Ίδια εικόνα: Ο Θεσσαλικός κάμπος σήμερα, όπως πριν από 10.000 χρόνια

«Η εικόνα της πλημμυρισμένης σήμερα Θεσσαλίας είναι αποκαλυπτική για τη βούληση της φύσης. Είναι όμοια με το χάρτη της περιοχής στην Παλαιολιθική εποχή, 10.000 χρόνια πριν».

Η δρ Νίνα Κυπαρίσση – Αποστολίκα, με ειδίκευση την Προϊστορική Αρχαιολογία και έχοντας εργαστεί επί χρόνια στην ευρύτερη περιοχή, μιλώντας στο mononews παρατηρεί με σκεπτικισμό τα προβλήματα που δημιουργήθηκαν στη Θεσσαλική πεδιάδα, καθώς «η φύση που διαταράχθηκε με την αποξήρανση της λίμνης Κάρλας επιδιώκει να επανέλθει στην αρχική της κατάσταση», όπως λέει.

Η ίδια, με πολυετές και σημαντικό ανασκαφικό έργο, όπως στο περίφημο σπήλαιο της Θεόπετρας των Τρικάλων με ανθρώπινη παρουσία που χρονολογείται τουλάχιστον 50.000 χρόνια πριν, είναι σε θέση, εξάλλου, να γνωρίζει και το πλήθος των παλαιολιθικών θέσεων στην πεδιάδα, που καλύφθηκε από την τωρινή πλημμύρα.

Η άνοδος της στάθμης της Κάρλας, λόγω της διοχέτευσης σ΄αυτήν τεράστιων ποσοτήτων νερού από τον Πηνειό, έχει προκαλέσει μεγάλη ανησυχία για τον κίνδυνο που διατρέχουν τα γύρω χωριά. Αλλά από καταστροφές απειλούνται επίσης και πολλές αρχαιολογικές θέσεις όλων των εποχών, που έχουν ανασκαφεί στην περιοχή, ιδίως στο πλαίσιο των εργασιών αποκατάστασης της λίμνης, που ολοκληρώθηκε πριν από μερικά χρόνια.

Ο Ηρακλής και η λίμνη

Οι πλημμύρες του θεσσαλικού κάμπου, όμως, μόνο πρωτοφανείς δεν είναι, αφού ιστορικά, οι αλλαγές που παρατηρούνται στη γεωμορφολογία της περιοχής οφείλονταν ανέκαθεν στις διακυμάνσεις της στάθμης της λίμνης και στη συσσώρευση των προσχώσεων στην πεδιάδα. Δεν είναι περίεργο λοιπόν, που η ελληνική μυθολογία στέλνει τον Ηρακλή να κάνει αποξηραντικά έργα στην Βοιβηίδα λίμνη, όπως λεγόταν στην αρχαιότητα η Κάρλα, ανοίγοντας ένα κανάλι προς τα Τέμπη.

Στα βόρεια της λίμνης εξάλλου, κατοικούσαν οι Κένταυροι και οι Λαπίθες, γνωστοί μας από την Κενταυρομαχία, από εδώ θα ξεκινήσει και Αργοναυτική εκστρατεία, ενώ  την περιοχή θα μνημονεύσει και ο Όμηρος στην Ιλιάδα μιλώντας για τα έντεκα πλοία που έστειλαν οι πόλεις  Φερές,  Βοίβη, Γλαφυρές και η «καλοκτισμένη Ιωλκός» στον πόλεμο εναντίον της Τροίας.

Ο εύφορος τόπος 

«Έτσι εσύ, ω Άδμητε, κατοικείς με τα πολυάριθμα κοπάδια σου κοντά στη Βοιβηίδα λίμνη που κυλάει όμορφα τα νερά της», λέει και ο Ευριπίδης στην «Άλκηστη» για τον βασιλιά των Φερών, εκθειάζοντας τον τόπο. Όπως δείχνουν άλλωστε τα αρχαιολογικά ευρήματα, επρόκειτο όντως για μια περιοχή πολύ φιλική για την διαβίωση των ανθρώπων, οι οποίοι ασχολούνταν τόσο με τη γεωργία και την κτηνοτροφία όσο και με την αλιεία.

Φυσικά δεν έλειπαν και τα αρνητικά στοιχεία, τα έλη δηλαδή και ό,τι τα συνοδεύει, κάτι που δεν άλλαξε ποτέ και ήταν άλλωστε ένας από τους λόγους, για τους οποίους πραγματοποιήθηκε η αποξήρανσή της το 1962. Επιπλέον θετική προοπτική ήταν η αύξηση των καλλιεργήσιμων γαιών, παρ΄όλα αυτά τα οφέλη αποδείχθηκαν πολύ κατώτερα ενώ η παρέμβαση στη φύση ανέτρεψε όλη την ισορροπία του Θεσσαλικού κάμπου.

Όσο για την αλλαγή της ονομασίας της λίμνης, σύμφωνα με όλες της πηγές συνέβη στην Μεσαιωνική εποχή, χωρίς να έχει διευκρινιστεί απολύτως ωστόσο, η προέλευση της λέξης Κάρλα, που σίγουρα δεν είναι ελληνική.

Οι δύο λίμνες         

Η Βοιβηίς δημιουργήθηκε πριν από 500.000 χρόνια και κάλυπτε το νοτιοανατολικό τμήμα της Θεσσαλικής πεδιάδας ενώ αμέσως βορειότερα βρισκόταν η Νεσσωνίς, αποξηραμένη σήμερα κατά το μεγαλύτερο τμήμα της. Γεωλογικά όλη η περιοχή ήταν στην Προϊστορική εποχή αλλά και στους Ιστορικούς χρόνους, μια τεράστια λεκάνη με την στάθμη των υδάτων ψηλότερη από τη σημερινή.

Συγκεκριμένα θεωρείται, ότι στην μεγαλύτερη έκτασή της ήταν περί τα 64 μέτρα από την επιφάνεια της θάλασσας ενώ μετά την Μέση Νεολιθική εποχή έπεσε στα 50 μέτρα, συνέχισε να κατεβαίνει κατά την εποχή του Χαλκού ενώ ξανανέβηκε στην Μυκηναϊκή εποχή. Όταν άρχισε πάντως η αποξήρανση της Κάρλας η στάθμη ήταν στα 44 μέτρα.

Αλλά και η έκτασή της δεν ήταν ποτέ σταθερή αλλά μεταβαλλόμενη ανάλογα με τις βροχοπτώσεις, το λιώσιμο του χιονιού στα βουνά και την εισροή των υδάτων, κυρίως από τον Πηνειό.

Υπήρχαν όμως και τρία νησάκια, που κατοικούνταν από την Νεολιθική εποχή –σήμερα μαγούλες- η Πέτρα με κυκλώπεια μυκηναϊκά τείχη, η Χατζημισιώτικη Μαγούλα και το Σιφριτζάλι.

Οι προϊστορικές «μαγούλες»

Εκατοντάδες είναι οι «μαγούλες», οι λοφίσκοι του κάμπου, που υποδεικνύουν σήμερα τις προϊστορικές θέσεις εγκατάστασης των ανθρώπων, όπως λέει η κυρία Κυπαρίσση – Αποστολίκα. Βρίσκονταν στην περίμετρο της λίμνης φυσικά, σε θέσεις, που  επιλέγονταν ακριβώς, επειδή επρόκειτο για φυσικά εξάρματα του εδάφους σε ένα επίπεδο, κατά τα άλλα, τοπίο.

Κατοίκηση από την 7^η π.Χ. χιλιετία διαπιστώνεται έτσι στην πεδιάδα ενώ μεγάλος είναι ο αριθμός των ευρημάτων, που προέκυψαν από τις ανασκαφές, οι οποίες διενεργήθηκαν για την κατασκευή των Συλλεκτήρων, στο πλαίσιο της επαναδημιουργίας της λίμνης.

Τρεις Εφορείες Αρχαιοτήτων εργάσθηκαν για την υλοποίηση του έργου, αποκαλύπτοντας οικισμούς της Προϊστορικής εποχής –  Μέση, Νεότερη και Τελική Νεολιθική εποχή και εποχή του Χαλκού- αλλά και από τα Γεωμετρικά, τα Αρχαϊκά και τα Κλασσικά χρόνια ως και τα ύστερα Ρωμαϊκά χρόνια και τα Βυζαντινά.

Οι οικισμοί                

Στη θέση «Παλαιόσκαλα», στην ανατολική όχθη της Βοιβηίδος και στους πρόποδες του Μαυροβουνίου εντοπίσθηκε μία από τις σημαντικότερες αρχαιολογικές θέσεις  της περιοχής, ένας οικισμός, που χρονολογείται μεταξύ 5ης και 4ης χιλιετίας π.Χ. (Τελική Νεολιθική περίοδος).

Κυκλικός και περίκλειστος από λιθόκτιστους περιβόλους για την προστασία των κατοίκων του ήταν και ιδιαίτερα πλούσιος σε ευρήματα: Εστίες για μαγείρεμα, κεραμικά σκεύη, πήλινοι πελέκεις και ένας χάλκινος, μυλόπετρες, σφοντύλια, εργαλεία αλλά και ειδώλια, ορισμένα από τα οποία είχαν πήλινο σώμα και μαρμάρινο κεφάλι (τα λεγόμενα «ακρόλιθα»). Με ένα ακόμη εντυπωσιακό στοιχείο, συγκεκριμένα ένα μικρό, μονόχωρο κτίριο με τεράστιο περίβολο, κάτι εντελώς ασυνήθιστο για την εποχή.

Ένας άλλος οικισμός της 7ης και 6ης χιλιετίας π.Χ. που ήρθε στο φως σε μεγάλη έκταση στα βορειοανατολικά της λίμνης, στη θέση «Θερμοκήπια» ήταν πολύ καλά διατηρημένος με ένα κτίριό του να σώζεται σε μεγάλο ύψος. Ενώ και στην θέση «Τσιγγενίνα» αποκαλύφθηκε οικισμός της Μέσης Εποχής Χαλκού (1.700-1.600 π.Χ.),  με σπίτια που ήταν αψιδωτά ή ορθογώνια, κτισμένα το ένα δίπλα στο άλλο και με περιβόλους. Σε πολλά από αυτά μάλιστα βρέθηκε όλη η οικοσκευή! Και σε μία ακόμη θέση της ίδιας εποχής, τη λεγόμενη «Αμυγδαλή 3» βρέθηκαν παιδικοί τάφοι.

Διαχρονική κατοίκηση

Δέκα περίπου, μικροί θολωτοί τάφοι της Μυκηναϊκής εποχής μαρτυρούν εξάλλου, την ύπαρξη αντίστοιχης πόλης με διάρκεια στο χρόνο, αφού σε καθέναν από αυτούς είχαν ταφεί ένας έως είκοσι πέντε νεκροί. Τοπικοί άρχοντες θα πρέπει να ήταν αυτοί και τα κτερίσματά τους αντίστοιχα: Κοσμήματα από υαλόμαζα, αγγεία, σφονδύλια ειδώλια και άλλα.

Στην Ελληνιστική εποχή εξάλλου, χρονολογούνται ένα οικοδόμημα, που ερμηνεύεται ως οικία, ενδεχομένως όμως και πανδοχείο αλλά και μια μεγάλη αγροικία του 2^ου π.Χ. αιώνα στη θέση Τσερλί, με 26 δωμάτια και πλούσια ευρήματα, όπως 500 αγγεία, δύο λίθινα πιεστήρια και χάλκινα νομίσματα. Αλλά και από την Μεταβυζαντινή περίοδο έχει προκύψει ένας παραλίμνιος οικισμός του 11ου-12ου αιώνα, που απλώνεται στην πλαγιά του Μαυροβουνίου

Μια γερμανική κλοπή

Η κυρία Νίνα Κυπαρίσση – Αποστολίκα υπενθυμίζει και μία παλαιότερη σημαντική ανασκαφή στην Κάρλα, που διεξήχθηκε παράνομα μέσα στον πόλεμο από ένα γερμανό αρχαιολόγο. Ήταν στην Μαγούλα Βισβίκη, όπου ο πρωτοπόρος αρχαιολόγος Χρήστος Τσούντας είναι εντοπίσει από τις αρχές του 20ού αιώνα ένα προϊστορικό οικισμό.

Το 1941 όμως, κατά την Κατοχή ο Γερμανός  Χανς Ράινερτ έκανε τις δικές του ανασκαφές αποκαλύπτοντας πλήθος κινητών ευρημάτων,  τα οποία καλύπτουν ολόκληρη τη Νεολιθική περίοδο έως τις αρχές της Πρώιμης Χαλκοκρατίας (6500-3200 π.Χ.). Τα αντικείμενα τοποθετήθηκα σε κιβώτια και φυγαδεύτηκαν στη Γερμανία. Για να επαναπατρισθούν μόλις το 2014 και να φυλάσσονται έκτοτε στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο

Διαβάστε επίσης:

Προς πώληση σπίτι του διάσημου ποπ καλλιτέχνη Ρόι Λίχτενσταϊν

«Ειδοί Μαρτίου»: Έκθεση στην Αθήνα, σε φυλακή των ΗΠΑ ο δράστης

Λευκάδα: Ένα αρχαίο θέατρο ανα-γεννιέται