Κλόε Ζάο: Πώς οι μπίζνες της τέχνης οξύνουν τον πόλεμο Κίνας με ΗΠΑ

Το Όσκαρ καλύτερης σκηνοθεσίας για το Nomadland, φρέσκο στο ράφι της Κλόε Ζάο. Ωστόσο, στην Κίνα η ταινία της δεν θα δει άσπρες μέρες. Και η μελλοντική επένδυση της Marvel στην πρώτη γυναίκα ασιατικής καταγωγής με το χρυσό αγαλματίδιο στο χέρι (ενώ και η ταινία πήρε το Όσκαρ καλύτερης ταινίας), ίσως αποδειχθεί ταφόπλακα.

Όταν το κέρδισε, το διαδίκτυο μπούκωσε από εκστασιασμένα σχόλια χρηστών. Δύο μήνες αργότερα όμως, το όνομά της στην Κίνα δεν υπάρχει ούτε ακούγεται πουθενά. Τι συνέβη;

Λίγες ώρες μετά τη βράβευσή της, οι παθιασμένοι θαμώνες του Διαδικτύου ξέθαψαν σχόλια και δηλώσεις της από το παρελθόν. Βρήκαν μία ατάκα όπου χαρακτήριζε την Κίνα ως «τόπο όπου παντού κυριαρχεί το ψέμμα».

Η είδηση έφτασε γρήγροα στα ευήκοα ώτα της επίσημης λογοκρισίας. Έσβησαν κάθε αναφορά στο όνομά της στο διαδίκτυο. Αυτή τη στιγμή μοιάζει σαν να μην υπάρχει.

Εθνικιστές τρολάρουν στο ίντερνετ οποιονδήποτε ψιλιάζονται ότι κριτικάρει τη χώρα τους. Στην Κίνα απολαμβάνουν δυσανάλογη επιρροή ζημειώνοντας τη δημοκρατία.

Η κυβέρνηση υιοθετεί τις εξωφρενικές κατηγορίες ίσως με το φόβο να μη χάσει το ατσάλινο προφίλ της: Ακύρωσε τη διανομή του Nomadland στην Κίνα.

Η Κλόε Ζάο δεν αποτελεί εξαίρεση. Τον περασμένο Ιούνιο, ο διάσημος κινέζος ποδοσφαιριστής Χάο Χάιντονγκ (Hao Haidong, ο τοπ σκόρερ της χώρας που είχε παίξει για λίγο και στην αγγλική Sheffield United), πρόσφατα δήλωσε: «Το κομμουνιστικό κόμμα έχει διαπράξει φριχτά εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας».

Τα σάιτ της Κίνας αμελλητί έσβησαν το όνομά του. Και εκείνος βέβαια ζει αυτοεξόριστος με την οικογένειά του στη Νέα Υόρκη.

Η βραβευμένη συγγραφέας Φανγκ Φανγκ (Fang Fang, το λογοτεχνικό της ψευδώνυμο), κρατούσε ημερολόγιο κατά τη διάρκεια του εγκλεισμού στη Γουχάν. Η πόλη όπου υπήρξε και φοιτήτρια. Το διάβασαν δεκάδες εκατομμύριοι συμπολίτες της σε όλη τη χώρα.

Σύντομα ανακοινώθηκε ότι το ημερολόγιό της πρόκειται να μεταφραστεί στα Αμερικανικά. Η κίνηση αυτή κρίθηκε αντιπατριωτική. Αντιμετώπισε το μίσος του διαδικτύου. Όλα τα γραπτά της έχουν εξαφανιστεί από κινέζους εκδότες και τα διάφορα καταστήματα.

«Νικάνε τα τρολς», σχολίασε τότε ο μεταφραστής του βιβλίου και καθηγητής στο πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας Μάικλ Μπέρι (Michael Berry). «Αυτές οι επιθέσεις μπορούν να παρεκτραπούν σε τέτοιο βαθμό ώστε να μετουσιωθούν σε πολιτικές αποφάσεις». Όλο και κάποιος έλληνας εκδότης θα τσιμπήσει τα δικαιώματα του βιβλίου.

Τώρα η Κίνα ακολουθεί τη δική της πολιτική, καλλιτεχνική ατζέντα. Στα μάτια του δημοκρατικού κόσμου λειτουργεί σαν υπουργείο προπαγάνδας.

Επενδύει στην ανάπτυξη της εγχώριας κινηματογραφικής παραγωγής ώστε να υπερκεράσει την αμερικανική πολιτισμική κυριαρχία. Πρόκειται για άμεση επίθεση. Η καθηγήτρια στο πανεπιστήμιο Σίτι της Νέας Υόρκη Γινγκ Ζου (Ying Zhu) θεωρεί ότι πέρασε για τα καλά η εποχή που οι κινέζοι δημιουργοί αναζητούσαν την αποδοχή της Αμερικής.

Οι ολοένα πιο ασταθείς σχέσεις ανάμεσά τους, έχουν στρέψει το κομμουνιστικό κόμμα στην εγχώρια αγορά. Πάνε πια οι μέρες της εμμονής με τα αμερικανικά βραβεία. Εννέα στις δέκα ταινίες που σπάνε τα ταμεία στις κινηματογραφικές αίθουσες προέρχονται από την Κίνα.

«Τα Όσκαρ», σημείωνε κινέζικη εφημερίδα, «παραμένουν υπό την επιρροή δυτικών προτιμήσεων και προδιαγραφών». Η Κίνα πρέπει να αποκτήσει τα δικά της βραβεία, ήταν το επιμύθιο.

Και αυτό μάλλον μαγειρεύουν. Από το 2019, απογορεύεται σε όλους τους εγχώριους παραγωγούς και σκηνοθέτες να συμμετέχουν στα βραβεία Χρυσός Ίππος (Golden Horse) της Ταϊβάν, πάλαι ποτέ το πιο μεγάλο φεστιβάλ στην κινέζικη γλώσσα. Και αυτό αφού ένας από τους νικητές απαίτησε την ανεξαρτησία της χώρας του.

Η Κίνα απάντησε οργανώνοντας τα δικά της βραβεία Golden Rooster, την ίδια νύχτα. Απαίτησε από τους υποψηφίους να διαλέξουν ανάμεσα στα δύο φεστιβάλ.

Η πολιτική του κόμματος γύρω από την Κλόε Ζάο μοιάζει με χαμένη ευκαιρία για την Κίνα να χρησιμοποιήσει το δρόμο της ήπιας διπλωματίας για επιχειρηματικούς λόγους. Αφού οι σχέσεις ανάμεσα στην Κίνα και τον δυτικό κόσμο έχουν χειροτερέψει, οι δίγλωσσοι, διεθνείς καλλιτέχνες όπως η Κλόε θα μπορούσαν να αποδειχθούν χρήσιμη γέφυρα.

Στην ομιλία της κατά την απονομή των Όσκαρ, η σκηνοθέτις θυμήθηκε την περίοδο που ως παιδί άκουγε τον πατέρα της να της διαβάζει κινέζικη ποίηση. Και ύστερα γύρισε το λόγο της στα μανδαρινικά για να απαγγείλει στίχους στα κλασικά κινέζικα.

Αλλά φαίνεται ότι οι κινέζικες αρχές δεν μπορούν να ξεφύγουν από τις πρακτικές λογοκρισίας. Ακόμη και με πέμπτης γενιάς καλλιτέχνες με ευρεία αναγνώριση όπως ο Ζανγκ Γιμού ή ο Τσεν Κάιγκε. Ύστερα από ενάμιση χρόνο που το τελευταίο φιλμ του Ζανγκ με τίτλο One Second βρισκόταν σε περιορισμό, τελικά απελευθερώθηκε για προβολή στις κινεζικές αίθουσες στα τέλη του 2020.

Ωστόσο, αυτή η πολιτική επηρεάζει τη Δύση. Η συγκεκριμένη ταινία τελευταία στιγμή αποκλείστηκε από το διαγωνιστικό πρόγραμμα του Φεστιβάλ του Βερολίνου «για τεχνικούς λόγους».

Τελικά, ίσως υπάρχει φως στο τούνελ. Μία αρκετά εθνικιστική εφημερίδα της Κίνας με το χαρακτηριστικά αγγλοσαξονικό όνομα Global Times σημείωσε πρόσφατα ότι η Ζάο έχει δείξει τρυφερότητα απέναντι στις κινεζικές ρίζες της. Κατέληγε με την υπόνοια ότι θα μπορούσε να παίξει «διαμεσολαβητικό ρόλο».

Ωστόσο, η 39 χρονη σήμερα Κλόε Ζάο έχει κληθεί να σκηνοθετήσει το σίκουελ της σειράς με τους σούπερ ήρωες της Marvel που τιτλοφορείται Eternals. Θα πρωταγωνιστούν μεταξύ άλλων η Αντζελίνα Τζόλι και η Σάλμα Χάγιεκ. Οι παραγωγοί ελπίζουν ότι η ταινία θα πάει καλά και στην Κίνα.

Πρόκειται αυτή τη στιγμή για τη μεγαλύτερη αγορά στον κόσμο.

Η καταγωγή της (έχει γεννηθεί στο Πεκίνο) έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην αποδοχή της πρότασής της (εκείνη τους προσέγγισε). Αυτή τη στιγμή όμως δεν νιώθουν πολύ σίγουροι για την ορθότητα της επιλογής τους. Ίδωμεν…