσκήνιο τη σπουδαία εικαστικό

Ανακαλύψτε το αφιέρωμα Γυναίκες που μας εμπνέουν