Κυριάκος Μητσοτάκης για τα Γλυπτά του Παρθενώνα: Όταν υπάρχει διάθεση, υπάρχει και τρόπος

Η αρχή έγινε! Δευτέρα μεσημέρι στο Μουσείο Ακρόπολης και μέσα στο κλίμα της γενικής ευωχίας για την επιστροφή του θραύσματος της ζωφόρου από το Παλέρμο ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης υποσχέθηκε, ότι η ελληνική κυβέρνηση θα συνεχίσει αμείωτη την προσπάθειά της, προκειμένου να επιτευχθεί η μόνιμη επανένωση όλων των Γλυπτών του Παρθενώνα.

«Το σημαντικό βήμα το οποίο γίνεται σήμερα, πιστεύω ότι ανοίγει τον δρόμο, έτσι ώστε και άλλα μουσεία να μπορέσουν να κινηθούν στην αντίστοιχη κατεύθυνση», δήλωσε ο πρωθυπουργός, «δείχνοντας» προς το Βρετανικό Μουσείο: «Το Βρετανικό Μουσείο θα πρέπει πια να αντιληφθεί ότι έχει έρθει ο καιρός τα μάρμαρα του Παρθενώνα τα οποία έφυγαν από την Ελλάδα σε συνθήκες που λίγο-πολύ είναι όλες γνωστές, να επιστρέψουν πια εδώ, στο φυσικό τους σπίτι. Να επανενωθούν με τα υπόλοιπα μάρμαρα τα οποία εκτίθενται σε αυτό το θαυμάσιο μουσείο έτσι ώστε ο κάθε επισκέπτης να μπορεί να θαυμάσει αυτό το μοναδικό μνημείο πολιτιστικής κληρονομιάς στην ολότητά του, όπως του αξίζει εδώ στην Αθήνα υπό το φως του αττικού ουρανού» είπε ο κ. Μητσοτάκης.

Λίγα μέτρα απόσταση χωρίζουν την αίθουσα των παρθενώνειων γλυπτών, όπου τοποθετήθηκε το θραύσμα, από τον ιερό βράχο και τον Παρθενώνα και η διαύγεια της ατμόσφαιρας, ευτυχές αποτέλεσμα της προηγούμενης βροχής έδινε πράγματι την αίσθηση, ότι Ακρόπολη και μουσείο ήταν ενωμένα. Από πεντελικό μάρμαρο, όπως άλλωστε και όλη η ζωφόρος, με εξαιρετική κατάσταση διατήρησης, το «θραύσμα Fagan» όπως λέγεται, που φυλασσόταν στο Αρχαιολογικό  Μουσείο Antonio Salinas βρήκε τη θέση του στον λίθο VI της ανατολικής πλευράς από τα επιδέξια χέρια του συντηρητή του μουσείου, με παρισταμένους, εκτός του πρωθυπουργού, της υπουργού Πολιτισμού Λίνας Μενδώνη, του προέδρου του Μουσείου Ακρόπολης Δημήτρη Παντερμαλή, του διευθυντή του Νίκου Σταμπολίδη και των ιταλών επισήμων. Οι ολύμπιοι θεοί παρακολουθούν την παράδοση του ιερού πέπλου στην Αθηνά σ΄αυτόν τον λίθο κι ανάμεσά τους βρίσκεται η Άρτεμις, που τα κάτω άκρα της απεικονίζονται στο σπάραγμα αυτό.

Πρόκειται για το πρώτο από τα θραύσματα του γλυπτού διάκοσμου του Παρθενώνα που έρχεται στην Ελλάδα, καθώς οι διαδικασίες έχουν ήδη αρχίσει για την επιστροφή και άλλων παρόμοιων κομματιών, που βρίσκονται σε διάφορα ευρωπαϊκά μουσεία. Όπως έχει γράψει το mononews, μικρά ή μεγαλύτερα τμήματα από τη ζωφόρο και τις μετόπες βρίσκονται επίσης στο Λούβρο, στο Μuseo Gregoriano Εtrusco του Βατικανού, στο Kunsthistorisches Museum της Βιέννης, στο Μάρτιν φον Βάγκνερ Μουσείο του Βίρτσμπουργκ της Γερμανίας, στο Μουσείο του Μονάχου και στο  Εθνικό Μουσείο της Κοπεγχάγης, από όπου πιθανότατα θα υπάρξει η επόμενη επιστροφή αρχαίου.

Και άλλες επιστροφές

Το αρχαίο κάλλος άλλωστε, λάμπει παντού και πάντα γοητεύοντας και ενώνοντας τους ανθρώπους. Και αυτή τη φορά ενώθηκαν δύο χώρες, η Ελλάδα και η Ιταλία, με καλή προαίρεση και από τις δύο πλευρές, ώστε να οδηγηθούμε σ΄αυτήν την εξαιρετική συμφωνία: την κατάθεση του «θραύσματος Fagan» μακρό χρονικό διάστημα (4+4 χρόνια) στο Μουσείο της Ακρόπολης, κάτι που αναμένεται να λάβει οριστική μορφή ύστερα από το αίτημα προς υπουργείο Πολιτισμού της Ιταλικής Δημοκρατίας για τον οριστικό επαναπατρισμό του στην Αθήνα. Αντίστοιχα η Ελληνική Κυβέρνηση και το υπουργείο Πολιτισμού αποστέλλουν στο ιταλικό δύο ελληνικές αρχαιότητες προς έκθεση.

«Πρόθεση της περιφερειακής κυβέρνησης της Σικελίας είναι να παραμείνει επ’ αόριστον το θραύσμα στην Αθήνα», δήλωσε άλλωστε κατηγορηματικά ο κ. Αλμπέρο Σαμόνα  Σύμβουλος επί των Πολιτισμικών Αγαθών και της Σικελικής Ταυτότητας. Προσθέτοντας, ότι «Η επιστροφή του λεγόμενου “ευρήματος Fagan” στην Ελλάδα αντιπροσωπεύει για μας, όχι μια καταληκτική στιγμή, αλλά την έναρξη μιας νέας σχέσης με την Ελληνική Δημοκρατία, σχέσης που μας γεμίζει περηφάνια αλλά και ελπίδα», καθώς από κοινού πρωτοβουλίες των δύο μουσείων, του Περιφερειακού  Αρχαιολογικού  Μουσείου Antonio Salinas και του Μουσείου Ακρόπολης «μιλούν τη γλώσσα αυτού του μέλλοντος».

Οι συζητήσεις για την επιστροφή του θραύσματος είχαν αρχίσει πριν από έναν και πλέον χρόνο ανάμεσα στις δύο κυβερνήσεις, την Αυτόνομη Περιφέρεια της Σικελίας και την Ελληνική Δημοκρατία, μέσω της υπουργού Πολιτισμού Λίνας Μενδώνη. Και όπως τόνισε ο κ. Σαμόνα με αυτήν την συμφωνία «οικοδομούμε μαζί σήμερα μια νέα Ευρώπη του πολιτισμού, μια Ευρώπη των λαών».

Η συνεργασία

«Αντί να συναντήσουμε κλειστές πόρτες βρήκαμε φίλους στη Σικελία, που ήταν κομμάτι της αρχαίας Ελλάδας», επιβεβαίωσε εξάλλου στον σύντομο πρόλογό του ο πρόεδρος του Μουσείου Ακρόπολης, καθηγητής Δημήτρης Παντερμαλής.

«Με πολλή χαρά θα συνεχίσουμε τις επαφές και νομίζω ότι τα μάρμαρα αντί να είναι ένα σημείο σύγκρουσης μπορούν να γίνουν ένα σημείο προόδου, μελέτης και προβολής», όπως είπε. Και ως απάντηση η διευθύντρια του Μουσείου «Αντόνιο  Σαλίνας» του Παλέρμο, δρ Κατερίνα Γκρέκο θέλησε να τονίσει, ότι «Η επανασύνδεση της “πλάκας Fagan” με τα υπόλοιπα φειδιακά θραύσματα που εκτίθενται σε αυτό το μεγαλειώδες μουσείο επισφραγίζει καταρχάς, στον υπέρτατο αντιπροσωπευτικό βαθμό, τα αισθήματα αδελφοσύνης και πολιτισμικής ταυτότητας που εδώ και αιώνες συνδέουν τη Σικελία με την Ελλάδα».

Έχοντας σπουδάσει στη χώρα μας, στην Ιταλική Αρχαιολογική Σχολή Αθηνών, η κυρία Γκρέκο μοιράστηκε με τους έλληνες παρισταμένους μία υπόσχεση που είχε δώσει η ίδια πριν από πολλά χρόνια: «Το να επαναφέρω σήμερα στην Αθήνα ένα θραύσμα από τη ζωφόρο του Παρθενώνα, το οποίο φυλασσόταν επί 200 χρόνια στο μουσείο του Παλέρμο, σημαίνει κατά κάποιον τρόπο ότι κρατώ μιαν υπόσχεση που είχα δώσει στον εαυτό μου πολύν καιρό πριν. Να μπορέσω να επιστρέψω στην Ελλάδα λίγα απ’ όσα νιώθω πως οφείλω σε τούτη τη σπουδαία χώρα, όπου είχα τη δυνατότητα να ζήσω, να σπουδάσω και να μάθω τόσο πολλά πράγματα. Είναι ένας κύκλος που κλείνει επιτέλους, σε ένα μουσείο που το έχω πολύ αγαπήσει», όπως είπε. Για την ίδια άλλωστε «Παρθενώνας σημαίνει Αθήνα, και συνεπώς Ελλάδα. Και όπως νουθετεί ο Ευριπίδης: “Η γλώσσα της αλήθειας είναι απλή, και δεν χρειάζεται να την περιπλέκουμε”. Συνεπώς, εύχομαι προσωπικά το σημερινό να είναι το πρώτο βήμα σε ένα ταξίδι οριστικής επιστροφής, έναν “νόστο” χωρίς περαιτέρω χρονικούς περιορισμούς».

Το αίτημα της επιστροφής

Την επανένωση των Γλυπτών ως καθολικό αίτημα επισήμανε όμως, η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη, τονίζοντας ότι η διεθνής κοινότητα δικαιούται και απαιτεί να δει το αριστουργηματικής τέχνης δημιούργημα στο σύνολό του, επανενωμένο στο Μουσείο της Ακρόπολης, και όχι διαμελισμένο ανάμεσα στην Αθήνα και το Λονδίνο.

«Το δημιούργημα του Φειδία εκπέμπει ασύγκριτη δύναμη, τελειότητα και ομορφιά. Αυτή την μοναδική σύνθεση της Δημιουργίας, της Ελευθερίας, της Δημοκρατίας δικαιούται να δει στην ολότητά της η Ανθρωπότητα», είπε η κυρία Μενδώνη προσθέτοντας όμως, ότι την επανένωση των παρθενωνείων γλυπτών δεν την απαιτεί μόνον η παγκόσμια κοινή γνώμη. Αλλά «Το ίδιο το χάσκον και ακρωτηριασμένο μνημείο αξιώνει την επιστροφή των αρχιτεκτονικών γλυπτών μελών του, προκειμένου να επανακτήσει την ενιαία και αδιαίρετη φυσική, αισθητική και νοηματική οντότητά του» όπως είπε η υπουργός.

Ως εκ τούτου η επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα στην Αθήνα αποτελεί ηθική υποχρέωση για όλη την Ευρώπη, στο πλαίσιο της προστασίας της κοινής πολιτισμικής της κληρονομιάς επισήμανε η κυρία Μενδώνη.

Η ίδια εξάλλου υπενθύμισε τα λόγια του Λόρδου Βύρωνα σε μια επιστολή του στον Τζον Μάρεϊ διακόσια χρόνια πριν, όταν του έγραφε: «Τα Μάρμαρα θα είναι το ίδιο ποιητικά στο Πικαντίλι, όσο και στον Παρθενώνα, αλλά ο Παρθενώνας και ο Βράχος του θα είναι λιγότερο ποιητικοί χωρίς αυτά.  Έτσι είναι η Ποίηση της Τέχνης»! Αλλά και τα λόγια επίσης του Ροντέν στον Άγγελο Σικελιανό: «Όλα τα ηλεκτρικά φώτα δεν θα εμποδίσουν (τα φειδιακά γλυπτά) ν’ αποζητούν αδιάκοπα το γλυκό φως του Ομήρου»…

Η συμβολή όλων

«Καθένας το λιθάρι του είτε μικρό ή μεγάλο», σημείωσε όμως ο καθηγητής κ. Σταμπολίδης γιατί όπως είπε στον συνεχή αγώνα της Ελλάδας  για την επανένωση των αρχιτεκτονικών Γλυπτών του Παρθενώνα, που ξεκινά από την ανεξαρτησία του ελληνικού κράτους και φθάνει έως και σήμερα, σημασία είχε και έχει, όχι ποιος θα τα φέρει πίσω, αλλά το να έρθουν πίσω.

«Η έναρξη της επανένωσής τους, επομένως,  με το θραύσμα από το Παλέρμο είναι εξαιρετικά σημαντική και ουσιαστική», όπως είπε «όχι μόνο γιατί είναι ένα από τα παλαιότερα απομακρυσμένα κομμάτια των αρχιτεκτονικών γλυπτών του Παρθενώνα, ούτε, ακόμα, γιατί είναι το πρώτο που φθάνει από το εξωτερικό  μετά την πρόσφατη παραχώρηση των δέκα θραυσμάτων από το Εθνικό μας Μουσείο, αλλά σημαντικότερος είναι ο συμβολισμός του τρόπου με τον οποίο οι αρχές της Σικελίας χειρίστηκαν την κατάθεση (deposito) του θραύσματος στο Μουσείο Ακρόπολης με την ταυτόχρονη κίνηση της διαδικασίας προς το υπουργείο Πολιτισμού της Ιταλίας για την μόνιμη παραμονή του στην Αθήνα».

Για να προσθέσει, πως «ο χειρισμός αυτός αποτελεί συγχρόνως και  εξαιρετικό παράδειγμα του τρόπου με τον οποίο θα προχωρήσουν και άλλες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, με κορύφωση αυτήν του Λονδίνου και του Βρετανικού Μουσείου, στην επιστροφή και την επανένωση των αρχιτεκτονικών γλυπτών του κοινού μας παγκόσμιου μνημείου-συμβόλου, του Παρθενώνα, έτσι όπως άλλωστε αποτυπώνεται και η βούληση της πλειονότητας του βρετανικού λαού αλλά και η παγκόσμια

Το θραύσμα της Αρτέμιδας

Οι βομβαρδισμοί του Μοροζίνι ή οι μάχες και οι βομβαρδισμοί της πολιορκίας των Αθηνών φαίνεται να ευθύνονται, όπως είπε ο κ. Παντερμαλής για τον κατακερματισμό του λίθου της ζωφόρου, που έτσι έπεσε από τη θέση του και βρέθηκε στον πρόποδα του Παρθενώνα. «Έχει καλύτερα σωζόμενη επιφάνεια από τα υπόλοιπα κομμάτια της ζωφόρου, έχει τη φρεσκάδα που είχε το ίδιο το αρχαίο» συμπλήρωσε ο πρόεδρος του μουσείου καταλήγοντας: «Μια κρυφή Ελλάδα υπάρχει στην καρδιά όλων των ανθρώπων της Δύσης».

Το «θραύσμα Fagan» όπως λέγεται, επειδή είχε βρεθεί στα χέρια ενός άγγλου πρόξενου στην Σικελία και την Μάλτα, στην πραγματικότητα όμως τυχοδιώκτη, ονόματι Robert Fagan 0,355μ., πλάτος 0,31μ. και πάχος 0,105μ., βρισκόταν στο Παλέρμο από το 1818.  Όπως εξιστόρησε την διαδρομή του θραύσματος η κυρία Γκρέκο, το κομμάτι αυτό της ανατολικής ζωφόρου του Παρθενώνα είχε εντοπιστεί στην αποθήκη του εν λόγω κυρίου στην περιοχή Ρομανιόλο, στα περίχωρα του λιμένα του Παλέρμο.

Ο Fagan καταγινόταν γενικώς  με αρχαιολογικά ευρήματα ενώ από το 1808 είχε πραγματοποιήσει διάφορες ανασκαφές στη Σικελία, το Τίνταρι, την Πιάτσα Αμερίνα, τον Σελινούντα. Διατηρούσε λοιπόν αυτά τα ευρήματα μέσα κιβώτια και συγκεκριμένα  «δύο μαρμάρινα ρωμαϊκά αγάλματα μέτριας επεξεργασίας, πέντε λατινικές επιγραφές από τηνπόλη του Τίνταρι, άκρως ενδιαφέρουσες για την αρχαία ιστορία της Σικελίας, ορισμένα θραύσματα από έναν ελληνικό κορμό, άλλα δύο αγάλματα ακρωτηριασμένα σε διάφορα σημεία και αρκετά θραύσματα αγαλμάτων», όπως σημείωνε ο μαρκήσιος Gioacchino Ferreri  στην αναφορά του στον  Φραγκίσκο Α΄ των Βουρβόνων στις 21 Ιουλίου 1818.

Ο λόγος της αναφοράς ήταν οι αξιώσεις, που είχε εγείρει η  χήρα του Robert Fagan, ο οποίος είχε αυτοκτονήσει στη Ρώμη το 1816, να μεταφέρει το υλικό αυτό από το Παλέρμο στη Νάπολη, προκειμένου να το πουλήσει ελεύθερα στη γόνιμη αγορά αρχαιοτήτων που άκμαζε στην Ευρώπη τις πρώτες δεκαετίες του 19ου αιώνα.

Το αίτημα απορρίφθηκε με σφοδρούς τόνους από τον Ferreri, σημαντικό πληρεξούσιο του βασιλείου των Βουρβόνων στη Σικελία, με λόγια που σήμερα ηχούν οικεία: «αυτά τα μνημεία της αρχαίας αίγλης της Σικελίας είναι διά νόμου συνδεδεμένα και αμετακλήτως καρφωμένα σε τούτα τα χώματα και αποκλείεται η μεταφορά της κυριότητάς τους όπως και η εμπορία τους από ιδιώτες».

Η περιπέτεια του γλυπτού

Πρόκειται για έναν προσφυή ορισμό, όπως επισήμανε η κυρία Γκρέκο  καθώς προμήνυε  την έννοια του «αρχαιολογικού πλαισίου», όπως τον γνωρίζουμε σήμερα. «Εκφράζει με σαφήνεια για ποιον λόγο πρώτα κατασχέθηκαν και κατόπιν αγοράστηκαν – το 1819, έπειτα από εξουθενωτικές διαπραγματεύσεις με τη χήρα – τα μάρμαρα Fagan, που θεωρούνταν όλα ανασκαφέντα ή ανευρεθέντα από τον Άγγλο σε σικελικό έδαφος, και έπρεπε να εξορκιστεί η παράνομη αφαίρεσή τους, ώστε να «μη διασκορπιστούν αυτά τα αρχαία μας πλούτη σε ξένα έθνη», είπε η ιταλίδα αρχαιολόγος.

Πέρασε αρκετός χρόνος στη συνέχεια και μόνο το 1893 ο Walter Amelung δημοσίευσε στο Δελτίο του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου ένα σύντομο αλλά διαφωτιστικό σημείωμα όπου, έπειτα από επίσκεψη που διεξήγαγε την προηγούμενη χρονιά στο μουσείο του Παλέρμο, αναγνώρισε στο ανάγλυφο, εκτεθειμένο στην κεντρική αυλή του κτιρίου, που από το 1866 φιλοξενεί το μουσείο Salinas, ένα θραύσμα από τη ζωφόρο του Παρθενώνα. Συγκεκριμένα ένα τμήμα του ίδιου λίθου όπου απεικονίζεται η θεά Πειθώ, ο οποίος κατά τη μαρτυρία του Michaelis, είχε σπάσει το 1801. (Σήμερα, όπως έχει ειπωθεί, θεωρείται ότι πρόκειται για την Αρτέμιδα).

Τέλος όπως επισήμανε η κυρία Γκρέκο παραμένουν άγνωστες οι συνθήκες μέσω των οποίων το αθηναϊκό μάρμαρο κατέληξε στα χέρια του Robert Fagan, καθώς και το πότε ακριβώς. Όμως «πρόκειται για ζήτημα που εξάπτει το ενδιαφέρον και έχει καθοριστική σημασία μέσα σε αυτή τη σύνθετη υπόθεση, και προς αυτό κατευθύνω κι εγώ η ίδια τις έρευνές μου», κατέληξε η ίδια, υποσχόμενη έτσι, μία περαιτέρω διερεύνηση του θέματος.

Διαβάστε επίσης

Μουσείο Ακρόπολης: Τοποθετήθηκε το θραύσμα Fagan – Μητσοτάκης: Είναι καιρός τα μάρμαρα του Παρθενώνα να επιστρέψουν στο φυσικό τους σπίτι

Κυριάκος Μητσοτάκης: Μια νέα δυναμική οικοδομείται για την επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα

Η κομμώτρια που έγινε μεγιστάνας του πλούτου και διάσημη συλλέκτρια