Η Σταύρωση του Ιησού από τον Μιχαήλ Άγγελο – Σχέδια και πίνακες σε έκθεση

Όσο μεγάλωνε κι όσο γινόταν πιο αδύναμος ο Μιχαήλ Άγγελος ελκόταν όλο και περισσότερο από την εικόνα του Χριστού στον σταυρό. Και μερικά από τα πιο γνωστά, πιο θαυμαστά αλλά ίσως και λιγότερο κατανοητά σχέδιά του είναι αυτά τα έργα σταύρωσης, που έγιναν πάνω σε χαρτί κατά τα τελευταία χρόνια της ζωής του.

Έξι από αυτά λοιπόν παρουσιάζονται τώρα, από τις 2 Μαΐου στη μεγάλη έκθεση του Βρετανικού Μουσείου, που με τίτλο «Μιχαήλ Άγγελος: «Οι τελευταίες δεκαετίες» εστιάζει ακριβώς στο έργο αυτής τελευταίας περιόδου του μεγάλου δασκάλου της Αναγέννησης.

Τα εκθέματα ωστόσο, είναι πολύ περισσότερα αφού ανέρχονται συνολικά σε 50 περίπου σχέδια και ισάριθμους πίνακες και αντικείμενα με στόχο να φωτιστεί η ψυχική κατάσταση του δημιουργού και οι στενές σχέσεις του με άλλα πρόσωπα. Και όπως αναφέρεται από το μουσείο η ένταση της έκθεσης προέρχεται από την αγωνία του Μιχαήλ Άγγελου, που θα κορυφωθεί με τα πολύ αργά σχέδια του για τη σταύρωση, και τους εξωστρεφείς δεσμούς του με λίγους, στενούς φίλους και συνεργάτες.

Δεν ήταν ακόμη 30 χρονών, ο Μιχαήλ Άγγελος (1475-1564)  όταν ολοκλήρωσε το μνημειώδες γλυπτό του «Δαβίδ» (1504), φτιαγμένο θαυματουργικά από ένα μόνο τετράγωνο κομμάτι μαρμάρου Καρράρα, κάτι που πιστευόταν αδύνατο. Και μόλις είχε κλείσει τα 30, όταν ολοκλήρωσε μόνος του την τεράστια νωπογραφία στην οροφή της Καπέλα Σιξτίνα του Βατικανού, έργο που θεωρείται ότι άλλαξε τη ιστορία της δυτικής τέχνης ως ένα από τα μεγαλύτερα επιτεύγματα του ανθρώπινου πολιτισμού.

Η «Δευτέρα Παρουσία» και το ανθρώπινο σώμα

Αλλά ο Μιχαήλ Άγγελος έζησε ως τα 88 του χρόνια και συνέχισε να εργάζεται σε μεγάλη κλίμακα μέχρι το τέλος. Έτσι η έκθεση τον συναντά κατά την επιστροφή του στη Ρώμη από τη Φλωρεντία το 1534, σε ηλικία 59 ετών. Ήταν η εποχή,  που ολοκλήρωσε την εργασία του για την «Δευτέρα Παρουσία», την νωπογραφία στον βωμό της Καπέλα Σιξτίνα, ενώ κατόρθωσε επίσης να δώσει ξανά αίγλη στην  Παπική Ρώμη με μια σειρά αρχιτεκτονικών έργων που εξακολουθούν να κοσμούν την πόλη.

Την έκθεση ανοίγει όμως, ένα πορτρέτο του, φιλοτεχνημένο από τον συντοπίτη του από την Τοσκάνη, Ντανιέλε ντα Βολτέρα, ζωγράφο και γλύπτη, που στην ιστορία της τέχνης έμεινε περισσότερο γνωστός, λόγω της σχέσης του με τον Μικελάντζελο. Το σχέδιο  κάθε άλλο παρά εξιδανικευμένο είναι μάλιστα, με την πεπλατυσμένη μύτη του ζωγράφου  σπασμένη σε έναν καυγά, όταν ήταν ακόμη έφηβος, να χρησιμεύει ως το επίκεντρο μιας εικόνας, που υποδηλώνει τόσο αναταραχή όσο και σιωπή.

Σ΄ αυτήν την πρώτη ενότητα παρουσιάζεται η «Δευτέρα Παρουσία» μέσα από  προπαρασκευαστικά σχέδια του ζωγράφου και μία μεγάλη, έγχρωμη προβολή της πλήρους τοιχογραφίας. Ένα έργο, που αντιμετωπίζει «το ανθρώπινο σώμα ως έργο του Θεού και όχι ως κάτι ρητά φτιαγμένο για να διεγείρει την επιθυμία», όπως αναφέρει η επιμελήτρια της έκθεσης  Σάρα Βόουλς. Γιατί μπορεί η μελέτη ενός αγγέλου και άλλες μορφές της «Δευτέρας Παρουσίας» να υποδηλώνουν κάτι σεξουαλικό στις ρεαλιστικές απεικονίσεις της ανδρικής ομορφιάς,  που όπως είναι γνωστό σκανδάλισαν τους κληρικούς του 16^ου αιώνα, όμως η Βόουλς είναι κατηγορηματική: «Αυτό δεν συμβαίνει εδώ», λέει.

Οι δεσμοί με φίλους

Η έκθεση εξετάζει επίσης την εμφατική προσκόλληση του Μιχαήλ Άγγελου στον Τομάσο ντε Καβαλιέρι, έναν όμορφο, ιταλό ευγενή, που γνώρισε στις αρχές της δεκαετίας του 1530. Αλλά αν και αναμφισβήτητα ρομαντική, ακόμα και εμμονική, η αγάπη του Μιχαήλ Άγγελου γι’  αυτόν ήταν πιθανώς ανολοκλήρωτη, όπως επισημάνει η Βόουλς. Η ίδια έχει δομήσει εξάλλου, με τους συναδέλφους της μια ολόκληρη ενότητα γύρω από την καθαρά πνευματική φιλία του Μιχαήλ Άγγελου με μια κορυφαία μορφή της εποχής, την  ποιήτρια και ευγενή Βιτόρια Κολόνα (1492- 1547). Εδώ εκτίθεται έτσι, και ένα αριστούργημα του Βρετανικού Μουσείου, ο «Χριστός στον Σταυρό» (1538-41), ένα λατρευτικό σχέδιο, που είχε δημιουργηθεί ειδικά για την Κολόνα.

Η ίδια η Κολόνα ήταν μέρος ενός κύκλου μεταρρυθμιστών χριστιανών, μερικοί από τους οποίους είχαν ερευνηθεί από την Ιερά Εξέταση. Η αυξανόμενη έλξη λοιπόν, που είχε παρουσιάσει ο Μιχαήλ Άγγελος για την σωτηρία μέσω της χάριτος έχει οδηγήσει ορισμένους να αναρωτηθούν αν υπάρχει μια χροιά προτεσταντισμού στις πεποιθήσεις του, συμπεριλαμβανομένων αυτών των σχεδίων με σταύρωση, που χαρακτηρίζονται ως  βαθιά διαλογιστικές και έντονα ιδιωτικές.

Αλλά όπως λέει η Βόουλς «Ο Μιχαήλ Άγγελος για μένα δεν ήταν προτεστάντης». Αν και τα όψιμα σχέδιά του «χρησιμοποιούν τη γραφή ως εφαλτήριο για στοχασμό», όπως τόνιζαν οι νέοι προτεστάντες μεταρρυθμιστές,  αυτό δεν σημαίνει την θρησκευτική μετακίνηση του καλλιτέχνη. «Εξάλλου, εργαζόταν για τον Πάπα», προσθέτει.

Η αρχιτεκτονική επίδραση

Οι τελευταίες  αρχιτεκτονικές παραγγελίες, που είχε αναλάβει ο Μιχαήλ Άγγελος «τον βάρυναν πραγματικά», λέει επίσης η επιμελήτρια. Λίγο καιρό μετά την επιστροφή του στη Ρώμη, αναδιαμόρφωσε το Παλάτσο Φαρνέζε, το οποίο αρχικά είχε σχεδιάσει ένας άλλος Τοσκανός, ο Αντόνιο ντα Σανγκάλο, ο νεότερος. Ο Μιχαήλ Άγγελος προσθέτοντας όμως έναν επιπλέον όροφο και ένα βαθύ, εντυπωσιακό γείσο, δημιούργησε αυτό, που έγινε η πιο επιδραστική επανάληψη για ένα παλάτι της υψηλής Αναγέννησης. Στην έκθεση έτσι, το κτίριο εκπροσωπείται με μια εξαιρετική μελέτη παράθυρου,  δανεισμένη από το Μουσείο Ασμόλιαν της Οξφόρδης.

Αλλά και το έργο του Μιχαήλ Άγγελου για τη Βασιλική του Αγίου Πέτρου στο Βατικανό, το οποίο διήρκεσε δεκαετίες και ολοκληρώθηκε μόνο μετά το θάνατό του, αναπαρίσταται με το σχέδιο «Μελέτες για τον τρούλο και τον φανό του Αγίου Πέτρου». Άλλα έργα τέλος έχουν αναφορά στον μεγάλο ζωγράφο, όπως «Η κάθαρση του ναού» του Μαρτσέλο Βενούστι (γύρω στο 1550-55), βασισμένο σε μια σύνθεση του Μικελάντζελο. Η διάρκεια της έκθεσης είναι ως τις 28 Ιουλίου.

Διαβάστε επίσης:

Ποια σχέση έχει η Τέιλορ Σουίφτ με τη Σαπφώ;

Το χέρι του Καραβάτζιο και η προστασία μιας αγίας

Το Παρίσι βάζει τα καλά του για τους Ολυμπιακούς – Ανοίγει και το Γκραν Παλέ