Μέγας Αλέξανδρος: Ο άνθρωπος, ο ηγέτης, το μυθικό είδωλο – Έκθεση στο Λονδίνο

Έχτισε μια αυτοκρατορία που εκτεινόταν σε όλο τον κόσμο. Ταξίδεψε στον ουρανό με ένα ιπτάμενο άρμα! Και κατέβηκε στο βυθό της θάλασσας σε ένα γυάλινο κώδωνα!  Ή μήπως όχι;

Όσον αφορά τη δημιουργία μύθων, η ιστορία του Μεγάλου Αλεξάνδρου τα έχει όλα! Τα προαναφερθέντα, εκ των οποίων βεβαίως μόνον το πρώτο είναι αληθές, αλλά για όσους θέλγονται από τους μύθους, και ειδικά αυτούς που ενέπνευσε η ανεπανάληπτη προσωπικότητα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, και πολλά άλλα.

Αρκεί η φαντασία να αφήνεται ελεύθερη και ο Μακεδόνας στρατηλάτης γίνεται ο αδιαφιλονίκητος ήρωας κάθε εποχής. Επιβεβαιώνοντας την ακτινοβολία του μέσα στο χρόνο, χιλιετίες μετά τα κατορθώματά του αλλά και την ανάγκη στην αναζήτηση μεγάλων μορφών, που ξεπερνούν το μέτρο, καταδεικνύοντας τη δύναμη της ανθρώπινης φύσης.

Αυτήν την ιστορία 2000 ετών αποφάσισε να προσεγγίσει η British Library στο Λονδίνο από τις 21 Οκτωβρίου, με έναν σύγχρονο και πρωτότυπο τρόπο, που χρησιμοποιεί όλα τα μέσα για να την ανασυνθέσει.

Από αστρολογικές, πήλινες πινακίδες και αρχαίους παπύρους ως μεσαιωνικά χειρόγραφα και από ταινίες του Χόλιγουντ και του Μπόλιγουντ ως τα βιντεοπαιχνίδια αιχμής, η έκθεσή της «Μέγας Αλέξανδρος: Η δημιουργία ενός μύθου» διασχίζει ηπείρους για να εξερευνήσει τις φανταστικές ιστορίες που μετέτρεψαν την κληρονομιά του σε θρύλο.

Η απήχηση ενός θρύλου

Για τους Έλληνες ο Μέγας Αλέξανδρος ήταν πάντα αυτός, που με την ανδρεία του κατέκτησε σχεδόν όλον τον κόσμο της εποχής του, απέκτησε αμύθητα πλούτη που εστάλησαν πίσω στην πατρίδα του, αλλά και έφερε την Ελλάδα, τον πολιτισμό και τη γλώσσα της στα πέρατα της οικουμένης. Ήταν ακόμη ο στρατηγός, που δεν έχασε ποτέ μάχη ή πολιορκία, αλλάζοντας την ιστορία του κόσμου, ο ηγεμόνας που προσκύνησαν ακόμη και άγνωστοι λαοί στα βάθη της Ανατολής.

Αλλά και κάθε πολιτισμός της Ευρώπης, της Μέσης Ανατολής και της Ασίας διαμόρφωσε τον «δικό του» Αλέξανδρο, άλλοτε ως θεό –φαραώ στην Αίγυπτο, άλλοτε ως προφήτη ή φιλόσοφο ακόμη. Γύρω από τη μορφή του πλάστηκε ένας φανταστικός ήρωας επεκτείνοντας το μύθο του μέσα στο χρόνο. Και σήμερα ακόμη, όπως επεξηγείται από την British Library οι καλλιτέχνες και οι παραμυθάδες εξακολουθούν να προσπαθούν να επαναπροσδιορίσουν τον άνθρωπο και τον μύθο του. Ποιος ήταν πραγματικά…

Ο άνθρωπος, ο ηγέτης, το μυθικό είδωλο είναι οι τρεις πλευρές του Αλέξανδρου, που ερευνά ή έκθεση. Γιατί η απήχηση, που είχε ο θρύλος του τις επόμενες δύο χιλιετίες απλώθηκε ακόμη πιο μακριά, σε ξένους πολιτισμούς, σε διαφορετικές θρησκευτικές παραδόσεις και σε μακρινά έθνη, μέσα από εκατοντάδες γοητευτικές ιστορίες  που λέγονται και να επαναλαμβάνονται διαρκώς.

Ένας Αλέξανδρος για τον καθένα      

«Ο Αλέξανδρος ήρθε να ενσαρκώσει τις ανησυχίες του ανθρώπου της Ελληνιστικής εποχής», όπως αναφέρεται χαρακτηριστικά από τους διοργανωτές της έκθεσης «ενώ τροφοδότησε τις ρωμαϊκές ιδέες για την τυραννία και τη βασιλεία. Ήταν  το «φυλαχτό» για τους ειδωλολάτρες του 4^ου αιώνα και ο ήρωας του ιπποτισμού στον πρώιμο Μεσαίωνα. Εμφανίζεται σε εβραϊκά, χριστιανικά και ισλαμικά κείμενα, συχνά ως προφήτης του Θεού. Και είτε μάχεται με φτερωτές αλεπούδες (!) είτε συναντιέται με τις Αμαζόνες κατεβαίνοντας στον κάτω κόσμο, είτε ακόμη εφευρίσκοντας το πρώτο βαθυσκάφος ο Αλέξανδρος είναι πάντα ο ήρωας εκπληκτικών ιστοριών».

Μυθικό πρόσωπο έγινε εξάλλου ο Αλέξανδρος αμέσως μετά τον θάνατό του το 323 π.Χ. Ιδιαίτερα το έργο του Ψευδοκαλλισθένη «Μυθιστόρημα του Αλέξανδρου» είχε τεράστια επιρροή στη διαμόρφωση αυτού του μύθου από την περσική έως τη μεσαιωνική ευρωπαϊκή και τη νεότερη ελληνική παράδοση.

Στην Αίγυπτο αναφερόταν ως γιος του φαραώ Νεκτανεβώ Β΄, στη συριακή απόδοση ως ο χριστιανός κοσμοκατακτητής που προσευχόταν στον ένα και μοναδικό θεό, στους Πέρσες της σασσανιδικής εποχής αντίθετα ήταν ο καταραμένος που έκαψε τα ιερά κείμενα του ζωροαστρισμού, αν και ο ποιητής Φερντουσί τον παρουσιάζει στο «Επος των Βασιλέων» (Σαχναμέ)  ως νόμιμο βασιλιά της Περσίας, μυθική μορφή που έφτασε στα πέρατα του κόσμου αναζητώντας την «Πηγή της νεότητας»! Μεταγενέστεροι πέρσες συγγραφείς τον συνέδεσαν με την φιλοσοφία, τον Σωκράτη, τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη ενώ ακόμη και στο Κοράνι θεωρείται ότι εμφανίζεται ως «Δίκερως».

Πρότυπο μίμησης 

Στη Βυζαντινή εποχή, όταν το «Μυθιστόρημα, ή Διήγησις του Αλεξάνδρου του Μακεδόνος» ήταν από τα πιο δημοφιλή κοσμικά αναγνώσματα, ο Αλέξανδρος υπήρξε πρότυπο μίμησης για πολλούς αυτοκράτορες ενώ σημαντική είναι η αποτύπωση της μορφής και του ιδίου ως βυζαντινού αυτοκράτορα σε απεικονίσεις της εποχής.

Στην μεσαιωνική Ευρώπη εξάλλου ήταν μέλος των λεγόμενων «Εννέα Άξιων», δηλαδή των ηρώων που συμπύκνωναν τα ιδανικά της ιπποσύνης. Να σημειωθεί άλλωστε, ότι τον 12^ο αιώνα ο Αλβέριχος της Μπεζανσόν έγραψε επικά ποιήματα με ήρωα τον Αλέξανδρο και ο γερμανός ιερέας Λάμπρεχτ ένα τραγούδι.

Η νεότερη ελληνική παράδοση έχει πέρα από την καθ΄αυτό ιστορία και τον μυθικό Αλέξανδρο, που εμφανίζεται στον Καραγκιόζη να νικά τους βαρβάρους ή μέσω της αδερφής του, της Γοργόνας που τον αναζητεί.

Σήμερα όμως ο Αλέξανδρος, όπως θα δείξει και η έκθεση είναι και άλλα πολλά, όπως κόμικ, παιχνίδια στρατηγικής, επιτραπέζια και βιντεοπαιχνίδια που αναπαράγουν τον μύθο για τα παιδιά. Κάθε εποχή με τα δικά της μέσα, που έχουν πλέον τη ζωντανή εικόνα ως προτέρημα

Η έκθεση στην British Library θα διαρκέσει ως τις 19 Φεβρουαρίου του 2023.

Διαβάστε επίσης:

Φώτης Κόντογλου: Η ελληνική παράδοση στο αίμα του – Έκθεση στο Ίδρυμα Γουλανδρή

Βρέθηκε η Νεφερτίτη; Στα ίχνη της ο διάσημος αρχαιολόγος Ζάχι Χαουάς