Ίδρυμα Θεοχαράκη: Ο Σπύρος Παπαλουκάς και το αίνιγμα της ζωγραφικής

«Εκεί πάνω στον Άθω είδα καθαρά πως η τέχνη σε κάθε μεγάλη εποχή της δεν είναι παρά φόρμα και χρώμα που έπρεπε να έχουν ανταπόκριση σε μια «μορφή»,… ένα σύνολο αισθητικών κανόνων που σύμφωνα με αυτό ένας λαός και σε μια εποχή θεραπεύουν τις ανάγκες της ζωής». Επί έναν χρόνο, 1923-1924 είχε μείνει στο Άγιον Όρος ο Σπύρος Παπαλουκάς, μαζί με τον φίλο του Στρατή Δούκα ζωγραφίζοντας το τοπίο, μελετώντας τη βυζαντινή ζωγραφική και κάνοντας αντίγραφα από πολλά έργα εκκλησιαστικής τέχνης.

Μια περίοδο, που άλλαξε κυριολεκτικά την οπτική του δίνοντάς της νέα ώθηση. Αυτήν ακριβώς που επιδιώκει να αναδείξει η έκθεση «Σπύρος Παπαλουκάς. Ερευνητής του αινίγματος της ζωγραφικής» που θα εγκαινιαστεί στις 12 Ιουλίου στο Ίδρυμα Θεοχαράκη. Πολλά από τα έργα μάλιστα αυτής της έκθεσης, πίνακες και σχέδια παρουσιάζονται για πρώτη φορά, παρέχοντας στο κοινό τη δυνατότητα να παρακολουθήσει όλη την ζωγραφική πορεία του εξαιρετικού καλλιτέχνη.

Μεταξύ των σημαντικών δημιουργών των αρχών του 20ού αιώνα που συνέβαλαν στην αναμόρφωση και στον εκσυγχρονισμό της ελληνικής ζωγραφικής συγκαταλέγεται άλλωστε ο Σπύρος Παπαλουκάς (1892- 1957), συνεχίζοντας και διευρύνοντας το έργο των πρωτοπόρων,  Κωνσταντίνου Παρθένη, Κωνσταντίνου Μαλέα και  Γεωργίου Μπουζιάνη. Ενώ με τους Νικόλαο Λύτρα, Μιχάλη Οικονόμου, Νικόλαο Οθωναίο πρότειναν καινοτόμους τρόπους απόδοσης της φύσης.

Το Άγιον Όρος

Γεννημένος στη Δεσφίνα Φωκίδας απέκτησε τις πρώτες γνώσεις ζωγραφικής κοντά σε αγιογράφο της πατρίδας του, συνέχισε τις σπουδές του στην Αθήνα, στο Σχολείο Καλών Τεχνών και την ίδια εποχή συνάντησε τον Φώτη Κόντογλου και τον Στρατή Δούκα, δύο προσωπικότητες που τον σημάδεψαν. Η γνωριμία του με τη μοντέρνα τέχνη κατά την παραμονή στο Παρίσι (1917-1921) υπήρξε καθοριστική για την εξέλιξή του και φαίνεται πως επηρεάστηκε από τις πιο συντηρητικές τάσεις της ευρωπαϊκής ζωγραφικής, του  μετεμπρεσιονισμού  των Ναμπί και μιας ήπιας εκδοχής του φωβισμού.

Μετά την εμπειρία του Παρισιού, η παραμονή του στο Άγιον Όρος συνέβαλε αποφασιστικά στη διαμόρφωση του καλλιτεχνικού του ιδιώματος. Εργάστηκε πυρετωδώς, ζωγραφίζοντας τοπία, μοναστήρια, αρσανάδες και αντέγραψε τοιχογραφίες, εικόνες, χειρόγραφα και έργα μικροτεχνίας. Πολλά από αυτά μάλιστα τα επεξεργάστηκε αργότερα στην αγιογράφηση του ναού της Ευαγγελίστριας στην Άμφισσα (1927-1932). Ο ίδιος εξάλλου είχε πει για την επίδραση της βυζαντινής τέχνης στο έργο του: «Μου έδωσε την πίστη σε καθετί που μου ήταν ακόμα αναζήτηση».

Παράδοση και σύγχρονη τέχνη

Οι τόποι που κατά καιρούς έμεινε και ζωγράφισε εξάλλου, η Αίγινα, η Λέσβος, η Σαλαμίνα, ο  Παρνασσός, η Πάρος, η Ύδρα, δημιούργησαν διακριτές τεχνοτροπικά ενότητες, που ανταποκρίνονται κάθε φορά στα αιτήματα της εποχής. Αν και πάντα με το πρωταρχικό αξίωμα, ότι «η ζωγραφική πρέπει να συγκινεί με τα υλικά της μέσα και όχι με το θέμα». Παράλληλα ζωγράφισε πορτρέτα, γυμνά, νεκρές φύσεις και ασχολήθηκε με τη σκηνογραφία και την εικονογράφηση βιβλίων.

Το έργο του Παπαλουκά χαρακτηρίζεται από έναν διαρκή προβληματισμό και την αμφίδρομη σχέση κατανόησης του μοντέρνου, μέσα από τα δεδομένα της δικής μας παράδοσης και αντίστοιχα τη χρήση στοιχείων της παράδοσης κατά την ερμηνεία της μοντέρνας τέχνης.

Βασικός στόχος επομένως, της έκθεσης του Ιδρύματος Θεοχαράκη είναι η ανάδειξη της καλλιτεχνικής πορείας του Παπαλουκά, με κύριο χαρακτηριστικό τη συνεχή και μεθοδική αναζήτηση της προσωπικής του ζωγραφικής έκφρασης, όπως αναδεικνύεται από τα πολλαπλά σχέδια και τις σπουδές της προετοιμασίας ενός έργου ως την επιτέλεση του τελικού πίνακα.

Είναι μια πρόκληση για τον θεατή, να έχει την αίσθηση πως βρίσκεται στο εργαστήριο του ζωγράφου και παρακολουθεί τις διαδοχικές φάσεις της δημιουργίας ενός πίνακα, ενώ συγχρόνως διαπιστώνει τις μεταλλάξεις του τεχνοτροπικού του ύφους, από τα αχνά τοπία της Αίγινας στις αυστηρά δομημένες συνθέσεις του Όρους, στους έντονους χρωματικά και σχηματικά πίνακες της Σαλαμίνας ως τις αφαιρετικές απόψεις της Πάρου και τα λιτά εκθαμβωτικά στιγμογραφικά έργα της τελευταίας περιόδου.

Παράλληλα εξάλλου, στις μακέτες των μνημειακών του θρησκευτικών και κοσμικών εικονογραφήσεων, αναδεικνύεται η πρωτοτυπία του προσωπικού του ύφους, με σεβασμό πάντα στην παράδοση και στη λειτουργικότητα των χώρων. Κάτι που επιτυγχάνεται και με την παράθεση αποσπασμάτων και σχολίων του ίδιου του ζωγράφου.

Info

Ίδρυμα Θεοχαράκη: Βασιλίσσης Σοφίας 9 και Μέρλιν 1

Έκθεση: «Σπύρος Παπαλουκάς. Ερευνητής του αινίγματος της ζωγραφικής»

Διάρκεια: 12 Ιουλίου ως 16 Οκτωβρίου

Διαβάστε επίσης:

Ο Απόλλωνας του Τζεφ Κουνς, του πιο ακριβοπληρωμένου καλλιτέχνη στον κόσμο στην ‘Υδρα

Η ιδανική Ελλάδα του Κωνσταντίνου Παρθένη – Έκθεση στην Εθνική Πινακοθήκη