Όταν έφθασε για πρώτη φορά στην Ελλάδα είχε ήδη γυρίσει τον μισό κόσμο κι όταν λίγα χρόνια αργότερα ξαναήρθε, είχε ταξιδέψει και στον άλλο μισό. Από Αμερική ως Ιαπωνία. Μπορεί η οικογένειά του να ήταν φτωχή, μπορεί να είχε εγκαταλείψει εξ ανάγκης τις γυμνασιακές του σπουδές ως έφηβος, αυτά όμως δεν τον εμπόδισαν να αναστρέψει τη μοίρα του και να γίνει επιτυχημένος έμπορος και επιχειρηματίας, για να ζήσει εν τέλει στην Ελλάδα, τη χώρα των μυθολογικών ιστοριών, που τον γοήτευαν και τον ενέπνεαν.

Πρόκειται για τον Ερρίκο Σλήμαν φυσικά, ανασκαφέα της Τροίας, των Μυκηνών και άλλων αρχαιολογικών τόπων, τον ερασιτέχνη, πλην παθιασμένο αρχαιολόγο, που όσο κι αν σήμερα επικρίνεται για το κυνήγι των αρχαίων θησαυρών στο οποίο είχε επιδοθεί, δεν παύει η ιστορία να του αποδίδει τα εύσημα για τις σημαντικές ανακαλύψεις, έστω και με καταστροφές. Διακόσια χρόνια συμπληρώνονται φέτος από τη γέννησή του  και η Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα τιμά αυτήν την επέτειο με μία πολύ ενδιαφέρουσα και άρτια οργανωμένη ψηφιακή έκθεση με βάση τα Αρχεία της. Η επίσημη παρουσίαση της έκθεσης γίνεται σήμερα στις 7 το απόγευμα στο αμφιθέατρο Cotsen ενώ η επίσκεψή της πραγματοποιείται από την διεύθυνση www.schliemannlegend2022.gr

Ο Ερρίκος Σλήμαν το 1883

Πρόκειται για σπάνια έγγραφα και αλληλογραφία, φωτογραφικό υλικό και άλλα τεκμήρια από το προσωπικό αρχείο του Σλήμαν που φωτίζουν τη δημόσια, την επαγγελματική αλλά και προσωπική ζωή του Σλήμαν αρχίζοντας από τα πρώτα χρόνια της ζωής του στη Γερμανία για να φθάσουν ως τον θάνατό του και την υστεροφημία του. Μεσολαβούν φυσικά, η επαγγελματική του πορεία ως εμπόρου στη Ρωσία, τα μεγάλα  ταξίδια του ανά τον κόσμο και βέβαια η στροφή του στην αρχαιολογία και οι μεγάλες ανασκαφές,  ακόμη και η οικογενειακή του ζωή ως  το δραματικό τέλος του στη Νάπολη, το 1890. Οι τελευταίες ενότητες της έκθεσης αφορούν στην υστεροφημία του Σλήμαν και την αμφισβήτηση της επιστημονικής αξίας του έργου του, επίσης όμως και στις περιπέτειες του προσωπικού του αρχείου από το 1936 που παραχωρήθηκαν στην ΑΣΚΣΑ έως ότου παραληφθούν, τη δεκαετία του 1960.

Από Ανατολή σε Δύση

Γερμανός εκ γενετής, με διαβατήριο κάτοικου Ρωσίας, πολιτογραφημένος  Αμερικανός αλλά Αθηναίος από επιλογή ήταν ο Ερρίκος Σλήμαν. Το πρώτο ταξίδι του στην Δυτική Ευρώπη το έκανε στα 24 χρόνια του, από το 1846 ως το 1847, όταν επισκέφθηκε  πολλές πόλεις, όπως το Λονδίνο, το Παρίσι και το Βερολίνο. Λίγο αργότερα, το 1851, έχοντας ήδη γίνει επιχειρηματίας της Αγίας Πετρούπολης έφθασε στις  Ηνωμένες Πολιτείες, γιατί ο αδερφός του Λούις είχε πεθάνει στην Καλιφόρνια, όπου ζούσε. Ο Σλήμαν ήθελε να κάνει τις απαραίτητες ρυθμίσεις, να διεκδικήσει την περιουσία, αλλά και να εξερευνήσει νέες επιχειρηματικές ευκαιρίες. Και αυτό έπραξε.

Σελίδα από το Ημερολόγιο Α14 του Ερρίκου Σλήμαν με σχέδια ευρημάτων από την Τροία, 1873

Πρώτα πήγε στην Νέα Υόρκη, μετά στην  Ουάσιγκτον, στη συνέχεια στο Σαν Φρανσίσκο, αλλά τελικά αποφάσισε εγκαταστάθηκε στο Σακραμέντο όπου  ίδρυσε μία τράπεζα, ανταλλάσσοντας μετρητά με σκόνη χρυσού! Ήταν μία επικερδής περιπέτεια χωρίς άλλο, που αναπτύχθηκε μάλιστα μέσα σε δύο μόνον χρόνια. Γιατί αμέσως μετά επέστρεψε στην Αγία Πετρούπολη προκειμένου να επεκτείνει τις δραστηριότητές του αλλά και να ταξιδεύει στη Μεσόγειο. Άλλωστε ο εμπορικός οίκος που είχε ιδρύσει, του απέδιδε το 1854 ετήσιο εισόδημα 250.000 φράγκων. Είναι η εποχή που αρχίζει να αναπτύσσεται το ενδιαφέρον του για την ελληνική αρχαιότητα ως συνέχεια των παιδικών του ακουσμάτων με ιστορίες από την μυθολογία και ειδικά τον Τρωικό πόλεμο.

Στην Ελλάδα

Ο Σλήμαν επισκέφθηκε για πρώτη φορά την Ελλάδα το 1859 και ξαναγύρισε το 1864, αφού προηγουμένως έκανε ένα ακόμη μεγάλο ταξίδι, πηγαίνοντας πρώτα στην Καρχηδόνα και μετά στην Αίγυπτο και στην Ινδία. Ακολούθησαν η Κεϋλάνη και την Ιάβα (τώρα Σρι Λάνκα και Ινδονησία αντίστοιχα) ενώ επόμενος σταθμός του ήταν η Κίνα, όπου έμεινε δύο μήνες, επισκεπτόμενος το Χονγκ Κονγκ, το Πεκίνο, τη Σαγκάη και πολλά άλλα μέρη. Τελευταίος σταθμός αυτού του εκπληκτικού ταξιδιού– ας υπολογισθεί και η εποχή που γινόταν–  η Ιαπωνία. Σε κάθε περιοχή όμως που επισκεπτόταν και σε όλη του τη ζωή, ο Σλήμαν δεν έχανε ποτέ την ευκαιρία να επισκεφτεί μία αρχαιολογική τοποθεσία ή μια πόλη που δεν είχε ξαναδεί. Ήταν ένας πραγματικός κοσμοπολίτης και ένας ταξιδιώτης πάνω απ΄όλα.

Σοφία Σλήμαν, 1880 περίπου

Τρίτη επίσκεψη στην Ελλάδα το 1868, αυτή τη φορά με συγκεκριμένο σκοπό: Να βρει σύζυγο.  Πράγματι, ένα χρόνο αργότερα και λίγους μόνο μήνες μετά το διαζύγιό του από την προηγούμενη, Ρωσίδα σύζυγό του παντρεύεται την Σοφία Εγκαστρωμένου. Εκείνος είναι 47 χρονών, εκείνη μόνον 17, επιπλέον δεν ξέρει ξένες γλώσσες ούτε πιάνο, όπως οι υποψήφιες νύφες που γνώριζε στη Γερμανία και τη Γαλλία, αλλά όπως έγραφε σε γράμμα του προς έναν Έλληνα φίλο του στο Παρίσι «θα καταβάλω κάθε προσπάθεια για να τη μορφώσω και ελπίζω ότι θα τα καταφέρω γιατί οι Ελληνίδες μας είναι έξυπνες και δεκτικές σε κάθε καλλιέργεια, αν έχουν τα μέσα και την απαραίτητη ενθάρρυνση».

Η Σοφία Σλήμαν στην περίφημη φωτογραφία με τα χρυσά κοσμήματα της Τροίας

Και έτσι έγινε, γιατί η Σοφία έμαθε πράγματι να τον ακολουθεί και να μοιράζεται το πάθος του για την αρχαιολογία ως στενή συνεργάτης του. Εγκαταστάθηκαν στο λαμπρό Ιλίου Μέλαθρον, δημιουργία του Ερνέστου Τσίλλερ στην Πανεπιστημίου (σήμερα Νομισματικό Μουσείο) και μαζί απέκτησαν μία κόρη την Ανδρομάχη, που παντρεύτηκε τον Λέοντα Μελά και έναν γιο τον Αγαμέμνονα που ασχολήθηκε ανεπιτυχώς με την πολιτική.

Το Ιλίου Μέλαθρον το 1896

Τροία και Μυκήνες

Η ανακάλυψη της Τροίας (1870-1873) ήταν ένα από τα μεγαλύτερα επιτεύγματα του Σλήμαν, το πρώτο που του έφερε διεθνή φήμη και αναγνώριση στους ακαδημαϊκούς κύκλους. Η Τροία παρέμεινε το πάθος του και δεν την εγκατέλειψε ποτέ, κάνοντας ανασκαφή στον λόφο του Χισάρλικ  ως το 1890, τη χρονιά που πέθανε.

Οι ανασκαφές του Σλήμαν στην Τροία το 1876

Οι οθωμανικές αρχές  είχαν δώσει άδεια ανασκαφής για την Τροία από τον Αύγουστο του 1871 αλλά μόνον το 1873 άρχισαν να εμφανίζονται τα μοναδικά ευρήματα, συμπεριλαμβανομένου του λεγόμενου «Θησαυρού του Πριάμου». Ένα εκπληκτικό σύνολο χρυσών κοσμημάτων και αντικειμένων που ο ίδιος ο Σλήμαν κληροδότησε στη Γερμανία και  εκτέθηκαν στο Μουσείο Διακοσμητικών Τεχνών του Βερολίνου. Ως το 1945, όταν οι σοβιετικές δυνάμεις που κατάλαβαν την πόλη μετέφεραν τον θησαυρό στη Ρωσία  και σήμερα βρίσκεται στο Μουσείο Πούσκιν της Μόσχας.

Οι ανασκαφές του Σλήμαν εξάλλου στις Μυκήνες (1876) έφεραν στο φως έναν άλλο σπουδαίο, προϊστορικό πολιτισμό, που γι’ αυτόν ήταν μία ακόμη επιβεβαίωση του Ομήρου. Οι θολωτοί τάφοι των Μυκηνών έκρυβαν πληθώρα πολύτιμων ευρημάτων, από χρυσά διαδήματα, κύπελλα και σφραγιδόλιθους ως χάλκινα όπλα και χρυσές προσωπίδες μάσκες, που σήμερα βρίσκονται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Ο Σλήμαν όμως συνέχισε να αναζητεί ομηρικές θέσεις αποκαλύπτοντας έναν θολωτό τάφο στον Ορχομενό της και το μυκηναϊκό ανάκτορο στην Τίρυνθα.

Ο Ερρίκος Σλήμαν (αριστερά) στην Πύλη των Λεόντων στις Μυκήνες

Φυσικά ο Σλήμαν ούτε την Τροία είχε ανακαλύψει, ούτε τον Αγαμέμνονα και την «μάσκα» του, όπως θεωρούσε ότι ήταν μία από τις χρυσές προσωπίδες των Μυκηνών. Στην πραγματικότητα ανέσκαψε στην Τροία μία από τις εννέα πόλεις που είχαν ακμάσει διαδοχικά στον ίδιο λόφο ενώ τα ευρήματά του είναι 1000 χρόνια προγενέστερα της εποχής του Τρωικού πολέμου. Όσο για τον Αγαμέμνονα, δυστυχώς άλλο στοιχείο από τον ενθουσιασμό του Σλήμαν δεν υπάρχει ώστε να γίνει …ταύτιση. Χωρίς πάντως αυτά να μειώνουν την αναμφισβήτητη προσωπικότητα του ανδρός και την ασίγαστη δημιουργική περιέργεια που τον οδήγησε σ΄αυτά τα ευρήματα.

Να σημειωθεί ότι την έκθεση στην Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών έχουν επιμεληθεί η Ελευθερία Δαλέζιου και η Ναταλία Βογκέικωφ-Brogan με την τεχνική υποστήριξη του Κωνσταντίνου Τζωρτζίνη. Πλαισιώνεται μάλιστα από μία σειρά podcasts με θέμα τον Ερρίκο Σλήμαν, η οποία θα εμπλουτίζεται με νέα επεισόδια καθ’ όλη τη διάρκεια του 2022.

Διαβάστε επίσης:

Η ιστορικός τέχνης Ειρήνη Οράτη καλλιτεχνική διευθύντρια στο Ίδρυμα Ιωάννου Φ. Κωστοπούλου

Το Ζαγόρι υποψήφιο στην UNESCO ως πολιτιστικό τοπίο-Υποβλήθηκε ο φάκελος