Κωνσταντίνος Ξενάκης: Μουσείο στις Σέρρες για τον εικαστικό ποιητή των συμβόλων

«Tο έργο μου πηγάζει μέσα από τον κοινωνικό και πολιτικό χώρο και φυσικά σ’ ένα διεθνές επίπεδο. Αναφέρομαι στην παράνοια του αιώνα μας, στο αδιέξοδο του διαλόγου και στο μονόλογο των ειδήσεων, καθώς και στην ύπαρξη του διαδικτύου με τα θετικά και τα αρνητικά του στοιχεία. Και πολλές φορές διερωτώμαι αν υπάρχει διάλογος ή μονόλογος…». Αυτά έλεγε ο σπουδαίος εικαστικός Κωνσταντίνος Ξενάκης πριν από μερικά χρόνια και παρ΄ ότι τίποτε δεν έχει αλλάξει έκτοτε, ο διάλογος, τουλάχιστον όσον αφορά το έργο του θα είναι πλέον εφικτός χάρις στο μουσείο που δημιουργήθηκε στις Σέρρες, προκειμένου να στεγάσει μεγάλο μέρος της δουλειάς του.

Δύο χρόνια μετά τον θάνατο του δημιουργού, το μουσείο αυτό που οραματίσθηκε ο ίδιος αλλά δεν πρόφθασε να δει, εγκαινιάζεται στις 14 Μαΐου στο Πάρκο Πολιτισμού «Κωνσταντίνος Καραμανλής».

Πρόκειται για το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης «Πινακοθήκη Κωνσταντίνος Ξενάκης», ο οποίος είχε δωρίσει 171 έργα του όλων των περιόδων στον Δήμο Σερρών για το σκοπό αυτό ενώ και άλλα έργα προστέθηκαν από δωρητές, κυρίως από τον καθηγητή του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Αριστοτέλη Νανιόπουλο, που πρόσφερε δεκατρία ακόμη από την συλλογή του. Στο σύνολό τους έργα, που παρατείνουν «αέναα τον διάλογο με την αυτοκρατορία των σημείων και των συμβόλων», όπως έλεγε ο ίδιος.

Το μουσείο στεγάζεται σε ένα διατηρητέο κτίριο στο χώρο του πρώην στρατοπέδου Παπαλουκά (νυν Πάρκο Πολιτισμού «Κωνσταντίνος Καραμανλής»), το οποίο ο Δήμος Σερρών πέτυχε να μεταμορφώσει σε ένα σύγχρονο μουσειακό χώρο αντάξιο της συλλογής του Κωνσταντίνου Ξενάκη.

Η δημιουργία του υλοποιήθηκε στο πλαίσιο του έργου Cultural Dipole «Δημιουργία πολιτιστικού διπόλου στη διασυνοριακή περιοχή» του προγράμματος INTERREG V-A «Ελλάδα – Βουλγαρία 2014-2020» ενώ ο Δήμος πρόσθεσε και δικούς του πόρους έχοντας παράλληλα και τη στήριξη ιδιωτών. Τα εγκαίνια έχει προσκληθεί να τελέσει η υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού Λίνα Μενδώνη.

Αξίζει να σημειωθεί εξάλλου, ότι αντίστοιχα στην Βουλγαρία  εγκαινιάζεται στις 18 Μαΐου ο έτερος πολιτιστικός πόλος, που είναι το Ιστορικό Μουσείο στο Petrich (Πετρίτσι) κοντά στα ελληνικά σύνορα.

Το έργο

Το έργο ξεκίνησε τον Σεπτέμβριο του 2017 και σήμερα με την ολοκλήρωσή του παρέχει την δυνατότητα στον επισκέπτη να γνωρίσει όλα τα στάδια της δημιουργίας του πρωτοπόρου εικαστικού και να παρακολουθήσει την καλλιτεχνική του διαδρομή, με τη χρήση και αξιοποίηση σύγχρονων τεχνολογικών μέσων και οπτικοακουστικού υλικού.

Η οργάνωση του εκθεσιακού χώρου έγινε με μελέτη των ομότιμων καθηγητών του ΑΠΘ  Ματούλας Σκαλτσά, Πάνου Τζώνου και των συνεργατών τους, εξάλλου και ο ίδιος ο Κωνσταντίνος Ξενάκης συμμετείχε ενεργά στις πρώτες φάσεις μελέτης και υλοποίησης του μουσείου.

Ενδιαφέρον είναι μάλιστα, ότι το κτίριο είναι σχεδόν μηδενικής ενεργειακής κατανάλωσης, καθώς γίνεται χρήση γεωθερμίας για την θέρμανση και την ψύξη.

Επίσης είναι φιλικό σε Άτομα με Αναπηρίες, παρέχοντας όλη τη διαθέσιμη τεχνολογία και τα μέτρα για την καλύτερη εξυπηρέτησή τους. Και φυσικά διαθέτει εξελιγμένο σύστημα ασφαλείας και ελέγχου περιβαλλοντικών παραμέτρων, καθώς και δικό του δίκτυο WiFi για τον εσωτερικό και εξωτερικό χώρο.

«Με τη λειτουργία του Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης «Πινακοθήκη Κωνσταντίνος Ξενάκης» οι Σέρρες αποκτούν ένα νέο τοπόσημο, που αποτελεί σημείο αναφοράς για τον σύγχρονο ελληνικό πολιτισμό και σημαντικό προορισμό για το φιλότεχνο κοινό», όπως αναφέρει ο δήμαρχος Σερρών Αλέξανδρος Χρυσάφης.

Ο δημιουργός

Γεννημένος στο Κάιρο ο Κωνσταντίνος Ξενάκης (1931- 2020) σπούδασε στο Παρίσι, από το 1956 ως το 1961 αρχιτεκτονική, διακόσμηση εσωτερικών χώρων και ζωγραφική στην École Supérieure des Arts Modernes  και στην Académie de la Grande Chaumière  ενώ την πρώτη του ατομική έκθεση έκανε στη Σουηδία  το 1969.

Ένα χρόνο νωρίτερα είχε πάρει μέρος στις διαδηλώσεις του Μάη του΄68 στο Παρίσι ενώ το 1971 εν μέσω δικτατορίας έκανε και την πρώτη έκθεσή του στην Ελλάδα. Τα έργα του είχαν παρουσιαστεί στο Ινστιτούτο Γκαίτε και για την διανόηση της εποχής σήμαιναν πολλά, αφού χαρακτηρίζονταν ως μία τολμηρή παρέμβαση, που δεν είχε μόνον καλλιτεχνικό αλλά και πολιτικό πρόσημο, κάτι πάντως, που για την χούντα των συνταγματαρχών δεν ήταν ευκόλως κατανοητό…

Στο Παρίσι έζησε, δούλεψε και δίδαξε για πολλά χρόνια, ως την δεκαετία του ΄90, που άρχισε να μοιράζει το χρόνο, με την παραμονή του και στην Αθήνα. Τελικά εγκαταστάθηκε μόνιμα στην πρωτεύουσα έχοντας σπίτι και ατελιέ στο Παγκράτι. Ήδη ωστόσο, από χρόνια πριν ο Κωνσταντίνος Ξενάκης, που θεωρείται σήμερα ως σημαντικός εκπρόσωπος της μεταμοντέρνας τέχνης είχε αρχίσει να προσανατολίζεται στο θέμα που θα τον απασχολούσε σε όλη την ώριμη περίοδό του: Τους κώδικες, τα σημεία και τα σύμβολα, που μεταφέρουν μηνύματα και ορίζουν τρόπους επικοινωνίας.

Τα έργα του είναι γνωστά για την σημειολογία τους και τον συνδυασμό κωδικών, γραμμάτων διαφόρων αλφαβήτων και διαφόρων αντικειμένων. Και ο κόσμος των ιερογλυφικών, το φοινικικό και το ελληνικό αλφάβητο αλλά και το ιαπωνικό και το λατινικό διαμόρφωσαν την προσωπική εκφραστική του γλώσσα. Το έργο του Κωνσταντίνου Ξενάκη βρίσκεται έτσι σε διάλογο με το πολιτιστικό παρελθόν ενώ η προσωπική του ποιητική σημειολογία δανείζεται στοιχεία από τη σύγχρονη ζωή, αλλά και από συστήματα γραφής παλιών πολιτισμών. Γιατί «Ο κόσμος των συμβόλων είναι ένας Λόγος που υπερβαίνει την αισθητική», όπως είχε πει ο ίδιος.

Η κριτική

Η αδυναμία συνεννόησης στον σύγχρονο κόσμο υπήρξε το έναυσμα για την διαμόρφωση της προσωπικής, εικαστικής του γλώσσας. «Στη διάρκεια της δεκαετίας του΄60», όπως είχε εξηγήσει «διαπίστωσα πως ο κατακερματισμός των πειραματισμών μας και η διασπορά της γνώσης σε πολλαπλές αυτόνομες κατευθύνσεις ανέπτυσσε ανάλογα πολλαπλές, μεμονωμένες γλώσσες ή ιδιώματα, που μας οδηγούσαν προς μια επικοινωνιακή σύγχυση και κρίση.

Αυτή η υπερπαραγωγή ιδιωμάτων και μηνυμάτων, αυτό το επικοινωνιακό μποτιλιάρισμα, όπου η πληθώρα εκμηδενίζει τη σημασία των λέξεων και των σημείων, με ώθησαν να καταγράψω και να περιγράψω αυτό το χάος με τον τρόπο ενός «γραφέα» των νεότερων χρόνων ή ενός σημειολόγου της εποχής μου, που θα ’ριχνε στη θάλασσα μια μπουκάλα με τις γραφές και τα μηνύματα του».

Χαρακτήριζε επίσης τον εαυτό του ως εικαστικό «δημοσιογράφο», αφού «το ενδιαφέρον μου γύρω από τη φιλοσοφία καθώς και την τεχνολογία και την επιστήμη, μου δίνει αρκετό υλικό για να ασκήσω κάποια κριτική», όπως έλεγε. Και στο πλαίσιο αυτό είχε εκφράσει πράγματι τους προβληματισμούς του απέναντι στην παγκοσμιοποίηση και στην υπερβολική διάθεση πληροφορίας στον σύγχρονο κόσμο, δηλώνοντας πάντως, ότι «Με θέλω όμηρο μιας κοσμικής μοίρας και της χαοτικής της κατάστασης»…

Ο Κωνσταντίνος Ξενάκης είχε πραγματοποιήσει εκθέσεις σε πολλές χώρες ενώ το 1986 είχε τιμηθεί ως μέλος του Τάγματος των Τεχνών και των Γραμμάτων στην Γαλλία και το 1996 του απονεμήθηκε το γαλλικό Βραβείο Ντελμά.

Διαβάστε επίσης:

Οικία Κ.Π.Καβάφη στην Αλεξάνδρεια – Το Ίδρυμα Ωνάση αναλαμβάνει αποκατάσταση και λειτουργία

Πομπηία: Ερωτικές σκηνές σε κοινή θέα για πρώτη φορά