Είχαν την αλαζονεία, είχαμε το μέτρο και την αρετή: 2.500 χρόνια από τότε που οι Πέρσες εκδιώχθηκαν από την Ευρώπη

Ανάμεσα στα αριστουργήματα του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, μοναδικά έργα τέχνης, λαμπερά και εντυπωσιακά για κάθε επισκέπτη μία μικρή βιτρίνα περνάει σχεδόν απαρατήρητη.

Μερικά σιδερένια βέλη, τι σημασία μπορεί να έχουν… Η Ιστορία, όμως, δηλώνεται και από τα μικρά. Ειδικά όταν αυτά σηματοδοτούν μία από τις πιο λαμπρές σελίδες της: Τη μάχη των Θερμοπυλών. Γιατί αυτές οι αιχμές από ακόντια και δόρατα, όλα εχθρικά, που είχε βρει ο Σπυρίδων Μαρινάτος το 1939 στις Θερμοπύλες αποτελούν σήμερα τα μόνα σχεδόν αυθεντικά τεκμήρια εκείνης της ιστορικής σύγκρουσης μεταξύ δύο κόσμων, δύο πολιτισμών, δύο διαφορετικών συστημάτων.

Από τη μια, η δεσποτική, απολυταρχική Ανατολή, από την άλλη οι ελεύθερες πόλεις – κράτη της Ελλάδας. Σύγκρουση αναπόφευκτη δηλαδή και γνωστή η κατάληξή της. Ο Δαυίδ νίκησε τον Γολιάθ, πληρώνοντας μεν βαρύ τίμημα, κερδίζοντας όμως παγκόσμια αναγνώριση σε βάθος αιώνων, αφού το ενδεχόμενο της υποδούλωσης των Ελλήνων στους Πέρσες θα μπορούσε να αποβεί μοιραίο για την ανάπτυξη του ελληνικού κλασικού πολιτισμού και, κατά συνέπεια, του δυτικού.

Σ΄αυτές τις «Μεγάλες Νίκες. Στα όρια του μύθου και της ιστορίας» είναι αφιερωμένη η έκθεση του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, που θα εγκαινιασθεί στις 29 Σεπτεμβρίου, ημέρα ολοκλήρωσης της νικηφόρας ναυμαχίας της Σαλαμίνας το 480 π.Χ. Με την επέλαση της πανδημίας, πολλές εκδηλώσεις για την επέτειο των 2500 χρόνων από αυτή τη μεγάλη νίκη μπορεί να έχουν ακυρωθεί, όμως, και παρ’ όλες τις δυσκολίες, η διοργάνωση της έκθεσης είναι ήδη σε εξέλιξη.

Το σκεπτικό έχει διατυπωθεί προ πολλού, οι επιμέρους ενότητες έχουν καθορισθεί, καθώς και τα έργα που θα εκτεθούν, ο κατάλογος γίνεται αυτή τη στιγμή.

Η πρόκληση

Με τον Ηρόδοτο υπό μάλης, που υπήρξε γι΄αυτήν το καλύτερο ανάγνωσμα στον καιρό τα καραντίνας, όπως λέει, η διευθύντριά του, κυρία Μαρία Λαγογιάννη δηλώνει, ωστόσο, πως «δεν φιλοδοξούμε να κάνουμε αναπαράσταση των μαχών, κάτι αδύνατον άλλωστε, αλλά προσπαθούμε να στήσουμε εννοιολογικές γέφυρες ανάμεσα στον αρχαίο και τον σύγχρονο κόσμο, ώστε να αντιλαμβάνεται ο επισκέπτης τις βαθύτερες αιτίες των περσικών πολέμων».

Πρόκειται για έναν στόχο δύσκολο, όπως αναγνωρίζει κι εκείνη, που δεν παύει, ωστόσο, να λειτουργεί και ως πρόκληση. «Απαιτείται μια λεπτή ισορροπία στην παρουσίαση του θέματος, γιατί δεν θέλουμε να είναι μόνον ιστορική ή μόνον αρχαιολογική, ούτε να το παρουσιάσουμε σαν χολιγουντιανή ταινία, όπως το Χόλιγουντ ή όπως το Γενικό Επιτελείο Στρατού…», όπως λέει αστειευόμενη.

Η έκθεση, με περισσότερα από εκατό έργα, που επιλέχθηκαν με βάση την ερμηνευτική τους δυνατότητα, αναπτύσσεται έτσι σε οκτώ ενότητες, που παρακολουθούν την αλληλουχία των ιστορικών γεγονότων από το 490 ως το 479 π.Χ. Από την μάχη του Μαραθώνα, δηλαδή, τις Θερμοπύλες, το Αρτεμίσιο, τη Σαλαμίνα και τέλος τις Πλαταιές.

Οι διαφορές

«Οι Πέρσες δεν ήρθαν στην Ελλάδα για τα πλούτη της, που δεν υπήρχαν φυσικά, αλλά για εκδίκηση, αφού οι Αθηναίοι, μαζί με τους Ερετριείς, είχαν υποστηρίξει τον αγώνα των Ιώνων εναντίον αυτής της απέραντης αυτοκρατορίας, που τους είχε υποτάξει», λέει η κυρία Λαγογιάννη. «Είχαν τεράστια αλαζονεία, εκεί που οι
Έλληνες επιδείκνυαν μέτρο και αρετή», προσθέτει.

Χαρακτηριστική της διαφοράς ανάμεσα στους δύο κόσμους ήταν η ιστορία που αφηγείται ο Ηρόδοτος: Όταν οι Πέρσες κατέστρεψαν την Αθήνα συθέμελα, τα μόνα αγάλματα που άφησαν όρθια ήταν των τυραννοκτόνων Αρμόδιου και Αριστογείτονα, ένα χάλκινο «σύνταγμα» του γλύπτη Αντίνορα, που βρισκόταν στην Αρχαία Αγορά. Ήταν το μόνο λάφυρο που έστειλαν στην Περσέπολη ως αναφορά κατάλυσης της αθηναϊκής δημοκρατίας.

Αυτό το οποίο αναζήτησε ενάμιση αιώνα αργότερα ο Μέγας Αλέξανδρος και το επέστρεψε στην Αθήνα, παρ΄ότι οι Αθηναίοι αμέσως μετά τη μάχη της Σαλαμίνας είχαν παραγγείλει ένα καινούργιο. Οι Πέρσες, εξάλλου, ήταν αδύνατον να κατανοήσουν τους Ολυμπιακούς Αγώνες, με τους οποίους συνέπεσε ο Ξέρξης στον πρώτο χρόνο της εκστρατείας του. Γι΄αυτούς ήταν αδιανόητη η στάση των Ελλήνων, που αγωνίζονταν χωρίς να παίρνουν ένα αξιόλογο έπαθλο.

Οι Νίκες

Από την άλλη μεριά, «Οι Έλληνες πίστευαν ότι οι θεοί είχαν τιμωρήσει τον Ξέρξη για την αλαζονεία του. Είχε φέρει ένα κομμάτι μάρμαρο της Πάρου, για να φτιάξει το τρόπαιο που θα έστηνε στην Μαραθώνα μετά την νίκη του. Αλλά έγινε το αντίθετο, όπως ξέρουμε και με το μάρμαρο αυτό, οι Αθηναίοι έφτιαξαν το άγαλμα που αφιέρωσαν στην Νέμεση στον Ραμνούντα», λέει η κυρία Λαγογιάννη.

Άλλωστε, οι αρχαίοι αφιέρωναν όλες τις νίκες τους στους θεούς: Στον Δία, που εξολόθρευε τους Πέρσες, στην Παλλάδα Αθηνά που έσωσε την πόλη, στην Προμάχο Αθηνά, που βοήθησε το στράτευμα και της έστησαν άγαλμα στην Ακρόπολη, το ίδιο στην Άρτεμη Αγροτέρα, που την γιόρταζαν την 6η μέρα του μήνα Βοηδρομιώνα (Σεπτέμβριος – Οκτώβριος) με θυσία 100 αιγών, ενώ, τέλος, στον Πάνα, που βοήθησε στην μάχη του Μαραθώνα και ίδρυσαν ιερό του στην Ακρόπολη.

«Έβαλαν τις μεγάλες νίκες τους στο προσήκον μέτρο. Είχαν την «Ευγενή Νίκη» του Μαραθώνα, γιατί τους έδωσε μεγάλη δύναμη. Τις «Νίκες της Αρετής που ήταν οι Θερμοπύλες και το Αρτεμίσιο. Την «Ωραία Νίκη», όπως την λέει ο Συμωνίδης που ήταν η Σαλαμίνα. Την «Νίκη της Ομοφροσύνης». Και τέλος την «Νίκη της Αθηναϊκής Δημοκρατίας!», λέει η κυρία Λαγογιάννη. Κι ό,τι αποδεικνύει αυτή τη στάση τους απέναντι τους θεούς, τον αγώνα για την διατήρηση των ιδεωδών τους, αλλά και τα δεινά από τις περσικές καταστροφές, θα βρίσκεται στην έκθεση.

Τα τεκμήρια

Έτσι, από τον αποθέτη της Ακρόπολης (εκεί δηλαδή, όπου οι Αθηναίοι έθαψαν τα κατεστραμμένα από τους Πέρσες ιερά και αγάλματα) προέρχονται κάποιες Κόρες σπασμένες και καμένες από τη φωτιά, όπως επίσης και αγγεία με τα ίδια σημάδια καταστροφής. Μόλις προχθές, εξάλλου, εγκρίθηκε από το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο το αίτημα για την έκθεση έργων, μέσω δανεισμού, και από άλλα μουσεία: Συγκεκριμένα, το κράνος του Μιλτιάδη από το Αρχαιολογικό Μουσείο Ολυμπίας, όπως επίσης ένας χάλκινος θώρακας, δύο περικνημίδες και μία χάλκινη ασπίδα, καθώς πρόκειται να γίνει η προσομοίωση ενός Έλληνα οπλίτη, αλλά και ένα ανατολικής προέλευσης κράνος (ασσυριακό λάφυρο).

Επίσης, μία ενεπίγραφη στήλη του 490 π.Χ., με τα ονόματα των 190 θανόντων στη μάχη του Μαραθώνα, που είχε βρεθεί στην έπαυλη του Ηρώδη του Αττικού στην Αρκαδία (από την αρμόδια Εφορεία Αρχαιοτήτων). Από το Αρχαιολογικό Μουσείο Θήβας, μία στήλη του 3ου π.Χ. αιώνα από τις Πλαταιές, με ψήφισμα του Κοινού των Ελλήνων, που αναφέρεται στην διοργάνωση των Ελευθερίων Αγώνων, εις ανάμνηση του όρκου ομοφροσύνης, που είχαν δώσει οι Έλληνες πριν από την μάχη των Πλαταιών, λέγοντας ότι ποτέ δεν θα βάλουν τη ζωή τους πάνω από την ελευθερία.

Και, επίσης, μία οινοχόη με ναυτική παράσταση και Νίκη. Από το Μουσείο Κοτσανά, το ομοίωμα μιας αθηναϊκούς τριήρους και τέλος την προτομή του Θεμιστοκλή από το Parco Archeologico di Ostia Antica. Ένας εκθεσιακός σταθμός, εξάλλου, ορίζεται στην αίθουσα με τον Τζόκεϊ του Αρτεμισίου. Όπως λέει η διευθύντρια του μουσείου, «Ο νεαρός αναβάτης, που ιππεύει πάνω στον ορμητικό κέλητα, θα συμμετέχει στην έκθεση, αφηγούμενος την δική του ιστορία για τον προσωπικό του αγώνα για νίκη, που απεικονίζεται στεφανηφόρος πάνω το σώμα του χάλκινου αλόγου».