Λίνα Μενδώνη: Ο επαναπατρισμός αρχαίων είναι υποχρέωση

«Οι 161 κυκλαδικές αρχαιότητες της συλλογής του αμερικανού συλλέκτη Στερν ανήκουν οριστικά και για πάντα στο ελληνικό κράτος, που έχει την κυριότητα και τη νομή τους».

«Η πολιτική της Ελλάδας είναι ο επαναπατρισμός πολιτιστικών αγαθών, που βρίσκονται εκτός της χώρας αλλά κάθε περίπτωση αντιμετωπίζεται ξεχωριστά».

«Το ελληνκό δημόσιο δεν παραιτείται από κανένα δικαίωμά του, ούτε παρελθοντικό ούτε μελλοντικό.

«Δεν υπάρχουν τεκμήρια ότι ειδώλιο της συλλογής είχε βρεθεί σε χέρια αρχαιοκάπηλου».

Διευκρινίσεις, εξηγήσεις, απαντήσεις σε όλα τα ερωτήματα των δημοσιογράφων έδωσε  την Τρίτη το μεσημέρι η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, όπου εκτίθενται ήδη τα 15 πρώτα κυκλαδικά έργα, προερχόμενα ως γνωστόν από την συλλογή Στερν, η οποία πέρασε στο ελληνικό δημόσιο χάρις στις επιτυχείς διαπραγματεύσεις του υπουργείου Πολιτισμού. Πρόκειται άλλωστε για τον μεγαλύτερο επαναπατρισμό αρχαιοτήτων ως σήμερα, στο πλαίσιο πάντα της νομοθεσίες του ελληνικού κράτους αλλά και των διεθνών συμβάσεων.

«Πολιτική της χώρας είναι να επαναπατρίζει πολιτιστικά αγαθά, κάθε επαναπατρισμός όμως, οφείλει να αντιμετωπίζεται ad hoc, διότι έχει ιδιαιτερότητες. Δεν υπάρχει ένας κανόνας που να αφορά όλες τις περιπτώσεις», είπε η κυρία Μενδώνη. «Όσο για τη δικαστική διαδικασία είναι μία πολύ επίπονη ιστορία, η οποία απαιτεί πάρα πολύ ισχυρή τεκμηρίωση, που στις περισσότερες των περιπτώσεων δεν διαθέτουμε, όχι μόνον εμείς και τα άλλα κράτη, που διεκδικούν αρχαιότητες. Γι΄ αυτό  στις περισσότερες περιπτώσεις κινούμαστε εξωδικαστικά. Έτσι οδηγηθήκαμε και στο συμπέρασμα, ότι ο επαναπατρισμός των 161 κυκλαδικών μπορεί να επιτευχθεί με μόνο με μία συμφωνία σαν αυτή που κάναμε».

Η αυθεντικότητα 

 Η εξέταση της αυθεντικότητας αρχαίων που επαναπατρίζονται, δεν είναι ωστόσο, το πρώτο μέλημα των υπηρεσιών του υπουργείου, γιατί αυτό μπορεί να αποτελεί αντικείμενο πολυετών ερευνών, όπως είπε η υπουργός Πολιτισμού, φέρνοντας και ένα παράδειγμα: Όταν τον περασμένο Φεβρουάριο επαναπατρίσθηκαν 47 έργα τα οποία αποδόθηκαν στην Ελλάδα από την συλλογή Στάινχαρντ, υπήρχαν και κυκλαδικά ανάμεσά τους. Αλλά «κανείς δεν ασχολήθηκε με το αν είναι αυθεντικά», επισήμανε. Αναφερόμενη εξάλλου σε επικρίσεις, ότι ειδώλια της συλλογής Στερν ανήκουν στον Θησαυρό της Κέρου (σύνολο ειδωλίων από λαθρανασκαφή στο νησί) παρέπεμψε στο επιστημονικό βιβλίο της αρχαιολόγου κυρίας Πέγκυς Σωτηρακοπούλου, η οποία έχει ασχοληθεί ειδικά με το θέμα και λέει το αντίθετο.

  Δεν υπάρχουν τεκμήρια, διευκρίνισε επίσης, η κυρία Μενδώνη, ότι ένα από τα ειδώλια (με τον αριθμό 29) βρέθηκε κάποια στιγμή στην κατοχή του  εμπόρου τέχνης –αρχαιοκάπηλου Τζιανφράνκο Μπεκίνα.  «Υπάρχει μόνον μία μαυρόασπρη επαγγελματική φωτογραφία με το συγκεκριμένο ειδώλιο ανάμεσα σε άλλες αρχαιότητες», είπε. «Δεν πρόκειται καν πολαρόιντ, που θα ήταν μια ισχυρή ένδειξη  ότι είναι προϊόν λαθρανασκαφής. Εξάλλου ο Μπεκίνα έχει δικαστεί και καταδικαστεί στην Ελλάδα για παράνομη εμπορία 86 αρχαιοτήτων, αλλά καμία από αυτές δεν σχετίζεται με τη συλλογή Στερν».

Το Μουσείο και το Ινστιτούτο

Η ανάμιξη του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης ήταν απαραίτητη εξάλλου για την διαδικασία της συμφωνίας, όπως εξήγησε η υπουργός. «Χρειαζόμασταν έναν ιδιωτικό φορέα, που να είναι αξιόπιστος και να εποπτεύεται από το υπουργείο Πολιτισμού. Το μουσείο ίδρυσε λοιπόν το Ινστιτούτο, καθώς δεν μπορούσε να γίνει αυτό από κάποιον δημόσιο φορέα ούτε από το υπουργείο Πολιτισμού  και έτσι ο συλλέκτης παρέδωσε τα έργα σε αυτό».

Η κυρία Μενδώνη διευκρίνισε και τον ρόλο του συγκεκριμένου Ινστιτούτου, λέγοντας ότι είναι σαφής και καθορίζεται από το νόμο: Να μεριμνά για την προβολή της συλλογής μέχρι τον οριστικό επαναπατρισμό της, πάντα μετά από έγκριση του υπουργείου και ακολουθώντας τον αρχαιολογικό νόμο.

 «Και να μην ξεχνάμε», πρόσθεσε η υπουργός «πως αν ο θησαυρός της Κέρου έχει επαναπατρισθεί, αυτό οφείλεται στην Ντόλλη Γουλανδρή, η οποία το κατόρθωσε με πάρα πολύ μεγάλα κεφάλαια από την δεκαετία του ΄90 ως και το 2003, όταν αγόρασε το τελευταίο έργο. Αλλιώς ο Θησαυρός δεν θα είχε επιστρέψει στην Ελλάδα. Αυτό οφείλουμε να το θυμόμαστε».

Η μάστιγα της αρχαιοκαπηλίας                     

 Η ίδια τόνισε επίσης, ότι το ελληνικό δημόσιο δεν αφίσταται κανενός δικαιώματός του, «ούτε παρελθοντικό ούτε μελλοντικό». Ενώ ανέφερε και μία παλαιότερη περίπτωση, κατά την οποία είχε συμβεί αυτό, αλλά όχι εσκεμμένα, όταν επέστρεψαν δύο αρχαιότητες από συλλέκτη της Νέας Υόρκης.  «Το ελληνικό δημόσιο ήξερε πολύ καλά, ότι αυτά ήταν αρχαιοκαπηλικά αλλά αναγνώρισε την καλή πρόθεση του συλλέκτη και δέχθηκε να παραιτηθεί», είπε. «Αυτή τη στιγμή όμως, κάτι τέτοιο δεν υφίσταται, δεν προβλέπεται πουθενά στο νόμο. Τα πράγματα είναι σαφή, το λέω και επιμένω σ΄αυτό. Μόνον κάποιος, ο οποίος δεν έχει διαβάσει το νόμο ή προσπαθεί  κακόπιστα να ανακαλύψει πράγματα στη συγκεκριμένη συμφωνία, που να είναι σε βάρος του δημοσίου συμφέροντος, μπορεί να διατυπώνει τέτοιες αβάσιμες υποθέσεις».

Τέλος η κυρία Μενδώνη αναφέρθηκε στην μεγάλη καταστροφή που προκαλεί η αρχαιοκαπηλία στην  Ιστορία, με αφορμή μία παρατήρηση του σερ Κολιν Ρένφριου, ότι τα αρχαία χάνουν την αξία τους όταν αποκοπούν από το περιβάλλον τους. «Η απώλεια είναι πάρα πολύ μεγάλη για οποιαδήποτε αρχαίο λιγότερο  ή περισσότερο πολύτιμο, διότι  χάνονται τα συμφραζόμενά του», είπε. «Όταν το αντικείμενο είτε είναι ένα είναι άγαλμα είτε ένα όστρακο αποκοπεί από το περιβάλλον μέσα στο οποίο βρίσκεται παύει πλέον να είναι ιστορικό τεκμήριο και γίνεται απλώς αντικείμενο τέχνης. Η απώλεια είναι τεράστια. Αν δεχτούμε, ότι η ιστορία και το παρελθόν μας αποτελεί μέρος της ταυτότητάς μας αυτά τα αντικείμενα, που προέρχονται από λαθρανασκαφές στερούν ένα κομμάτι αυτής της ταυτότητας. Το υπουργείο Πολιτισμού κάνει όλες αυτές τις συμφωνίες, τις διακρατικές, με τους οργανισμούς κλπ για να εμποδίσει όσο γίνεται και τη λαθρανασκαφή και το εμπόριο των αρχαίων, γιατί έστω και ως αντικείμενα τέχνης  είναι υποχρέωσή μας να τα επαναπατρίζουμε», κατέληξε.

Διαβάστε επίσης

Η Αφροδίτη και το μενταγιόν με τα ζώδια – Μια αρχαία ελληνική πόλη στη Μαύρη θάλασσα