Κατερίνα Γρέγου: Η μεγάλη ανατροπή (;) έρχεται στο ΕΜΣΤ

Το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης (ΕΜΣΤ) βρίσκεται σε τροχιά δημιουργίας και -επιτέλους- εξωστρέφειας. Υπό την Κατερίνα Γρέγου, νέα καλλιτεχνική διευθύντρια από τον Ιούλιο του 2021 (αν και αξιοσημείωτες προσπάθειες κατέβαλλαν και οι προκάτοχοί της), η εκθεσιακή συλλογή ανανεώνεται.

Η παρουσίαση της Συλλογής Δημήτρη Δασκαλόπουλου

Για την ακρίβεια, το ΕΜΣΤ «μπουσταρίστικε», ενδυναμώθηκε, ύστερα από τη μεγάλη Δωρεά Συλλογής Δ.Δασκαλόπουλου. Με αυτό το κληροδότημα ισοσκελίζεται σχεδόν με τα μουσεία της Ευρώπης.

Πρόκειται για τη σημαντικότερη δωρεά από συστάσεως του Μουσείου, μαζί με τα έργα της συλλογής του. Μια ιστορική, κομβική δωρεά.

Η αναφορά στο χιλιοειπωμένο αυτό γεγονός έχει νόημα διότι στο πλαίσιο της εκθεσιακής ανανέωσης του ΕΜΣΤ πραγματοποιείται τώρα η πρώτη παρουσίαση ορισμένων έργων από τη Δωρεά Συλλογής Δ.Δασκαλόπουλου.

Η νέα εποχή

Η νέα εποχή του ΕΜΣΤ σηματοδοτείται από την πρωτότυπη σύλληψη μοναδικού επιμελητικού κύκλου με γενικό τίτλο Κι αν οι γυναίκες κυβερνούσαν τον κόσμο; που θα καλύψει ολόκληρη τη σαιζόν από τον Δεκέμβριο έως τον Ιούνιο.

Αναπτύσσεται σταδιακά με διαδοχικές εκθέσεις, διαφορετικούς δημιουργούς και επιμελητικές απόψεις, που παρουσιάζονται στα διάφορα τμήματα του ΕΜΣΤ.

En masse, πρόκειται για σπάνιο συγκερασμό, με πλούτο αισθητικών αναφορών για τον αμύητο αλλά και τον διψασμένο για πρωτοπορία φιλότεχνο.

Επτά μήνες μόνο με she/her

Οπωσδήποτε πρόκειται για μεγαλόπνοο όραμα της Κατερίνας Γρέγου.

Για τους επόμενους επτά μήνες οι γυναίκες κατακτούν το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης. Στους χώρους του επί έξι μήνες παρουσιάζονται αποκλειστικά έργα γυναικών ή δημιουργών που αυτοπροσδιορίζονται ως γυναίκες.

Το ΕΜΣΤ γίνεται το πρώτο μουσείο σύγχρονης τέχνης στον κόσμο, που προτείνει, προωθεί και υπερασπίζεται μια τέτοια πρωτοβουλία σε τόσο μεγάλη κλίμακα.

Να ανατραπεί η χρόνια υποεκπροσώπηση

«Είναι η πρώτη φορά», τονίζει η Κατερίνα Γρέγου, «που ένα δημόσιο μουσείο εκθέτει αποκλειστικά έργα γυναικών δημιουργών, όχι μόνο στην έκθεση της συλλογής του αλλά και σε όλους τους χώρους των περιοδικών του εκθέσεων».

Δεν αφήνει περιθώρια αμφιταλαντεύσεων όσον αφορά τις προθέσεις της: «Να υπερβούμε την κυρίαρχη αφήγηση και να ανατρέψουμε συμβολικά, και όχι μόνο, την πραγματικότητα εκείνη της χρόνιας υποεκπροσώπησης των γυναικών δημιουργών σε όλα τα πεδία της τέχνης. Το ερώτημα που θέτουμε στον νέο κύκλο εκθέσεων του Μουσείου είναι αφορμή για έναν ευρύτερο προβληματισμό. Τι θα γινόταν, πραγματικά, αν οι γυναίκες κυβερνούσαν τον κόσμο; Και τι μορφή θα είχαν τα μουσεία αν οι γυναίκες είχαν καταλάβει τη θέση που τους αναλογούσε στην ιστορία της σύγχρονης τέχνης».

1ο μέρος: ΓΥΝΑΙΚΕΣ, μαζί

Ο καινούριος κύκλος εκθέσεων ξεκινάει με μια νέα πρόταση παρουσίασης της συλλογής του Μουσείου, στον τρίτο όροφο, με τίτλο ΓΥΝΑΙΚΕΣ, μαζί. Τη συγκεκριμένη έκθεση επιμελείται η Άννα Μυκονιάτη.

Από τη Συλλογή Δ. Δασκαλόπουλου παρουσιάζονται έργα από τους Ghada Amer, Helene Appel, Bertille Bak, Karla Black, Hera Buyucktasciyan, Μαρίνα Γιώτη, Diana Al Hadid, Tala Madani, Annette Messager, Tracey Moffatt, Ελένη Μυλωνά, Cornelia Parker, Agnieszka Polska, Χριστιάνα Σούλου, Άσπα Στασινοπούλου, Μαρία Τσάγκαρη, Gillian Wearing, μεταξύ άλλων.

Στο ίδιο πλαίσιο της εκθεσιακής ανανέωσης, παρουσιάζεται και ο νέος μακροχρόνιος δανεισμός του έργου της σπουδαίας Έτελ Αντνάν (Etel Adnan). Αποτελεί ευγενική παραχώρηση της διάσημης συλλογής λιβανέζων δημιουργών Saradar Collection, Παρίσι – Βηρυτός.

Τα κυρίαρχα αρχέτυπα

Επί ένα τριήμερο την ίδια περίοδο, θα παρουσιαστούν (πρώτη φορά στην Ελλάδα) μία σειρά περφόρμανς από την κορυφαία του είδους, βραβευμένη με το Prix de Rome, Αλέξις Μπλέικ (Alexis Blake).

Η Blake παρουσιάζει την εμβληματική της περφόρμανς Allegory of the Painted Woman, για δύο χορεύτριες και τέσσερις μουσικούς, η οποία αμφισβητεί την αρχετυπική, πατριαρχική απεικόνιση των γυναικών στην ιστορία της τέχνης.

Το έργο της συνενώνει τις εικαστικές τέχνες, την περφόρμανς και το χορό. διερευνώντας τον τρόπο με τον οποίο το σώμα αναπαρίσταται και αντιμετωπίζεται ως αρχείο, το οποίο, στη συνέχεια, η δημιουργός εξετάζει και επαναδιαπραγματεύεται.

Το έργο της ασχολείται άμεσα με την αναπαράσταση και την υποκειμενοποίηση των γυναικείων σωμάτων. ενεργοποιώντας τα, παράλληλα, ως φορείς αντίστασης.

Η φεμινιστική τέχνη της Λήδας Παπακωνσταντίνου

Στις 14 Δεκεμβρίου οργανώνεται στο ΕΜΣΤ η πρώτη μεγάλη αναδρομική έκθεση της Λήδας Παπακωνσταντίνου (1945), σε επιμέλεια Τίνας Πανδή.

Η Λήδα Παπακωνσταντίνου ανήκει στην πρωτοπορία της τέχνης στην Ελλάδα, μία από τις πιο σημαντικές φωνές στη λεγόμενη «φεμινιστική τέχνη». Το έργο της σημείο αναφοράς και πηγή έμπνευσης για νεώτερους εικαστικούς.

Πάντα με επίκεντρο το σώμα, χρησιμοποίησε διαφορετικά εκφραστικά μέσα με την ίδια ικανότητα -περφόρμανς, γλυπτική, βίντεο, site-specific εγκαταστάσεις και ζωγραφική. Ζητήματα φύλου, σεξουαλικότητας, συλλογικής και προσωπικής μνήμης, ιστορίας, πολιτικής και οικολογίας απασχόλησαν τα πολλαπλά νοήματα της καλλιτεχνικής της έκφρασης.

ΧΡΥΣΑ ΡΩΜΑΝΟΥ: Η ασυμβίβαστη

Στις 14 Δεκεμβρίου, επίσης, το ΕΜΣΤ παρουσιάζει αφιέρωμα στο έργο της Χρύσας Ρωμανού (1931-2006) σε επιμέλεια Ελένης Κούκου και Δημήτρη Τσουμπλέκα.

Η παραμονή της Χρύσας Ρωμανού στη Γαλλία (1961-1981) υπήρξε καθοριστική για τη διαμόρφωση της καλλιτεχνικής της ταυτότητας. Ανήκε στην ομάδα των Ελλήνων καλλιτεχνών της διασποράς, οι οποίοι έζησαν μεταπολεμικά στα μεγάλα κέντρα τέχνης. Αναμειγνύοντας τις ημεδαπές προσλαμβάνουσες με τα κυρίαρχα ρεύματα του δυτικού κόσμου, η Χρύσα Ρωμανού διαμόρφωσε τελικά το δικό της, ξεχωριστό ιδίωμα.

Απέκτησε φήμη για τα κολάζ της. Αποτελούσαν ένα μοντάζ από διαφημίσεις και εικόνες από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και την κουλτούρα της κατανάλωσης. Με την μακροσκοπική ματιά της σχολίαζε έτσι τις πολιτικές και κοινωνικές πραγματικότητες της εποχής της.

Η ασυμβίβαστη φύση της Χρύσας Ρωμανού παραμένει αιχμηρή και επίκαιρη και σήμερα, όπως υπογραμμίζουν οι επιμελητές της έκθεσης.

ΔΑΝΑΗ ΑΝΕΣΙΑΔΟΥ

Την ίδια μέρα, το ΕΜΣΤ εγκαινιάζει την πρώτη ατομική έκθεση στην Ελλάδα της Βελγο-Ελληνίδας καλλιτέχνιδας Δανάης Ανεσιάδου, D-POSESSIONS.

Η Δανάη Ανεσιάδου γεννήθηκε στη Γερμανία από γονείς ελληνικής καταγωγής και εγκαταστάθηκε από νεαρή ηλικία στις Βρυξέλλες.

Τα τελευταία δέκα πέντε χρόνια ανέπτυξε μια σειρά από μεταφυσικές αφηγήσεις σε ένα άκρως προσωπικό και ιδιοσυγκρασιακό έργο. Παραπέμπει ενίοτε στον κινηματογράφο, τις αποκρυφιστικές επιστήμες, την ελληνική αρχαιότητα και τη σύγχρονη επικαιρότητα.

Τι σημαίνει συμβατικά αληθινό;

Με έντονο ενδιαφέρον για την ιστοριογραφία και την πολιτική, η Δανάη Ανεσιάδου θέτει υπό αμφισβήτηση αυτό που θεωρείται συμβατικά αληθινό. Επισημαίνει έτσι τα διπλά πρότυπα και τις ψευδείς διχοτομίες του κυρίαρχου λόγου και της κουλτούρας της παραπληροφόρησης, όπως εξηγεί η επιμελήτρια Ιόλη Τζανετάκη.

Η ατομική έκθεση στο ΕΜΣΤ προσκαλεί τους θεατές σε αλληγορική σκηνογραφία αποτελούμενη από νέα γλυπτά και κολάζ, που σχετίζονται με την πληθώρα παγκοσμίως των πολιτικών και πνευματικών κρίσεων.

«Σαν σύγχρονη εξορκίστρια, η Ανεσιάδου επιχειρεί να εξαγνίσει και να μεταμορφώσει όχι μόνο τα προσωπικά της υλικά αγαθά αλλά και τις ενεργειακές ροές που δονούνται γύρω μας», επισημαίνει η επιμελήτρια.

Η έκθεση στο ΕΜΣΤ αποτελεί συμπαραγωγή με το WIELS στις Βρυξέλλες.

2ο ΜΕΡΟΣ: Οκτώ ατομικές, διεθνείς παρουσιάσεις

Το ΕΜΣΤ εγκαινιάζει οκτώ ακόμη ατομικές παρουσιάσεις έργων γυναικών καλλιτέχνιδων.

Στις 10 Φεβρουαρίου 2024 εγκαινιάζεται το δεύτερο μέρος του εκθεσιακού κύκλου στο ΕΜΣΤ, αφιερωμένου στο έργο των γυναικών.

Παρουσιάζεται αναδρομική έκθεση της διεθνώς αναγνωρισμένης ιρανής ζωγράφου Τάλας Μαντάνι (TALA MADANI), ατομικές εκθέσεις των Μπούχρα Καλίλι (BOUCHRA KHALILI, Mαρόκο), Μαλβίνας Παναγιωτίδου (Ελλάδα), Λόλα Φλας (LOLA FLASH, HΠΑ), Κλόντια Κοτ (CLAUDIA COMTE, Eλβετία), Γιελμπαρτάνα (YAELBARTANA Ισραήλ), Χαντάσα Έμεριχ (ΗADASSAH EMMERICH, Iνδονησία/Ολλανδία).

Spotlight

Επίσης παρουσιάζονται έργα της υποψήφιας για το βραβείο περιωπής Prix Marcel Duchamp 2023 Μπερτίγ Μπακ (BERTILLE BAK, Γαλλία). Η συγκεκριμένη παρουσίαση εγκαινιάζει το νέο πρόγραμμα του ΕΜΣΤ με τίτλο SPOTLIGHT. Αναδεικνύει, εστιάζοντας σε πιο εκτενή ατομική παρουσίαση, το έργο συγκεκριμένου κάθε φορά καλλιτέχνη από τη συλλογή του ΕΜΣΤ.

3o μέρος με Penny Siopis

Ο κύκλος Κι αν οι γυναίκες κυβερνούσαν τον κόσμο; ολοκληρώνεται με την πρώτη μεγάλη μουσειακή αναδρομική έκθεση της Πένι Σιόπις (PENNY SIOPIS).

Πρόκειται για την πρώτη έκθεση της χρονιάς που επιμελείται η ίδια η καλλιτεχνική διευθύντρια του ΕΜΣΤ Κατερίνα Γρέγου. Εγκαινιάζεται στις 11 Μαΐου 2024.

Απαρτχάιντ

Η Πένι Σιόπις γεννήθηκε στη Νότια Αφρική το 1953 από Έλληνες γονείς.

Διακρίθηκε στις αρχές των δεκαετιών του 1980 και 1990 από τους φεμινιστικούς και ιστορικούς πίνακές της. Επίσης, από τους ενεργούς αγώνες της για τα δικαιώματα των γυναικών και την τολμηρή αντίσταση κατά του απαρτχάιντ.

Μετά την εθνική απελευθέρωση της Νότιας Αφρικής, η διεπιστημονική πρακτική της διερεύνησε την ευθραυστότητα της μνήμης, τις έννοιες της αλήθειας και τις πολυπλοκότητες της προσωπικής και της συλλογικής ιστορίας σε μια χώρα που φέρει το τραύμα του παρατεταμένου ρατσισμού.

Δουλεύοντας με ευρύ φάσμα υλικών, η Σιόπις έχει διερευνήσει την πολιτική του σώματος, τη θλίψη και τη ντροπή, τη συλλογική ιστορία και, πιο πρόσφατα, τη σχέση μεταξύ του ανθρώπινου και του μη ανθρώπινου στο πλαίσιο της κλιματικής αλλαγής.

Έχει καθιερωθεί ως μία από τις σημαντικότερες καλλιτεχνικές φωνές στην αφρικανική ήπειρο. Πέραν αυτής, αποτελεί σταθμό στο είδος της και σημαντικό σημείο αναφοράς για τους καλλιτέχνες της νεότερης γενιάς.

«Το ΕΜΣΤ είναι υπερήφανο που είναι σε θέση να παρουσιάσει για πρώτη φορά το έργο της καλλιτέχνιδας στο σύνολό του», εξηγεί η επιμελήτρια.

Καλοκαίρι 2024: Άνθρωπος και δικαιώματα ζώων

Μετά την ενότητα Κι αν οι γυναίκες κυβερνούσαν τον κόσμο;, εγκαινιάζεται ο νέος κύκλος εκθέσεων στις 13 Ιουνίου 2024.

Στο επίκεντρο, η διεθνής έκθεση Why Look at Animals?, εκτεινόμενη σε δύο ορόφους του Μουσείου.

Την επιμέλεια ανέλαβε και πάλι η Κατερίνα Γρέγου του ΕΜΣΤ.

Η έκθεση εμπνέεται από το ομότιτλο, ιστορικό βιβλίο του Τζον Μπέργκερ (John Berger, 1980). Διερεύνησε τις σχέσεις ανθρώπων και ζώων στα χρόνια της νεωτερικότητας, τη σταδιακή περιθωριοποίηση των ζώων στις ανθρώπινες κοινωνίες. Παρομοίως, η έκθεση Why Look at Animals? προβάλλει πρωτίστως την επιτακτική ανάγκη αναγνώρισης της αυτεπίγνωσης και της ενσυναίσθησης των ζώων και των δικαιωμάτων τους.

Προσεγγίζει άξονες όπως η αποξένωση των ανθρώπων από τα ζώα ή την απομάκρυνση των ζώων από το φυσικό τους περιβάλλον, στοχεύοντας, ταυτόχρονα, σ’ ένα δημόσιο, ανοιχτό διάλογο για την τραγική μοίρα των ζώων.

Γιατί γυναικεία τέχνη;

Ύστερα από όλα αυτά τα σπουδαία, αξίζει κανείς να αναρωτηθεί κατά πόσο η τέχνη πρέπει να αξιολογείται με έμφυλα κριτήρια. Μήπως έτσι απομακρύνεται κανείς από τη φύση της καλλιτεχνικής πρακτικής στην οποία αρμόζει να αξιολογείται μόνο με καθαρά καλλιτεχνικά δεδομένα.

Θυμάται κανείς χαρακτηριστικά τη φράση του ιταλού φιλοσόφου Αντόνιο Γκράμσι, «η Τέχνη είναι Πολιτική ως Τέχνη και όχι ως υποκατάστατο της Πολιτικής».

Από την άλλη ένα μουσείο με αξιώσεις διεθνούς κύρους όπως το ΕΜΣΤ, δεν μπορεί παρά να ακολουθήσει την πολιτικώς ορθή πρακτική των μεγάλων μουσείων της Δύσης. Ήρθε η ώρα του.