Λίνα Μενδώνη: Ας αναλάβει ο καθένας τις ευθύνες του – Η καταστροφή των «Δεσμωτών» του Φαλήρου

Ένα μοναδικό εύρημα παγκοσμίως, που αφέθηκε στην καταστροφή. Μια σελίδα της Ιστορίας που χάνεται από κωλυσιεργίες, αδυναμίες, ανικανότητα. Οι «Δεσμώτες» του Φαλήρου, 79 ανθρώπινοι σκελετοί του 7ου π.Χ. αιώνα, που βρέθηκαν αλυσοδεμένοι μεταξύ τους, ένα πολύ εύθραυστο σύνολο, «πεθαίνουν» για δεύτερη φορά, γιατί οι αρμόδιες αρχές -βλέπε υπουργείο Πολιτισμού της εποχής ΣΥΡΙΖΑ – τους εγκατέλειψαν.

Τόσο απλά. Άστραψε και βρόντηξε η υπουργός Πολιτισμού κυρία Λίνα Μενδώνη σήμερα στη σύσκεψη που έγινε για το θέμα, καθώς ήρθε αντιμέτωπη με αυτήν την μη αναστρέψιμη, σε μεγάλο βαθμό, κατάσταση.

«Σήμερα αυτό το μοναδικό εύρημα είναι σε πολύ κακή κατάσταση. Ένα μεγάλο μέρος του έχει ήδη χαθεί», δηλώνει η κυρία Μενδώνη. Προσθέτοντας: «Η εικόνα που εμφανίζει η ανασκαφή των Δεσμωτών είναι εξαιρετικά δυσάρεστη. Η ευθύνη είναι τεράστια. Διασύρεται το ΥΠΠΟΑ από λόγους καθαρής ιδεοληψίας. Το εύρημα, το οποίο προκάλεσε το ενδιαφέρον της διεθνούς επιστημονικής κοινότητας εγκαταλείφθηκε στη τύχη του. Το αποτέλεσμα μετράει και αυτό είναι η απραξία. Όχι μόνο για αυτά που κάνουμε, αλλά και για αυτά που δεν κάνουμε, φέρουμε ακέραια την ευθύνη. Έχουν σημειωθεί ουσιαστικές παραλείψεις από το 2016 και το εύρημα βρίσκεται σε επικίνδυνη κατάσταση».

Ως εκ τούτου λοιπόν, ζητεί την αναπομπή του θέματος στο Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο, το συντομότερο δυνατόν – 4 ή 11Φεβρουαρίου – προκειμένου να συζητηθεί το μέλλον του ευρήματος, και μάλιστα αφού τα μέλη του θα έχουν πραγματοποιήσει αυτοψία σ΄αυτήν την ομαδική ταφή για να διαπιστώσουν ιδίοις όμμασι την κατάσταση. «Αν το ΚΑΣ επιμένει στην κατά χώρα διατήρηση, ο καθένας να αναλάβει τις ευθύνες του», όπως λέει χαρακτηριστικά η υπουργός.
Ζήτησε επίσης, με δεδομένη την πολύ κακή κατάσταση του ευρήματος, να κατατεθούν προτάσεις στο ΚΑΣ και για την δυνατότητα απόσπασης και επανατοποθέτηση των ευρημάτων, έτσι ώστε το Συμβούλιο να έχει πλήρη εικόνα των δεδομένων, προκειμένου να γνωμοδοτήσει.

Υπενθυμίζεται, ότι αυτή η μαζική βιαιοταφή, που αποτελείται από 79 σκελετούς χωρισμένους σε τρία ορύγματα ήρθε στο φως το 2016 κατά τη διάρκεια ανασκαφής στην Εσπλανάδα του Φαλήρου, στο άκρο της έκτασης, όπου βρίσκεται το Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος. Οι σκελετοί ανήκουν σε άνδρες διαφορετικών ηλικιών, που έχουν εκτελεστεί με τον ίδιο τρόπο, με μία χαριστική βολή στον κρόταφο.

Ενδιαφέρον έχουν και οι διαφορές στον τρόπο ταφής τους: Στο πρώτο όρυγμα οι 40 άνδρες που βρέθηκαν, έχουν ταφεί με σεβασμό, δηλαδή με τις προβλεπόμενες σπονδές, χωρίς όμως η ταφή τους να έχει προετοιμαστεί από τις οικογένειές τους. Αυτοί είχαν τα χέρια τους δεμένα μπροστά από το σώμα τους. Οι άνδρες που έχουν ταφεί στο δεύτερο όρυγμα είχαν δεμένα πίσω τα χέρια, ενώ στο τρίτο όρυγμα ήταν δεμένοι ομαδικά σε ξύλο, με τα χέρια ψηλά, κάτι που αποτελεί ένδειξη ατιμωτικής ταφής.

Μετά από την εντυπωσιακή ανακάλυψη, η οποία μάλιστα συμπεριλήφθηκε στα 10 σημαντικότερα αρχαιολογικά γεγονότα της χρονιάς παγκοσμίως από το επιστημονικό περιοδικό Archaeology, αποφασίστηκε η διατήρηση του ευρήματος κατά χώρα, με την προϋπόθεση ότι θα λαμβάνονταν μέτρα για την διασφάλισή του.

Όμως όπως λέει η υπουργός Πολιτισμού «Οι ενέργειες αυτές δεν έγιναν ποτέ. Όλοι μιλάμε για την εξαιρετική προστασία που εξασφαλίζουμε αλλά αφήνουμε μνημεία στο έλεος τους». Ακόμη και η τέντα, που τοποθετήθηκε από το αρχαιολογικό σκάμμα μία τέντας με την προοπτική να μείνει ένα χρόνο παραμένει ακόμη στη θέση της.

Όλα αυτά τα χρόνια εξάλλου οι ειδήσεις, που έφθαναν από τους Δεσμώτες μόνον καθησυχαστικές δεν ήταν, καθώς η φθορά των σκελετών ήταν ταχύτατη, χωρίς να λαμβάνονται μέτρα για την αποτροπή της. Η υγρασία του εδάφους σε όλη αυτή περιοχή – για εκατοντάδες χρόνια ήταν έλος – συντελούσε την διατήρηση των σκελετών, κάτι το οποίο χάθηκε όταν ήρθαν στο φως και τον αέρα. ΄Ετσι η αρχικά υγρή άμμος, που είχε παρεισφρήσει παντού, με την ζέστη του καλοκαιριού στέγνωσε και το αποτέλεσμα ήταν να θρυμματισθούν τα κρανία.

Ενδιαφέρον όμως για την σωτηρία του πολυάνδρειου των «Δεσμωτών» έδειξε αμέσως μετά την ανακάλυψη το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, προσφέροντας 5 εκατ. ευρώ για την προστασία και την ανάδειξή του, αλλά τα χρήματα αυτά ουδέποτε έγιναν αποδεκτά! Σύμφωνα με πληροφορίες μάλιστα, η κυρία Μυρσίνη Ζορμπά ως υπουργός Πολιτισμού ήταν εκείνη, που είχε αρνηθεί την δωρεά, άγνωστο για ποιους λόγους.

Παρ΄όλα αυτά το Ίδρυμα είχε εξετάσει τις δυνατότητες προστασίας και ανάδειξης του ευρήματος, αναθέτοντας μάλιστα στον αρχιτέκτονα Ρέντσο Πιάνο, που έχει άλλωστε σχεδιάσει όλο το Κέντρο Πολιτισμού να προτείνει κάποιες λύσεις. Κάτι, που σύμφωνα με πληροφορίες μας, πρόκειται να παρουσιαστεί από τον ίδιο τον διάσημο αρχιτέκτονα σε λίγες μέρες, στην συνάντηση που προγραμματίζεται στην Εθνική Πινακοθήκη, όπου το Ίδρυμα έχει επίσης κάνει σημαντικότατη δωρεά για την επέκτασή της.

Και η Ιστορία: Το εύρημα χρονολογείται για την ακρίβεια στο τρίτο τέταρτο του 7ου αι. π. Χ. μια εποχή γεμάτη από ταραχές, εξεγέρσεις και επαναστάσεις μεταξύ οπαδών των αριστοκρατών και των τυράννων. Ως εκ τούτου συσχετίζεται είτε με το Κυλώνειον άγος είτε με αντίστοιχα ιστορικά γεγονότα. Σύμφωνα με την Έφορο Αρχαιοτήτων Δυτικής Αττικής, Πειραιώς και Νήσων, κ. Στέλλα Χρυσουλάκη, η ταύτιση των δεσμωτών με το Κυλώνειον άγος, αποτελεί υπόθεση εργασίας, δεδομένου ότι το εύρημα χρονολογείται με ακρίβεια στην 25ετία εκείνων των πολιτικών αναταραχών.

Όσον αφορά για τον χώρο ταφής μακριά από το άστυ, αυτό ήταν κάτι, που οι Αθηναίοι επιφύλασσαν μόνον σε όσους είχαν υποπέσει σε αδικήματα, κάθε είδους, και πολιτικά, όπως στην προκειμένη περίπτωση ενώ το επίσημο νεκροταφείο βρισκόταν στον Κεραμεικό.