Μαρίνα Φωκίδη: «Να επενδύσουμε σε αυτήν την εντοπιότητα»

«Η Art Athina με έχει μορφώσει» παρατηρεί η νέα καλλιτεχνική σύμβουλος στην τριήμερη αθηναϊκή φουάρ (14-17/9) Μαρίνα Φωκίδη.

«Μέσα σε αυτά τα τριάντα χρόνια γνώρισα συλλέκτες, καλλιτέχνες, εμπλούτισα το επαγγελματικό μου δίκτυο. Όλοι οι διευθυντές έκαναν καταπληκτική δουλειά. Έδωσαν την ψυχή τους. Η Σταματία Δημητρακοπούλου, η Μαρία Παναγίδου… Όταν τον Ιούλιο μου το πρότεινε η Γιάννα Γραμματοπούλου ήταν ήδη αργά για φέτος. Από την άλλη όμως σκέφτηκα, κάτσε να δω τι μπορώ να προσφέρω», εξηγεί η ίδια.

Παράλληλα, επιμελείται ένα μεγάλο, διεθνές πρότζεκτ (από τις 13 έως τις 24 Σεπτεμβρίου) στο πλαίσιο του θεσμού 2023 Ελευσίς Πολιτιστική Πρωτεύουσα Ευρώπης. Το αναλύει παρακάτω -η συζήτηση μαζί της στο Athenée ξεκινάει από τη συμμετοχή της στην αθηναϊκή φουάρ.

Ένας θεσμός, μια ιστορία

Η τριαντάχρονη φέτος Art Athina ιδρύθηκε και διοργανώνεται από τον Πανελλήνιο Σύνδεσμο Αιθουσών Τέχνης με πρόεδρο εξαρχής την Τζούλια Δημακοπούλου και τώρα την Γιάννα Γραμματοπούλου (αίθουσα τέχνης Έκφραση). Όταν ολοκληρώθηκε η θητεία της καλλιτεχνικής διευθύντριας Σταματίας Δημητρακοπούλου (που κατά γενική ομολογία εκσυγχρόνισε τη φουάρ), άνοιξε ένας νέο κύκλος και διάθεση για αλλαγές.

Η Γιάννα Γραμματοπούλου με τον γενικό συντονιστή Αντώνη Κούρκουλο έστησαν μια ομάδα «δυνατών νέων επιμελητών» με διαφορετικό τομέα ευθύνης ο καθένας (Ολυμπία Τζώρτζη, Δανάη Γιαννόγλου, Πάνος Γιαννικόπουλος, Άκης Κόκκινος). Σχεδίασαν το πρόγραμμα της φετινής Art Athina με μερικές επεμβάσεις και νέες προσθήκες επιμελημένων εκθέσεων. Χωρίς όμως να αλλάξουν ιδιαίτερα την πετυχημένη ραχοκοκαλιά της. Εκκρεμούσε όμως να κλειδώσει και ένα ακόμη πρόσωπο στον καθοριστικό ρόλο του καλλιτεχνικού συμβούλου. Γρήγορα συμφωνήθηκε να δοθεί στη Μαρίνα Φωκίδη.

Προσφάτως είχε ολοκληρωθεί η ισπανική φουάρ ARCOMadrid 2023 όπου η ίδια είχε επιμεληθεί το πρόγραμμα Μεσόγειος: Μια στρογγυλή θάλασσα. Η έκθεσή της εγκαινιάστηκε από τον βασιλιά και τη βασίλισσα της Ισπανίας Φίλιππο και Λετίσια και φιλοξένησε ενενήντα δύο χιλιάδες φιλότεχνους.

Από τον Ιούνιο (της πρότασης) μέχρι το Σεπτέμβριο (της διοργάνωσης) δεν υπήρχε χρόνος να αφήσει η Μαρίνα Φωκίδη το στίγμα της στη φετινή διοργάνωση. Η πολλαπλασιαστική αξία της παρουσίας της στην Art Athina όμως προκύπτει από το γενικό κύρος και τις διασυνδέσεις της σε διεθνή εμβέλεια. Σε καίρια σημεία της σύγχρονης τέχνης του δυτικού κόσμου.

Διεθνή εύσημα

Η Μαρίνα Φωκίδη ωστόσο πρόλαβε και εμπλούτισε και επί του πρακταίου το πρόγραμμα καλώντας για επίσκεψη γνωστούς επιμελητές, καλλιτέχνες και vip πρόσωπα από το εξωτερικό, καθώς και δύο ξένες γκαλερί. Κατά τα λοιπά, διατηρεί την υψηλή εποπτεία της φετινής διοργάνωσης κάτω από την Γιάννα Γραμματικοπούλου και τον συντονιστή Αντώνη Κόκκινο. Εύχεται ότι του χρόνου θα προσθέσει και εκείνη το δικό της λιθαράκι στο μεγάλο αυτό, εμπορικό κεφάλαιο για τον ημέτερο καλλιτεχνικό κόσμο.

«Έχει την ιδιοσυγκρασία της η Art Athina και πρέπει να την αποδεχτούμε», επισημαίνει η Μαρίνα Φωκίδη. «Να επενδύσουμε σε αυτήν την εντοπιότητα. Αλλιώς θα γίνει μια φουάρ σαν όλες τις άλλες. Πρέπει να σκεφτούμε, τι είναι αυτό που θα δει αναπάντεχα εδώ ο θεατής; Να πλησιάσουμε τις τοπικές γκαλερί να βρούμε τον τρόπο που ενσωματώνονται και προσφέρουν μια ιδιαίτερη εμπειρία».

Το καλλιτεχνικό κέντρο της Ευρώπης

Η Μαρίνα Φωκίδη εκτιμά ότι «στην Αθήνα ίσως αυτή τη στιγμή βρίσκεται το κέντρο της σύγχρονης τέχνης στην Ευρώπη. Άρα σίγουρα υπάρχει κάτι μοναδικό που προσφέρει αυτή η φουάρ».

Η συγκεκριμένη δήλωσή της ίσως ξαφνιάζει. Στην πραγματικότητα όμως συνομολογείται σχεδόν ως κάτι το δεδομένο εδώ και αρκετό καιρό από τους περισσότερους ειδικούς και επαγγελματίες της τέχνης.

Η Μαρίνα Φωκίδη θεωρεί μάλιστα ότι αποτελεί hub σύγχρονης τέχνης. Οριοθετεί την έναρξη αυτής της νέας τάξης πραγμάτων για την Αθήνα στην documenta 14 («ντοκουμέντα»). Πρόκειται για τη μεγάλη έκθεση σύγχρονης τέχνης που οργανώνεται κάθε πέντε χρόνια στο Κάσελ της Γερμανίας από το 1955. Με διάρκεια εκατό ημερών και χωρίς κερδοσκοπικό χαρακτήρα.

Η 14η έκδοσή της τον Δεκέμβριο του 2017 πραγματοποιήθηκε και εκτός από το Κάσελ, παράλληλα στην Αθήνα. Την διοργάνωση, σε διάφορα σημεία της πρωτεύουσας, παρακολούθησαν σχεδόν τριακόσιοι σαράντα χιλιάδες επισκέπτες (σχεδόν εννιακόσιοι χιλιάδες στο Κάσελ).

Η Μαρίνα Φωκίδη ανέλαβε το ρόλο της διευθύντριας του καλλιτεχνικού γραφείου που λειτουργούσε η ντοκουμέντα 14 στην Αθήνα. Παράλληλα, συμμετείχε στην επιμελητική ομάδα. Υπήρξε το πρώτο πρόσωπο στην Ελλάδα που προσέλαβε ο καλλιτεχνικός διευθυντής της διοργάνωσης Άνταμ Σίμτσικ (Adam Szymczyk).

«Είμαστε μέρος του διεθνούς»

«Από τότε ήρθε πάρα πολύς κόσμος στην Αθήνα. ‘Επαιξε ρόλο ότι το ενοίκιο και οι αγορές ήταν πιο φτηνά. Αγόρασαν σπίτι εδώ γιατί στο Λονδίνο και στη Νέα Υόρκη δεν μπορούν, και στην ουσία συνεισφέρουν στην οικονομία μας. Αλλά δεν ήταν gentrification (σ.σ. εξευγενισμός, ανάπλαση). Ήρθαν εδώ και κατοικούν εδώ. Άνοιξαν ανεξάρτητους χώρους τέχνης. Η Κυψέλη είναι γεμάτη. Έρχονται κάθε χρόνο καλλιτέχνες από όλο τον κόσμο και το διαφημίζουν κιόλας. Συνθέτουν το καλλιτεχνικό μωσαϊκό της Ελλάδας».

Έτσι εδραιώθηκε ένα διεθνές χωνευτήρι που επισκέπτονται «πασίγνωστες γκαλερί του Λονδίνου, καταξιωμένοι καλλιτέχνες και συλλέκτες. Φέτος το καλοκαίρι έλαβα τηλεφωνήματα από πέντε ανθρώπους του εξωτερικού που η δουλειά τους είναι να δημιουργούν bespoke εμπειρίες τουρισμού και ήθελαν να τους δώσω λίστες καλλιτεχνών για να επισκεφτούν τα στούντιό τους. Ήταν ένας τούρκος μεγιστάνας, ένας ρώσος μεγιστάνας… Οι συλλέκτριες Σίλβια και η Νικολέτα Φιορούτσι (Fiorucci) είναι εδώ πολύ συχνά».

Η Αθήνα ως σύγχρονη πόλη με επιρροή: Μια διάσταση που δεν έχει γίνει πλήρως αισθητή στο ευρύ κοινό. Αναπτύσσεται βέβαια παράλληλα με την εξάπλωση του airbnb παντού. «Το διεθνές δεν είναι πλέον κάτι ξενόφερτο. Δεν μάς έρχεται από έξω. Είμαστε μέρος του διεθνούς. Η Ελλάδα διαμορφώνει τάσεις και στη σύγχρονη τέχνη πάρα πολύ», τονίζει η Μαρίνα Φωκίδη.

 

Το μεγάλο στοίχημα

Μπορεί κανείς να υποστηρίξει ότι η Μαρίνα Φωκίδη έπαιξε ρόλο κλειδί στη διάπλαση αυτής της σύγχρονης Αθήνας.

Ο Άνταμ Σίμτσικ όπως και όλοι οι επιμελητές της Ευρώπης τήν γνώριζαν από τον οργανισμό Kunsthalle Athena (Κουνστχάλε) που η ίδια είχε ιδρύσει στην Αθήνα το 2010 «μέσα στην απόλυτη κρίση». Μια μη στατική, διαρκώς εξελισσόμενη εικαστική πλατφόρμα με δραστήρια και διεθνή επιμελητική ομάδα που στόχευε στην πρωτοποριακή επιμέλεια εκθέσεων και στον πειραματισμό.

Λειτούργησε σε παλιό, ερειπωμένο νεοκλασσικό στο κέντρο της Αθήνας, στην οδό Κεραμεικού 28, στην εντελώς άγουρη τότε γειτονιά του Μεταξουργείου. Παράλληλα, εξέδιδε το διεθνούς εμβέλειας, έγκριτο περιοδικό τέχνης South as a state of mind. Αναδείκνυε την νοοτροπία της καλλιτεχνικής παραγωγής στη νότια Ευρώπη και τη συνεισφορά της στο καμβά της παγκόσμιας σύγχρονης τέχνης.

«Σε αυτό να προσθέσω και τον ρόλο της Μπιενάλε της Αθήνας, που ξεκίνησε από ιδιωτική πρωτοβουλία και επίσης συνέχισε τα χρόνια της κρίσης», διευκρινίζει η Μαρίνα Φωκίδη.

«Όλοι όσοι ερχόντουσαν στην Αθήνα δεν πίστευαν ότι αυτά συμβαίνουν εδώ εν μέσω της κρίσης. Ήταν δύσκολα χρόνια, τεράστιο το στοίχημα να μην τα παρατήσουμε. Να μην πουν, η Ελλάδα δεν δίνει τίποτα. Ήταν πιο εύκολο να φύγω στο εξωτερικό. Είχα πολλές προτάσεις. Αλλά εμένα μου αρέσει να ζω στην Ελλάδα. Στο εξωτερικό θα ήμουν μια βίδα, ενώ εγώ θέλω να είμαι το κατσαβίδι».

Με γόνιμο έδαφος, η Κουνστχάλε θα μπορούσε να ξαναγεννηθεί ως οργανισμός στην Αθήνα για εκθέσεις με μη κερδοσκοπικό αλλά προοδευτικό, «εκπαιδευτικό» χαρακτήρα.

Η μητέρα της, Λίτσα Φωκίδη

Αυτές τις μέρες η Μαρίνα Φωκίδη παραμένει όπως πάντα ιδιαίτερα δραστήρια με τις ευρωπαϊκές υποχρεώσεις της.

Αρχές Σεπτεμβρίου επισκέφτηκε τη γενέτειρά της τη Θεσσαλονίκη για την εκδήλωση τιμής στη μνήμη της μητέρας της Λίζα (Λίτσα) Φωκίδου. Κηδεύτηκε δημοσία δαπάνη ως στέλεχος της ΔΕΗ στις δημόσιες σχέσεις και δημοτική σύμβουλος στο Πανόραμα Θεσσαλονίκης (έχοντας στηρίξει και τον βουλευτή της Νέας Δημοκρατίας και πρώην υπουργό Κωνσταντίνο Γιουλέκα).

Ιδέα της μητέρας της ήταν ο πρώτος πειραματικός τηλεοπτικός σταθμός που εξέπεμψε μέσω της ΔΕΗ Θεσσαλονίκης. Έτσι υπήρξε η πρώτη γυναίκα στην τηλεόραση μαζί με τον Μάνο Ιατρίδη.

Τώρα λοιπόν η αίθουσα τέχνης στο δημαρχείο Θεσσαλονίκης πήρε το όνομά της.

Παράλληλα, η Μαρίνα Φωκίδη συμμετέχει στο επιτελείο της βιεννέζικης φουάρ με τίτλο Spark που εγκαινιάζεται το Μάρτιο του 2024. Ενώ διδάσκει πάντα στην Ακαδημία καλών τεχνών στο Σάλτσμπουργκ (Academy of Fine Arts).

Η Μαρίνα Φωκίδη σπούδασε στο περίφημο Parson’s School of Design ζωγραφική και ύστερα επιμέλεια και θεωρία της τέχνης στο Goldsmith στο Λονδίνο. Η πρώτη σημαντική της δουλειά οργανώθηκε στο Ρέικιαβικ της Ισλανδίας στο μουσείο The Living Art Museum ύστερα από σύσταση του Hans Ulrich Obrist (Χανς Ούλριχτ Όμπριστ), νυν καλλιτεχνικού διευθυντή στην περίοπτη γκαλερί του Λονδίνου Serpentine Gallery.

Η καίρια έκθεση ονομαζόταν Neither, nor προσπαθώντας να καταργήσει τα γεωγραφικά, «φυλετικά» σύνορα της καλλιτεχνικής έκφρασης. «Να είμαστε πάλι ρευστοί», εξήγησε η ίδια.

Η συνύπαρξη των κόσμων

Δηλαδή, αυτό που απασχολεί την τέχνη σήμερα. Η συμπερίληψη ουσιαστικά και ταυτόχρονα η έννοια της βιωσιμότητας.

«Τόσα χρόνια δεν υπήρχε στην Ελλάδα. Είχαμε τις γνωστές συλλογές που ευτυχώς μάς μόρφωσαν με την δυτική τέχνη. Από την άλλη οι Έλληνες δεν έβρισκαν την ταυτότητά τους. Τα χρόνια και η κρίση μάς έκαναν να σκεφτούμε. Η Ντοκουμέντα κάλεσε πολλούς καλλιτέχνες με τις δικές τους εντοπιότητες και έτσι τις βάλαμε σε διάλογο».

Η Μαρίνα Φωκίδη επίσης επισημαίνει ότι ο ευαισθητοποιημένος κόσμος της τέχνης νοιάζεται για την οικολογία. Παρατηρεί ότι τα μουσεία ελαττώνουν τα αεροπορικά ταξίδια τους για να μειωθεί το αποτύπωμα του άνθρακα και οι καλλιτέχνες ακολουθούν όσο γίνεται το ίδιο παράδειγμα.

Ως προς αυτό μάλιστα επιμελείται το πρότζεκτ Μυστήριο 73 Σινεμά Παράδεισος: Βιομηχανίες συνύπαρξης, στο πλαίσιο του θεσμού 2023 Ελευσίς Πολιτιστική πρωτεύουσα της Ευρώπης. Πρόκειται για σειρά δέκα προβολών έργων τέχνης νέων μέσων, μη αφηγηματικών φιλμ και ντοκιμαντέρ, από είκοσι δύο διεθνώς καταξιωμένους καλλιτέχνες και τις δώδεκα χώρες προέλευσής τους. Προσεγγίζουν en masse θέματα του περιβάλλοντος και της βιωσιμότητας. «Η ουσιαστική συνύπαρξη όλων των διαφορετικών κόσμων είναι και το διακύβευμα στο συγκεκριμένο πρότζεκτ», προσθέτει η γνωστή επιμελήτρια.

Επιπλέον, ο υπότιλος Βιομηχανίες Συνύπαρξης παραπέμπει στην «έννοια της εργασίας και του εργατικού δυναμικού και της παραγωγής».

Οι προβολές θα πραγματοποιηθούν στην Κινηματογραφική Λέσχη Ελευσίνας παρουσία των ίδιων των δημιουργών. Οι βραδιές περιλαμβάνουν συζητήσεις, μια αρχιτεκτονική παρέμβαση και τον θεατικό κινηματογράφο με θέα τη θάλασσα.

Η συμπερίληψη και η βιωσιμότητα

Εν γένει, η τέχνη πρωτοστατεί στον κοινωνικό αγώνα για συμπερίληψη και διόρθωση παλαιών αδικιών.

Στην έκθεση της Μαρίνας Φωκίδη στην ισπανική Arco στην αρχή του χρόνου, συμμετείχαν δέκα εννιά γυναίκες και δύο άνδρες (ένας μόνο εν ζωή). Κάποιος το παρατήρησε και τη ρώτησε. Εκείνη απάντησε: «Τόσα χρόνια ήταν το αντίθετο αλλά δεν αναφερόταν πουθενά».

Σημαντικό «κεφάλαιο» για την ελληνική σκηνή η Μαρίνα Φωκίδη, που θα δώσει πολλά ακόμη…

Πληροφορίες

Art Athina 2023

14-17 Σεπτεμβρίου
Ζάππειον Μέγαρο

Μυστήριο 73 Σινεμά Παράδεισος, Βιομηχανίες Συνύπαρξης

13, 15, 16, 17, 19 και 24 Σεπτεμβρίου 2023

Κινηματογραφική Λέσχη Ελευσίνας

Ώρα 20:30

Ελεύθερη Είσοδος