Λάφυρο αιώνων: Η Πέτρα του Πεπρωμένου όπου στέφθηκε ο Κάρολος

«… καὶ ἀνέστη Ἰακὼβ τὸ πρωΐ καὶ ἔλαβε τὸν λίθον, ὃν ὑπέθηκεν ἐκεῖ πρὸς κεφαλῆς αὐτοῦ, καi ἔστησεν αὐτὸν στήλην καὶ ἐπέχεεν ἔλαιον ἐπὶ τὸ ἄκρον αὐτῆς…».

Αυτά διαβάζουμε στη Γένεση (κεφάλαιο 28, στίχος 18). Τα ίδια ακριβώς, που διάβαζαν και στην Αγγλία πολλούς αιώνες πριν, στο Μεσαίωνα, για τον Ιακώβ δηλαδή, που είχε βάλει για προσκεφάλι του μια πέτρα και μετά σε ένδειξη καθιερώσεως έριξε λάδι επάνω της. Αλλά δεν τα διάβαζαν μόνον, παρά δημιούργησαν ολόκληρο μύθο για να αποδείξουν, ότι αυτό το μαξιλάρι του Ιακώβ δεν είναι άλλο από την Πέτρα του Σκόουν. Αυτήν, που ήταν τοποθετημένη στην Καρέκλα Ενθρόνισης, όπου κάθισε πριν δυο μέρες ο βασιλιάς Κάρολος.

Πρόκειται για έναν από τους θρύλους βέβαια, με τους οποίους ντύθηκε η προέλευση αυτής της πέτρας ώστε να επισημαίνεται ο ιερός χαρακτήρας της. Όπως και της καρέκλας φυσικά, που κατασκευάστηκε για να την προφυλάσσει αλλά και για να κάθεται ο βασιλιάς επάνω της.

Παρ΄ όλα αυτά –ή και εξ αιτίας αυτών-  η Πέτρα του Πεπρωμένου, όπως αλλιώς λέγεται, έχει υποστεί πολλά δεινά ως σήμερα. Την έκλεψαν, την βανδάλισαν, την τρύπησαν για να της περάσουν χαλκάδες, την έξυσαν, μπορεί και κάποια κομματάκια της να πουλήθηκαν ως αναμνηστικά. Με τόσα μαρτύρια ίσως και να άγιαζε πράγματι… Το αυτό άλλωστε έχει υποστεί και η Καρέκλα Ενθρόνισης του Αγίου Εδουάρδου.

Γεγονός είναι, ότι για εκατοντάδες χρόνια αυτό το μεσαιωνικό σύνολο –καρέκλα και πέτρα-  έπαιξε θεμελιώδη ρόλο στο χρίσμα και τη στέψη των Άγγλων μοναρχών. Η μεγάλη επιχείρηση καθαρισμού και συντήρησης, που εκτελέσθηκε μάλιστα, από το Αβαείο του Γουέστμινστερ στην περίοδο 2010 -2012 οδήγησε στην λεπτομερή μελέτη τους και σε επιστημονικά συμπεράσματα για την προέλευση και την κατασκευή τους, καταρρίπτοντας τους μύθους, για όσους μπορεί να τους πίστευαν ακόμη.

Το λάφυρο του Εδουάρδου

Λάφυρο πολέμου υπήρξε η Πέτρα του Στόουν, κάτι που είναι γνωστό ήδη από τον 13^ο αιώνα. Σύμφωνα με την ιστορία, μετά τη νίκη του Εδουάρδου Α’ επί των Σκωτσέζων το 1296, κρατικά έγγραφα και εμβλήματα λεηλατήθηκαν και  μεταφέρθηκαν στο Λονδίνο.  Ένα από αυτά ήταν μία τελετουργική πέτρα από ψαμμίτη, πάνω στην οποία είχαν ανακηρυχθεί ως τότε οι βασιλιάδες της Σκωτίας στο Αβαείο του Σκόουν στο Πέρθσαϊαρ. Τελευταίος ήταν ο Τζον Μπέλιολ, το 1292. Λέγεται μάλιστα, ότι πάνω της ήταν γραμμένα τα λόγια Ni fallat fatum, Scoti, quocunque locatum Invenient lapidem, regnare tenentur ibidem, Δηλαδή «Για να μην παραπλανήσει η μοίρα, οι Σκωτσέζοι, όπου κι αν βρουν τοποθετημένη την πέτρα είναι υποχρεωμένοι να βασιλέψουν εκεί».

Πώς βρέθηκε εκεί; Στο πλαίσιο του θρύλου πάντα, εκείνη η πέτρα –μαξιλάρι του Ιακώβ μεταφέρθηκε στην Αίγυπτο από τους γιους του. Από εκεί πέρασε στην Ισπανία με τον βασιλιά Γαθέλο, γιο του Κέκροπα, οικιστή της Αθήνας!

Περί το 700 π.Χ. λέγεται, ότι βρισκόταν στην Ιρλανδία, όπου τη μετέφερε ο γιος του Ισπανού βασιλιά Σίμων Μπρεχ, κατά την εισβολή του στο νησί. Εκεί τοποθετήθηκε στον ιερό λόφο της Τάρα και ονομαζόταν  «Lia-Fail»,  «Μοιραία πέτρα» ή «Πέτρα του πεπρωμένου».  Κι αυτό γιατί, όταν οι Ιρλανδοί βασιλιάδες κάθονταν πάνω της κατά την στέψη, η πέτρα βόγκιζε δυνατά αν ο διεκδικητής ήταν βασιλικής φυλής.  Έμενε όμως σιωπηλή αν δεν ήταν.

Πολύ αργότερα, περνώντας πλέον σε πιο ιστορικό πεδίο ο Φέργκους Μορ Μακ΄Ερκ, ιδρυτής της σκωτσέζικης μοναρχίας και ένας από το βασιλικό οίκο της Ιρλανδίας (πέθανε το 501) πήρε την πέτρα και τη μετέφερε στη Σκωτία.  Μετά, εμφανίζεται ο Κένεθ Μακ΄Αλπιν (Κένεθ Α΄ της Σκωτίας, βασιλιάς των Πικτών), που το 846 την καταθέτει στο μοναστήρι του  Σκόουν στο Πέρθσαϊαρ.

Η Καρέκλα της Στέψης

Ο Εδουάρδος αντιμετώπισε την Πέτρα του Σκόουν ως λείψανο και την παρουσίασε, μαζί με το σκωτσέζικο στέμμα και το σκήπτρο, στο ιερό του Αγίου Εδουάρδου του Ομολογητή στο Αβαείο του Γουέστμινστερ, στις 18 Ιουνίου 1297. Διέταξε όμως την κατασκευή μιας μεγάλης, επίχρυσης καρέκλας από μπρούτζο, προκειμένου να ενσωματώσει την πέτρα ως έδρα της. Η καρέκλα χυτεύτηκε, αλλά απορρίφθηκε, καθώς το βάρος της έφθανε τα τρία τέταρτα του τόνου! Γρήγορα έτσι κατασκευάσθηκε μια άλλη από δρυ.

Η καρέκλα του Αγίου Εδουάρδου σχεδιάστηκε ως ένα λειτουργικό αντικείμενο, που θα στεκόταν κοντά στο βωμό του ιερού, όπου χρησίμευε ως έδρα για τους ιερείς που έκαναν τις λειτουργίες. Πρώτη φορά χρησιμοποιήθηκε το 1399, όταν στέφθηκε βασιλιάς ο Ερρίκος Δ’. Ωστόσο, μια χειρόγραφη απεικόνιση της στέψης του Εδουάρδου Β’ το 1308 τον δείχνει να κάθεται κι αυτός σε κάτι , που είναι σχεδόν βέβαιο, ότι ήταν η καρέκλα της στέψης.

Όπως τα περισσότερα αρχαία τεχνουργήματα πολύπλοκης κατασκευής αυτή η καρέκλα, έχει υποστεί θεμελιώδεις αλλοιώσεις και φθορές κατά τη διάρκεια των αιώνων. Στην πραγματικότητα, ελάχιστα έχουν γραφτεί για την έδρα, σε αντίθεση με την πέτρα που περιείχε. Το θέμα έτσι, έχει  αποτελέσει αντικείμενο δώδεκα βιβλίων, δεκάδων άρθρων, κοινοβουλευτικών συζητήσεων, μιας εμπορικής ταινίας, κλοπών, κοροϊδευτικών τεχνασμάτων και πολλών πολιτικών τοποθετήσεων.

Το ιστορικό μιας πέτρας

Η πέτρα πάντως, βάρους 152 κιλών, όπως αποδείχθηκε από τις πρόσφατες μελέτες είναι ένας παλαιός κόκκινος ψαμμίτης, με γεωλογική «υπογραφή», που επιβεβαιώνει, ότι προέρχεται από τον σχηματισμό Σκόουν. Δεδομένου όμως, ότι στενή σχέση της με την καρέκλα δεν είχε διερευνηθεί ποτέ, πολλά ακόμη σενάρια για την ύπαρξή της είχαν εφευρεθεί.

Για παράδειγμα μερικοί συγγραφείς έχουν προτείνει, ότι ο ογκόλιθος ήταν ένας ρωμαϊκός οικοδομικός λίθος ή το τμήμα ενός παγανιστικού βωμού.  Και άλλοι ισχυρίστηκαν, ότι έχει καταγωγή από την Εποχή του Χαλκού ή από τους Πίκτες (Κελτικές φυλές που ζούσαν στα ανατολικά και βόρεια της Σκωτίας). Αλλά και οι σιδερένιοι σύνδεσμοι και οι χαλκάδες, που είναι προσαρτημένοι στα δύο άκρα του μπλοκ έχουν προκαλέσει πολλά σχόλια, καθώς και ισχυρισμούς, ότι τοποθετήθηκαν με σκοπό τη μεταφορά της πέτρας από τοποθεσία σε τοποθεσία στη Σκωτία.

Τέλος, υπάρχουν και οι συνωμοσιολόγοι, που έχουν ισχυρισθεί ότι η πέτρα είναι ψεύτικη. Αν και  σίγουρα η πιο θεμελιώδης παρανόηση είναι, ότι η πέτρα (όπως τη βλέπουμε σήμερα) μεταφέρθηκε από το Σκόουν και τοποθετήθηκε κάτω από το κάθισμα της καρέκλας, και ότι απλώς έμεινε εκεί για τα επόμενα 700 χρόνια.  Φυσικά δεν ευσταθεί τίποτε από αυτά. Γιατί στην πραγματικότητα το σύνολο ήταν μία ταυτόχρονη κατασκευή. Μία από τις πρόσφατες ανακαλύψεις μάλιστα, είναι το γεγονός, ότι η καρέκλα της στέψης δεν είχε ξύλινο κάθισμα μέχρι τον 16ο ή 17ο αιώνα, αλλά η ίδια η πέτρα ήταν το κάθισμα!

Η γοτθική κατασκευή

Το πλαίσιο της καρέκλας είναι κατασκευασμένο από δρυ και περιλαμβάνει τέσσερις γωνιακούς στύλους και μια σειρά από οριζόντιες ράγες. Τα πλαϊνά της έχουν ανυψωμένα μπράτσα, τα οποία αρχικά ήταν διακοσμημένα με σκαλιστά λιοντάρια.  Ο σχεδιασμός της πλάτης της καρέκλας προσομοίαζε στην κλιμακωτή αρχιτεκτονική του 13ου αιώνα ενώ η ανώτερη βαθμίδα των οκτώ τόξων περιείχε κάποτε όρθιες μορφές αγίων.

Κάτω από το επίπεδο του καθίσματος, οι πλευρές διαπερνώνται από μεγάλα τετράφυλλα,  δηλαδή τέσσερις μερικώς επικαλυπτόμενους κύκλους δημιουργώντας ένα σχήμα παρόμοιο με ένα στυλιζαρισμένο τετράφυλλο τριφύλλι. Καθένα από αυτά είχε αρχικά μια ζωγραφισμένη εραλδική ασπίδα στο κέντρο του. Μέχρι τη δεκαετία του 1820 όμως, οι ασπίδες είχαν χαθεί και η τετράφυλλη γρίλια στο μπροστινό μέρος είχε επίσης φύγει.

Η ομάδα έξαλλου, που έκλεψε την Πέτρα το 1950 έσπασε επίσης την μπροστινή ράγα και αποδυνάμωσε περαιτέρω το πλαίσιο. Τώρα έχει τοποθετηθεί μια ανταλλακτική γρίλια, για την αποκατάσταση της δομικής της αντοχής.

Η διακόσμηση και ο βασιλιάς Σολομών    

Τα εξωτερικά, τα πλαϊνά και το πίσω μέρος της καρέκλας ήταν σκαλισμένα ενώ οι γωνιακοί στύλοι ήταν επίσης στολισμένοι με τυφλές, μυτερές λόγχες –καμάρες.  Οι επιφάνειες ήταν εξ ολοκλήρου καλυμμένες με διακοσμητική επιχρύσωση και ψευδοσμάλτα ενώ υπήρχαν επίσης, πολλά κομμάτια από χρωματιστό γυαλί, ένθετα στη σκαλιστή διακόσμηση. Αυτά τα ένθετα θα έφεραν ζωγραφισμένα και επιχρυσωμένα μοτίβα, παρόμοια με αυτά που βρέθηκαν σε αφθονία στο βωμό του Ερρίκου Γ’, γνωστό ως Westminster Retable (περίπου 1270).

Εσωτερικά, η καρέκλα δεν ήταν σκαλισμένη, αλλά ήταν καλυμμένη με φύλλα χρυσού και έφερε διακόσμηση με λεπτή διάτρηση, που έδειχνε πουλιά, ζώα, βλάστηση και γοτθικά μοτίβα. Στο κέντρο της πλάτης κυριαρχούσε η καθιστή μορφή ενός βασιλιά με τα πόδια του να ακουμπούν πάνω σε ένα λιοντάρι. Θεωρείται σίγουρο μάλιστα ότι πρόκειται για τον Εδουάρδο του Ομολογητή τον οποίο απεικόνιση εκεί ο Ουόλτερ του Ντάραμ, κύριος ζωγράφος στην αυλή του Εδουάρδου Α΄.

Το μεγαλύτερο μέρος αυτής της εντυπωσιακής διακόσμησης όμως, έχει χαθεί με την πάροδο του χρόνου. Τόσο, που στην δεκαετία του ΄50 υπήρξε η πρόταση ότι η καρέκλα αρχικά είχε λευκό χρώμα, μιμούμενη τον χρυσελεφάντινο θρόνο του Βασιλιά Σολομώντα!

Η αλυσοδεμένη πέτρα

Άγνωστο πότε ακριβώς τοποθετήθηκαν οι σιδερένιοι σύνδεσμοι και οι χαλκάδες στα άκρα της πέτρας, προφανώς για την μετακίνησή της. Έχει εντοπισθεί όμως το σημείο όπου ήταν αλυσοδεμένη η καρέκλα, το 1320. Πρόκειται για το λεγόμενο «μωσαϊκό πεζοδρόμιο» στο παρεκκλήσι το ιερού. Εκείνη την εποχή, ο ηγούμενος Κέρτλινγκτον δεχόταν πίεση από τον Εδουάρδο Γ’ να εγκαταλείψει την πέτρα, ώστε να μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως μέσον διαπραγμάτευσης με τους Σκωτσέζους.

Ο ηγούμενος όμως αρνήθηκε και όπως περιγράφει ο χρονικογράφος  Τζέφρεϊ λε Μπέικερ «η πέτρα ήταν τώρα στερεωμένη με σιδερένιες αλυσίδες στο πάτωμα του Αβαείου του Γουέστμινστερ κάτω από τον βασιλικό θρόνο». Εφ΄όσον λοιπόν η αναγκαστική αφαίρεση ενός αντικειμένου, που είχε δωριθεί σε ένα ιερό θα αποτελούσε ιεροσυλία, ο βασιλιάς υποχώρησε. Η φθορά στο δάπεδο όμως είναι ορατή και σήμερα, αφού εκεί είχαν τοποθετηθεί τα αγκύρια για τις αλυσίδες.

Από τα τέλη του 16ου αιώνα πάντως, ταξιδιώτες αλλά και αρχαιοκάπηλοι έχουν γράψει ιστορίες για την Καρέκλα της Στέψης, από τις οποίες μαθαίνουμε ότι υπέστη μεγάλη κακοποίηση έως ότου ανέβηκε στον θρόνο η βασίλισσα Βικτώρια. Όλα τα γυάλινα ένθετα απομακρύνθηκαν, δεκάδες φέτες αφαιρέθηκαν από το πλαίσιο με μαχαίρια τσέπης και λήφθηκαν ως αναμνηστικά, ονόματα και αρχικά επισκεπτών σκαλίστηκαν …γενναιόδωρα πάνω στο ξύλο και οι ασπίδες από τα τετράφυλλα κλάπηκαν, αποκαλύπτοντας τις πλευρές της πέτρας, η οποία στη συνέχεια ξύστηκε με μαχαίρια για να ληφθούν δείγματα από τη σκόνη της. Τα σημάδια είναι ακόμη εμφανή.

Τα γκράφιτι

Η αρχαία Καρέκλα πάντως βγήκε από το Αβαείο όταν ο Όλιβερ Κρόμγουελ εγκαταστάθηκε πάνω της ως Λόρδος Προστάτης στην Αίθουσα του Γουέστμινστερ.

Μεταξύ 1727 και 1821 εξάλλου οι κάτω άκρες της πέτρας έσπασαν με ένα σφυρί. Δεν υπάρχει προφανής εξήγηση για αυτό, έτσι το μόνο που πιστεύεται είναι, ότι ίσως τα κομμάτια πουλήθηκαν ως αναμνηστικά. Αλλά και το 1887 έβαψαν την καρέκλα σε καφέ χρώμα για τον εορτασμό του Χρυσού Ιωβηλαίου της Βασίλισσας Βικτωρίας. Ακολούθησε δημόσια κατακραυγή και έγινε μεγάλη ζημιά στην επίχρυση διακόσμηση κατά την προσπάθεια αφαίρεσης του χρώματος.

Τα περισσότερα από τα γκράφιτι στο πίσω μέρος της καρέκλας είναι αποτέλεσμα μαθητών και επισκεπτών του Γουέστμινστερ που χάραξαν τα ονόματά τους τον 18ο και τον 19ο αιώνα. Ένας από τους τουρίστες μάλιστα έχει σκαλίσει στο κάθισμα «Ο Π. Άμποτ κοιμόταν σε αυτή την καρέκλα 5-6 Ιουλίου 1800». Ενώ μία αυτοσχέδια βόμβα που πιστεύεται, ότι έριξαν σουφραζέτες  το 1914 προκάλεσε ζημιά σε μία από τις κορυφές της.

Κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου τέλος, η Καρέκλα της Στέψης απομακρύνθηκε από το Γουέστμινστερ και θάφτηκε κρυφά στην κρύπτη του καθεδρικού ναού του Γκλόστερ.

Η κλοπή

Στις 25 Δεκεμβρίου του 1950 μία ομάδα τεσσάρων Σκωτσέζων φοιτητών του Πανεπιστημίου της Γλασκώβης με επικεφαλής τον 25χρονο Ίαν Χάμιλτον σε μια τολμηρή επιδρομή τους στο Λονδίνο αφαίρεσαν και πήραν μαζί τους την Πέτρα του Σκόουν. Σε δύο κομμάτια όμως, αφού κατά την επιχείρηση έσπασε στην μία άκρη της.

Επρόκειτο για μία δήλωση υπέρ της Σκωτίας, όπως ειπώθηκε τότε αλλά και αργότερα από τον δικηγόρο πλέον Χάμιλτον, ο οποίος σε μια σπάνια συνέντευξή του στο BBC είπε ότι «Η Πέτρα του Πεπρωμένου είναι η εικόνα της Σκωτία. Σε μία από τις πολλές εισβολές των Άγγλων στη Σκωτία, αφαίρεσαν το σύμβολο του έθνους μας. Το να το επαναφέρεις ήταν μια πολύ συμβολική χειρονομία». (Ο ίδιος πέθανε πέρυσι σε μεγάλη ηλικία).

Η πέτρα βρέθηκε ένα χρόνο αργότερα, τον Απρίλιο του 1951.

Ωστόσο, στις 3 Ιουλίου 1996 ο πρωθυπουργός Τζον Μέιτζορ ανακοίνωσε, ότι η Πέτρα του Σκόουν θα επέστρεφε στη Σκωτία μέχρι το τέλος του έτους, και έτσι έγινε. Το βράδυ της 13ης Νοεμβρίου 1996 η πέτρα αφαιρέθηκε από την έδρα και τοποθετήθηκε σε ένα ειδικά κατασκευασμένο κιβώτιο.

Έκανε το μακρύ ταξίδι προς τη Σκωτία οδικώς και με αστυνομική συνοδεία για να τοποθετηθεί τελικώς στο Κάστρο του Εδιμβούργου. Από εκεί επιστρέφει στο Λονδίνο μόνον, όταν πρόκειται να γίνει βασιλική στέψη. Όπως έγινε τώρα για τον Κάρολο με τον φακό να αποτυπώνει το ταξίδι της.

Διαβάστε επίσης:

Βασιλιάς Κάρολος Γ΄: Η άγνωστη, ιδιωτική συλλογή τέχνης πολλών εκατομμυρίων

Αββαείο του Γουέστμινστερ: Εδώ που στέφονται και κηδεύονται οι βασιλιάδες