Λάκης Παπαστάθης: Συγκερασμός Νεωτερικότητας και Παράδοσης

Απεβίωσε ο περίφημος σκηνοθέτης του νέου ελληνικού κινηματογράφου, Λάκης Παπαστάθης.

Υπήρξε κατί πολύ ευρύτερο και βαθύτερο για τη σύγχρονη ελληνική τέχνη.

Παρασκήνιο

Το Παρασκήνιο στην ΕΡΤ, αποτέλεσε τη μακροβιότερη σειρά ντοκιμαντέρ της ελληνικής τηλεόρασης.

Με το Παρασκήνιο, ο Λάκης Παπαστάθης δημιούργησε αισθητική σχολή στις ταινίες τεκμηρίωσης, που θα μείνει στην ιστορία για την γενιά των σκηνοθετών που τον ακολούθησε. Και τη γενιά που έπεται.

Φιλοξένησε στις ωριαίες αυτές ταινίες ιερά τέρατα της ελληνικής τέχνης, των γραμμάτων και των τεχνών. Κάθε βδομάδα και από ένας. Μεταξύ άλλων:

Μανώλης Αναγνωστάκης, Μίλτος Σαχτούρης, Κορνήλιος Καστοριάδης, Άρης Αλεξάνδρου, Άρης Κωνσταντινίδης, Μαρία Ιορδανίδου, Κώστας Ταχτσής, Γιώργος Ιωάννου, Νίκος Καββαδίας, Κώστας Αξελός, Θανάσης Βέγγος, Κάρολος Κουν, Αλέξης Μινωτής, Κατίνα Παξινού, Δημήτρης Χορν, Γιάννης Τσαρούχης, Μάνος Κατράκης, Δημήτρης Δημητριάδης, Λεωνίδας Κύρκος, Νίκος Ξυλούρης, Ζιλ Ντασέν, Έλλη Λαμπέτη, Ξένια Καλογεροπούλου, Βάσω Μανωλίδου, Ραλλού Μάνου, Νίκος Ξυλούρης, Μίμης Φωτόπουλος, Ρένα Βλαχοπούλου, Τζένη Καρέζη, Μπαγιαντέρας, Ρούκουνας, Κερομύτης, Παπαϊωάννου, Βαμβακάρης, Τσιτσάνης…

Τα φιλμ αποτελούν αποστάγματα σοφίας, όχι μόνο του φιλοξενούμενου προσώπου αλλά και του ίδιου του Λάκη Παπαστάθη. Ο οποίος συνέθετε πυκνά διαμάντια, απορροφώντας με το φακό του μέσα απο το σκοτάδι το φως του καθενός.

Η φωνή του σε voice over παρέμενε άτονη, άχρωμη, ουδέτερη αλλά στιβαρή. Παροδόξως τελικά εμπλούτιζε το ύφος της ταινίας με έναν ιδιαίτερο ρυθμό, σαν ορμητικό ποτάμι.

Ποιητής λόγου και εικόνας

Ο Λάκης Παπαστάθης υπήρξε ποιητής όχι μόνο της εικόνας αλλά και του λόγου.

Η προφορική ομιλία του έμοιαζε αυτοσχεδιασμένη με εξαιρετική ακρίβεια και φραστική ισορροπία. Έτσι αποτυπωνόταν και στις διάφορες μορφές της τέχνης του.

Τα διηγήματά του (εκδόσεις Νεφέλη, Πατάκη, Πόλις) αποδεικνύονταν συγκλονιστικά αποσπάσματα ζωής βιωμένης.

Αλλά η μεγάλη του αρένα, αποδείχθηκε ο κινηματογράφος.

Οι πιο γνωστές του ταινίες στο ευρύ κοινό, Το μόνον της ζωής του ταξείδιον (1999) και η δεύτερη, ο Θεόφιλος (1987).

Στον Θεόφιλο, ταπεινά και ήρεμα έπάσε το μύθο του λαϊκού ζωγράφου, χωρίς ρητορείες και ομοβρονίες ελληνικότητας και ψευτοαισθητισμού.

Με τον Δημήτρη Καταλειφό στον κεντρικό ρόλο, ο Λάκης Παπαστάθης κατέβασε τον μύθο στο επίπεδο του θεατή. Στο πλευρό του καθενός, ο Θεόφιλος σαν λυπημένος αδελφός που παραστεκόταν στην τωρινή του κατάντια.

Γόνιμος συγκερασμός

Αυτό το λαϊκό παιδί από το Βόλο, ο Λάκης Παπαστάθης υπήρξε αυτοδίδακτος homo universalis.

Κορυφαίες φυσιογνωμίες της ελληνικής τέχνης και διανόησης τον έπαιρναν κάτω από τη φτερούγα τους.

Πρώτος εξ’ αυτών ο Μάνος Χατζηδάκις, ύστερα ο Αλέξης Δαμιανός. Υπήρξε βοηθός σκηνοθέτη στην σπουδαία ταινία Ευδοκία (1971) του Δαμιανού.

Εξάλλου, επιχείρησε και τη λογοτεχνική μεταφορά της Ευδοκίας (εκδόσεις Πατάκη), ένα μοναδικό στο είδος του φαινόμενο.

Απορροφήθηκε στους κύκλους της διανόησης.

Πρωτοστάτησε ακόμη και στη θέσπιση του Ελεύθερου Θεάτρου με τη σύζυγό του Υβόννη Μαλτέζου.

Και όποτε μπορούσε, απομακρυνόταν στο Πήλιο, όπου διατηρούσε σπίτι κοντά στου φίλου του του Διονύση Σαββόπουλου.

Τελικά, όπως και ο αγαπημένος του Δαμιανός, ο Λάκης Παπαστάθης δεν ήταν άνθρωπος καθαρά της εικόνας.

Προερχόταν και από τις άλλες τέχνες -φιλολογία, θέατρο.

Κατόρθωνε όμως όπως και ο δάσκαλός του στο σινεμά να συνδυάζει την παράδοση και τη νεωτερικότητα. Ένας εξαιρετικά γόνιμος συγκερασμός.

Αλλά ο Δαμιανός προερχόταν από μια παλιά Ελλάδα.

Ο Λάκης Παπαστάθης, ως σύγχρονος άνθρωπος, αισθανόταν την καθημερινή ζωή και την εμπότιζε στην τέχνη του.

Αφήνει ένα κενό.

Βιογραφικά

Ο Λάκης Παπαστάθης γεννήθηκε στο Βόλο το 1943.

Σπούδασε στο Κέντρο Σπουδών Κινηματογράφου (1963).

Το 1972 πρωτοσκηνοθετεί τη μικρού μήκους ταινία Γράμματα από την Αμερική, η οποία βραβεύεται στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης.

Την περίοδο 1968-1971 εργάστηκε ως βοηθός σκηνοθέτη, κυρίως στην Ευδοκία του Αλέξη Δαμιανού.

Τρία χρόνια αργότερα περνά στην τηλεόραση, όπου ως σκηνοθέτης-παραγωγός, δημιουργεί με τον Τάκη Χατζόπουλο τις σειρές Παρασκήνιο και Ιστορικό Αρχείο.

Σκηνοθέτησε τις μεγάλου μήκους ταινίες: Τον καιρό των Ελλήνων (1981), Θεόφιλος (1987), Το μόνον της ζωής του ταξείδιον (2001), Ταξίδι στη Μυτιλήνη (2010).

1968-1980
Σκηνοθέτησε 150 διαφημιστικές ταινίες.

1970-2006
Με το σκηνοθέτη Τάκη Χατζόπουλο ίδρυσε την εταιρεία CINETIC, παράγοντας τηλεοπτικό πρόγραμμα και κινηματογραφικές ταινίες.

Γράμματα από την Αμερική
Βραβείο Καλύτερης Ταινίας μικρού μήκους στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης 1972.

1973
Θίασος Σκιών
Σκηνοθέτησε δέκα ταινίες μικρού μήκους που εντάχθηκαν στο ομότιτλο πολυθέαμα του Διονύση Σαββόπουλου.

1974
Μια ζωή Γκόλφω
Σκηνοθέτησε οκτώ ταινίες μικρού μήκους για την ομότιτλη παράσταση του Ελευθέρου Θεάτρου.

1974
Χαίρω πολύ Σαββόπουλος
Ωριαίο ντοκιμαντέρ για τον Διονύση Σαββόπουλο.

1975-1976
Ιστορικό αρχείο
Τηλεοπτική σειρά 24 επεισοδίων ημίωρης διάρκειας για την ΕΡΤ, εκ των οποίων σκηνοθέτησε τις εννέα.

1976
Το τραμ το τελευταίο
Σκηνοθέτησε οκτώ ταινίες μικρού μήκους για την ομότιτλη παράσταση του Ελευθέρου Θεάτρου.

1976-2006
Παρασκήνιο
Τηλεοπτική σειρά ωριαίων επεισοδίων για την ΕΤ-1, ΝΕΤ, παραγωγή CINETIC.

1981
Τον καιρό των Ελλήνων
Πρώτη ταινία μεγάλου μήκους (Βραβείο Σκηνοθεσίας και Σεναρίου στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης).

1987
Θεόφιλος
Δεύτερη ταινία μεγάλου μήκους. Βραβείο Καλύτερης Ταινίας στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης και επίσημη συμμετοχή στο διαγωνιστικό τμήμα του Φεστιβάλ Βερολίνου.

1990-1997
Αναζητώντας τη Χαμένη Εικόνα
Σειρά σαράντα δύο επεισοδίων για την ΕΤ-2, που στηρίζονται αποκλειστικά σε κινηματογραφικά ντοκουμέντα.

1991
Εικόνες από το Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης
Ωριαία επετειακή εκπομπή για την ΕΤ-1 που προβλήθηκε στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης.

1997
Μπαρουτόμυλοι της Δημητσάνας
Ντοκιμαντέρ 20 λεπτών, για λογαριασμό του Πολιτιστικού Ιδρύματος της ΕΤΒΑ. (Βραβείο στη Διεθνή Συνάντηση Αρχαιολογικής Ταινίας Μεσογειακού Χώρου “ΑΓΩΝ”, 1998 / Συμμετοχή στη Διεθνή Συνάντηση Αρχαιολογικού Σινεμά του Ροβερέτο, Ιταλία, 1999).

1998
Η Αναβίωση του Αρχαίου Δράματος
Έξι ωριαία ντοκιμαντέρ για τη ΝΕΤ.

Ο Ποταμός Λούσιος
Ωριαίο ντοκιμαντέρ για λογαριασμό του Πολιτιστικού και Τεχνολογικού Ιδρύματος της ΕΤΒΑ.

Σταθμοί στην Ιστορία του Ελληνικού Κινηματογράφου
Ωριαίο ντοκιμαντέρ για την ΝΕΤ.

Πρώτη του 2000
Video clip για το τραγούδι του Διονύση Σαββόπουλου, από το δίσκο Ο Χρονοποιός.

1999
Το μόνον της ζωής του ταξείδιον
Τρίτη ταινία μεγάλου μήκους. Βραβείο Καλύτερης Ταινίας και άλλα επτά βραβεία στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης. Τρία Διεθνή Βραβεία και επίσημη συμμετοχή στο Φεστιβάλ Τορόντο.

2002
Η νυχτερίδα πέταξε
συλλογή διηγημάτων από τις εκδόσεις Νεφέλη.

2005
Η Ήσυχη και άλλα διηγήματα
Εκδόσεις Νεφέλη

2006
Όταν ο Δαμιανός γύριζε την Ευδοκία
Εκδόσεις Πατάκη

2011
Το καλοκαίρι θα παίξει την Κλυταιμνήστρα
Εκδόσεις Πόλις

2014
Ο δάσκαλος αγαπούσε το βωβό σινεμά
Εκδόσεις Πόλις