Η Θεσσαλονίκη στα χέρια των βαρβάρων – Παράσταση της Ρούλας Πατεράκη 

«Ποιος, ξέροντας να συνθέτει θρήνους για οδυνηρά γεγονότα, θα μπορούσε να θρηνήσει, όπως της αξίζει, την πόλη της Θεσσαλονίκης; Αυτή η πόλη, όσο ξεπερνούσε παλιά κατά πολύ όλες τις άλλες σε ευημερία και φαινόταν παντού υπέροχη και ζηλευτή, τόσο τώρα γνώρισε τη δυστυχία και αποτελεί το θέμα πολλών θρήνων. Όσοι, έστω και για λίγο χρόνο, συνέβη να απολαύσουν τα αγαθά της, δεν μπορούν να πουν τίποτε άλλο για αυτήν παρά πράγματα στενάχωρα στην ψυχή και που προκαλούν ροή δακρύων…».

Ο ιστορικός του 15ου αιώνα Ιωάννης ο επονομαζόμενος Αναγνώστης, αυτόπτης μάρτυρας στη λεηλασία της Θεσσαλονίκης από τους Οθωμανούς στις 29 Μαρτίου του 1430 περιγράφει με θλίψη, αλλά και κάθε λεπτομέρεια στο έργο του «Διήγησις περί της τελευταίας αλώσεως της Θεσσαλονίκης» τα γεγονότα που έζησε και ο ίδιος.

Είχαν προηγηθεί κι άλλοι με παραπλήσιες αναφορές και για άλλες καταλήψεις της σπουδαίας πόλης της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, όπως ο Ιωάννης Καμινιάτης, ιερέας που παρακολούθησε την άλωση της Θεσσαλονίκης το 904, όταν Σαρακηνοί πειρατές της Κρήτης εμφανίσθηκαν ξαφνικά μπροστά στα τείχη και την κυρίευσαν και αφού την λεηλάτησαν πήραν αιχμαλώτους τους κατοίκους της.

Πρόκειται για δύο βυζαντινά χρονογραφήματα, υψηλής λογοτεχνικής αξίας, αφηγηματικής παραστατικότητας και εσωτερικής έντασης, που βρίσκονται στον πυρήνα της παράστασης «Eάλω Θεσσαλονίκη», η οποία θα παρουσιαστεί σε δραματουργική διασκευή και σκηνοθεσία της Ρούλας Πατεράκη στο Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού της Θεσσαλονίκης στις 1 και 2 Σεπτεμβρίου  και στη συνέχεια 6 και 8 Σεπτεμβρίου στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο στην Αθήνα. Όλες οι παραστάσεις στο πλαίσιο του θεσμού «Όλη η Ελλάδα ένας Πολιτισμός» του υπουργείου Πολιτισμού.

Η παράσταση

Αντλώντας ελεύθερα υλικό από τις προσωπικές, αυτοβιογραφικές ιστορικές αφηγήσεις του Ιωάννη Καμινιάτη και του Ιωάννη Αναγνώστη, όπως περιλαμβάνονται στο βιβλίο «Τα χρονικά των αλώσεων της Θεσσαλονίκης»  (εκδ. Άγρα, Αθήνα 2010), η παράσταση / performance για τέσσερις ηθοποιούς και μία χορεύτρια δραματοποιεί επιλεγμένα αποσπάσματα για να αποδώσει τα γεγονότα και το δράμα εκείνων των ημερών: Την πολιορκία, τη απεγνωσμένη άμυνα των κατοίκων, την βίαιη επίθεση των εχθρών, το θάνατο, την πυρκαγιά και τέλος, την αιχμαλωσία.

Η Θεσσαλονίκη «ξεπερνούσε πολλές πόλεις σε ομορφιά και σε γεωγραφική θέση και άλλες τόσες σε μέγεθος και σε αφθονία αγαθών. Ήταν απερίγραπτη σε όλα. Αλλά, ενώ πριν υπερηφανευόταν για τα αγαθά της και τον θρυλικό της πλούτο, τώρα όλα χάθηκαν, αλίμονο, και πήραν άσχημη τροπή», γράφει ο Ιωάννης Αναγνώστης.

Ενώ ο Ιωάννης Καμινιάτης αναζητεί την πηγή των βασάνων στις αμαρτίες που βάρυναν τους κατοίκους της: «Για να μιλήσω ειλικρινά, σε ποιο είδος αμαρτίας δεν επιδοθήκαμε; Πορνείες, μοιχείες, αναισχυντίες, μίση, ψέματα, κλοπές, έριδες, φιλονικίες, ύβρεις, θυμοί, πλεονεξίες, αδικίες και πάνω απ’ όλα ο φθόνος, ήταν οι καθημερινές μας ασχολίες και μάλιστα στο φως της μέρας. Κανείς από μας δεν προσπαθούσε να συμπεριφερθεί σωστά στον πλησίον του [… ] Κανείς δεν σκεφτόταν να παραχωρήσει κάποιο από τα αγαθά του σε όσους είχαν ανάγκη υπακούοντας στην αρχή της αλληλεγγύης», γράφει, για να καταλήξει: «Ποια ήταν ή συνέπεια όλων αυτών;».

Να σημειωθεί άλλωστε, ότι μία ακόμη άλωση της Θεσσαλονίκης είχε γίνει το 1185 από τους Νορμανδούς της Σικελίας ενώ, όπως είναι γνωστό, μετά την κατάληψή της από τον σουλτάνο Μουράτ Β’ η πόλη έμεινε υποδουλωμένη στους Οθωμανούς ως το 1912, δηλαδή επί 782 χρόνια, ώσπου να απελευθερωθεί από τον ελληνικό στρατό.

Συγκινητικές αφηγήσεις

Σήμερα οι συγκινητικές αφηγήσεις των αυτοπτών μαρτύρων για τον παραλογισμό της καταστροφής και την ερήμωση που προκαλούσε ο πόλεμος, οι οποίες επαναλαμβάνουν, παρά τη χρονική μεταξύ τους απόσταση την ίδια εικόνα και χαρακτηρίζονται για την αμεσότητα της δράσης και τον ζωντανό στοχασμό τους, μπορεί να θεωρηθούν ως ιδρυτικές προϋποθέσεις του θεατρικού είδους.

Ο Καμινιάτης και ο Αναγνώστης, αν και αναπνέουν, ζουν και κινούνται στον Βυζαντινό Μεσαίωνα ή στην πρώιμη Βυζαντινή Αναγέννηση, φαντάζουν  εν τέλει σύγχρονοι. Τα βάσανά τους οικεία και η ταυτότητά τους διαχρονική.

Αναμφισβήτητη εν τέλει η αξία των κειμένων, ενώ η διαφορετικής υφής «θεατρικότητά» τους δομήθηκε από την Ρούλα Πατεράκη πάνω στις τεχνοτροπίες των «αγγελικών ρήσεων» της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας, παίρνοντας τη μορφή δραματικών μονολόγων μεγάλης εξωστρέφειας με έμφαση στο σώμα και στη φωνή. Μια προσέγγιση, που αναδεικνύει την τραγική θεατρικότητα της ιστορικής αφήγησης και με ανθρωπολογικό ενδιαφέρον αντικρίζει κατάματα τη βία της Ιστορίας.

 Συνοδοιπόρους σ΄αυτό το ιδιαίτερο αφήγημα θα έχει η Ρούλα Πατεράκη τους ηθοποιούς Θανάση Δόβρη, Δήμητρα Χατούπη, Nάντια Μουρούζη και Ευανθία Κουρμούλη και την χορογράφο – χορεύτρια Μπέττυ Δραμισιώτη.

Σημειώνεται, ότι οι παραστάσεις προσφέρονται δωρεάν από το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού με μόνο αντίτιμο το εισιτήριο για την είσοδο στο χώρο (αν υπάρχει). Είναι υποχρεωτική η προκράτηση θέσης στο digitalculture.gov.gr