Ήταν έτσι ο Μέγας Αλέξανδρος; Τι απαντά η αρχαιολόγος Αγγελική Κοτταρίδη

Θα μπορούσε να ήταν έτσι ο Μέγας Αλέξανδρος; Μία από τις πολλές προσπάθειες απόδοσης της πραγματικής μορφής του μακεδόνα στρατηλάτη έφθασε στα χέρια της αρχαιολόγου Αγγελικής Κοτταρίδη, προϊσταμένης της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ημαθίας και παρ’ ότι, όπως λέει η ίδια, δεν συμπαθεί ιδιαίτερα τις ψηφιακές αναπλάσεις προσώπων, θεωρεί την συγκεκριμένη από τις πιο επιτυχείς. Με πολλά «αλλά», ωστόσο.

Όπως τα χρώματα αίφνης, που δείχνουν τον Αλέξανδρο ως ξανθό και γαλανό, κάτι που «ακολουθεί τις περιγραφές των μεταγενέστερων πηγών, που είναι μάλλον μυθοπλασία παρά πραγματικότητα», όπως επισημαίνει η διακεκριμένη αρχαιολόγος. Ανατρέποντας έτσι την ευρεία εντύπωση για την εξιδανικευμένη εικόνα του Μεγαλέξανδρου, μετά τα επιτεύγματά του και την θεοποίησή του.

Έργο ενός Τυνήσιου, του Asem Eljahmi, που ειδικεύεται σε τέτοιου είδους αναπλάσεις προσωπικοτήτων της Ιστορίας, αυτός ο Αλέξανδρος βασίζεται σε συγκεκριμένο πορτραίτο του, που βρίσκεται στο Museo Capitolino της Ρώμης. Ένα πολύ καλό έργο, που ακολουθεί ωστόσο τα πρότυπα της τέχνης του 2ου μ.Χ. αιώνα, τα χρόνια των Αντωνίνων δηλαδή, με την χαρακτηριστική επεξεργασία των μαλλιών που αποδίδουν την τυπική για τον Αλέξανδρο κόμμωση.

Για την κυρία Κοτταρίδη η πλησιέστερη απεικόνιση του Αλέξανδρου πρέπει να είναι αυτή που περιλαμβάνεται στην περίφημη τοιχογραφία του κυνηγιού, που έχει έρθει στις φως από τον Μανόλη Ανδρόνικο στη Βεργίνα, στην πρόσοψη του τάφου του Φιλίππου Β′. Μια παράσταση, μήκους 5,56 μέτρων και ύψους 1,16 στην οποία απεικονίζεται σκηνή κυνηγιού άγριων ζώων από «βασιλικούς παίδες», γόνους δηλαδή μακεδόνων ευγενών. Στο κέντρο της εικόνας ο νεαρός ιππέας με το στεφάνι δάφνης, κάτι που δείχνει ότι είναι σημαντικό πρόσωπο ταυτίζεται με τον Αλέξανδρο ενώ ο γενειοφόρος άνδρας, ιππέας επίσης, που επιτίθεται με το δόρυ του στο λιοντάρι, δεν μπορεί παρά να είναι άλλος από τον Φίλιππο Β΄. Μόνον οι βασιλιάδες άλλωστε κυνηγούσαν λιοντάρια. Και δεδομένου ότι πέθανε το 336 π.Χ. αυτή θεωρείται η πρωιμότερη απεικόνιση και του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Κι αυτός άλλωστε είχε σκοτώσει σε κυνήγι ένα λιοντάρι πριν από τη μάχη των Γαυγαμήλων, κάτι που είχε θεωρηθεί ως καλός οιωνός για τη νίκη του κατά του Δαρείου, πράγμα που έγινε.

«Είναι το μόνο ζωγραφικό έργο, που με βεβαιότητα χρονολογείται στην εποχή του Αλέξανδρου και μάλιστα πριν την εκστρατεία», λέει η κυρία Κοτταρίδη για την τοιχογραφία της Βεργίνας. «Εδώ ο Αλέξανδρος είναι καστανός, με σκούρα καστανά μαλλιά. Όπως ακριβώς και στο γνωστό ψηφιδωτό του Μουσείου της Νάπολης, προερχόμενο από οικία της Πομπηίας που αντιγράφει έργο του 4ου π.Χ. αιώνα». Ένα ακόμη έργο της εποχής του είναι εξάλλου και το ελεφαντοστέινο κεφαλάκι επίσης από τη Βεργίνα.

Οι «τύποι» Αλέξανδρου

Το ζήτημα είναι, ότι υπάρχουν πολλοί «τύποι» Αλέξανδρου ανάλογα με την εποχή και τα καλλιτεχνικά ρεύματα, που επικρατούσαν κάθε φορά αλλά και ανάλογα με το πρότυπο που ακολουθούσαν οι καλλιτέχνες, μας λέει η κυρία Κοτταρίδη.

Σύμφωνα με τον Πλούταρχο, ο οποίος γράφει βεβαίως τον 1ο -2ο μ.Χ. αιώνα, ο ίδιος ο Αλέξανδρος είχε επιλέξει συγκεκριμένους καλλιτέχνες για να φιλοτεχνούν την εικόνα του, τον Απελλή στη ζωγραφική και τον Λύσιππο στην γλυπτική. Κάτι που δεν διασταυρώνεται. Ο ίδιος επίσης περιγράφει ότι τα χρώματά του ήταν ανοιχτά, το δέρμα του στο πρόσωπο και το στήθος λευκό, και ότι το σώμα του ανέδυε μια ευχάριστη ευωδία. Τα μαλλιά του ήταν ξανθά, η κόμη του φουντωτή θυμίζοντας χαίτη λιονταριού ενώ λέει ακόμη, ότι είχε και μία ιδιαιτερότητα: την κλίση του κεφαλιού προς τον αριστερό ώμο και τη στροφή του βλέμματος προς τα πάνω. Ό,τι βλέπουμε δηλαδή σε όλα τα μεταγενέστερα πορτραίτα. Κι ακόμη, ότι τα μάτια του είχαν διαφορετικό χρώμα: το δεξιό ήταν καστανό και το αριστερό γκριζογάλανο.

Ένα τέτοιο πορτραίτο με «λεοντίσια χαίτη, ονειροπόλα μάτια, απαραγνώριστο βλέμμα», όπως το περιγράφει η κυρία Κοτταρίδη, είχε εντοπίσει πριν από δύο χρόνια στις αποθήκες του Αρχαιολογικού Μουσείου Βέροιας. Έργο της υστεροελληνιστικής εποχής, του 2ου π.Χ. αιώνα βρισκόταν για χρόνια παραπεταμένο και άγνωστο, καθώς ήταν καλυμμένο με κονιάματα αλλά μόλις καθαρίστηκε, αποκάλυψε το μυστικό του.

Στην Μακεδονία εξάλλου έχουν βρεθεί ως σήμερα άλλα δύο μαρμάρινα κεφάλια του Αλέξανδρου, το ένα στην Πέλλα, χρονολογούμενο στις αρχές του 3ου π.Χ. αιώνα και το άλλο την Καβάλα που είναι ρωμαϊκό αντίγραφο. Στην Αθήνα, στο Μουσείο Ακρόπολης συγκεκριμένα υπάρχει ένα εξαιρετικό επίσης πορτραίτο, που είχε βρεθεί το 1886 κοντά στο Ερέχθειο. Θεωρείται ότι είναι έργο του γλύπτη Λεωχάρη, έχει όλα τα τυπικά χαρακτηριστικά ενός Αλέξανδρου και χρονολογείται στην εποχή της μοναδικής επίσκεψής του στην Αθήνα το 338 π.Χ. μετά τη μάχη της Χαιρώνειας. Φυσικά, άλλα γλυπτά, ανάγλυφα, νομίσματα, μετάλλια και άλλα αντικείμενα με αποτυπωμένη τη μορφή του κυκλοφόρησαν επί αιώνες σε όλη τη Μεσόγειο διατηρώντας το μύθο του ως διαχρονική παγκόσμια ιδέα.

Άλλωστε τι σημασία έχει, αν ήταν ξανθός ή καστανός, ωραίος σαν θεός ή όχι. Οι πράξεις και η κληρονομιά του ήταν αυτά που έγραψαν ιστορία.

Διαβάστε επίσης:

Κίνδυνος για τα αρχαία της Βακτριανής – Συνάντηση Μενδώνη με τον τ. υπουργό Πολιτισμού του Αφγανιστάν Ομάρ Σουλτάν

Ποιους είχε στόχο αυτή η αρχαία κατάρα; Εύρημα στην Αρχαία Αγορά

Γιάννης Τουράτσογλου: Έφυγε ένας εστέτ της Αρχαιολογίας