Η σκληρή χρονιά του πολιτισμού – Έργα και ημέρες του 2020

Χρονιά δύσκολη για όλους και για όλα ήταν το 2020, και για τον πολιτισμό ειδικά, η χειρότερη που έχει υπάρξει ποτέ.

Το βαρύ και μεγάλο τίμημα πλήρωσε, όπως ήταν αναμενόμενο ο σύγχρονος πολιτισμός, με ακυρώσεις των πάντων. Εκθέσεων, παραστάσεων και κινηματογραφικών προβολών, συναυλιών, ολόκληρων φεστιβάλ. Η απόλυτη καταστροφή έπληξε τους ανθρώπους του πολιτισμού, δημιουργούς, καλλιτέχνες, τεχνικούς, τους πάντες. 

Ο πολιτισμός μπήκε σε αναστολή, με κάθε τομέα να δοκιμάζεται διαφορετικά αλλά πάντα σκληρά. Γιατί και τα έσοδα από τα μουσεία και τους αρχαιολογικούς χώρους βρέθηκαν, λόγω της πανδημίας στο ναδίρ, με την πτώση τους να κυμαίνεται πάνω από 80%  κάτι που σημαίνει τρομερές απώλειες, τις οποίες  καλείται να διαχειρισθεί το υπουργείο Πολιτισμού. Όλες οι ελπίδες τώρα εναποτίθενται στο φετινό καλοκαίρι με τον έλεγχο της πανδημίας παγκοσμίως και την αύξηση των τουριστών.

Όπως κλήθηκε βεβαίως να αντιμετωπίσει και τα προβλήματα των καλλιτεχνών από την απώλεια της εργασίας τους. Προσκλήσεις ενδιαφέροντος για εκδηλώσεις, όπως το πρόγραμμα «Όλη η Ελλάδα ένας πολιτισμός», που εγκαινιάστηκε το καλοκαίρι και  για την δημιουργία-παραγωγή έργων σε κάθε τομέα της τέχνης ήταν οι κινήσεις προς αυτή την κατεύθυνση ενώ σε συνεργασία με τα αρμόδια υπουργεία Οικονομικών και Εργασίας, και μέσω του Μητρώου Καλλιτεχνών υπάρχει και έκτακτη οικονομική ενίσχυση  προς τους πληττόμενους. Παρ΄ όλα αυτά η δυσαρέσκεια δεν έλειψε, καθώς πολλοί είναι αυτοί, που δεν καλύπτονται, για όποιους λόγους, από τα συγκεκριμένα μέτρα. Κάτι πάντως, που δεν είναι εύκολο να επιτευχθεί, δεδομένων των συνθηκών.

Αλλά και πολιτιστικά γεγονότα πήραν μεγάλη ή μικρή παράταση στο χρόνο, με κύρια εξ αυτών την Ελευσίνα Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης, που θα πραγματοποιηθεί το 2023 αντί για το 2021. Κάτι πάντως, που διευκολύνει πολύ την ελληνική διοργάνωση, καθώς οι καθυστερήσεις κυρίως στα έργα υποδομής ήταν απαράδεκτες. Ατύχησαν όμως επίσης το Έτος Μελίνα Μερκούρη και το Έτος Αντώνη Σαμαράκη, καθώς πολλές προγραμματισμένες εκδηλώσεις για να τιμηθούν οι δύο σπουδαίοι Έλληνες ακυρώθηκαν, ή όπως ελπίζεται μπορεί κάποιες να μετατεθούν στο προσεχές μέλλον.

Οι εκθέσεις

Κακή τύχη είχαν και ορισμένες εκθέσεις μεγάλων μουσείων, που είτε ματαιώθηκαν είτε άνοιξαν για λίγο με ελάχιστους επισκέπτες. Οι δύο εξαιρετικές εκθέσεις του Εθνικού Αρχαιολογικού «Δι΄αυτά πολεμήσαμεν» και «Οι μεγάλες Νίκες, Στα όρια του μύθου και της ιστορίας» ανήκουν στην δεύτερη περίπτωση, καθώς ελάχιστα δόθηκε η δυνατότητα στο κοινό να τις δει, λόγω των περιοριστικών μέτρων, που επέβαλλαν το κλείσιμο των μουσείων.

Μια άλλη έκθεση στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης,  πολύ αναμενόμενη καθώς ήταν αφιερωμένη στο έργο του σπουδαίου εικαστικού Τάκις, που έφυγε πρόσφατα από τη ζωή, ματαιώθηκε εξάλλου οριστικά.

Θεσμικά η αλλαγή του Ταμείου Αρχαιολογικών Πόρων σε έναν πιο ευέλικτο Οργανισμό Διαχείριση και Ανάπτυξης Πολιτιστικών Πόρων ελπίζεται, ότι θα επιλύσει χρόνια και δύσκολα προβλήματα, που λειτουργούσαν ως τροχοπέδη στο έργο του. Που δεν είναι άλλο από τη διαχείριση των εσόδων από τα εισιτήρια, τα πωλητήρια και τα καφέ των μουσείων και των αρχαιολογικών χώρων, δηλαδή εθνικούς πόρους δηλαδή, και έτσι ενισχύει την Αρχαιολογική Υπηρεσία και προωθεί τα πολιτιστικά αγαθά.

Μεγάλη αναστάτωση ωστόσο προκάλεσε η αλλαγή της διάρκειας  παραμονής αρχαιοτήτων στο εξωτερικό για εκθεσιακούς σκοπούς. Μια διάταξη  που προήλθε από την πρόθεση του Μουσείου Μπενάκη να αποκτήσει ένα είδος παραρτήματος στην Αυστραλία, συγκεκριμένα στο Ελληνικό Μουσείο της Μελβούρνης, κάτι το οποίο προϋποθέτει την εξαγωγή αντικειμένων από τις συλλογές του για μακρύ χρονικό διάστημα. Τελικώς και σύμφωνα με την διάταξη που ψηφίστηκε, ο χρόνος παραμονής ορίζεται στα 25 χρόνια με ανανέωση ανά πέντε χρόνια.

Στην εκπνοή του χρόνου εξάλλου παρουσιάσθηκε το νομοσχέδιο για την μετατροπή πέντε μεγάλων μουσείων της χώρας σε Νομικά Πρόσωπα Δημοσίου Δικαίου, όπως το επιτυχημένο Μουσείο Ακρόπολης. Είναι το Εθνικό Αρχαιολογικό, το Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο της Αθήνας, το Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης και το Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού Θεσσαλονίκης, όπως και το Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου. Περισσότερα δεν έχουν γίνει ακόμη γνωστά.

Τα έργα

Έργα αρχαιολογικών και πολιτιστικών υποδομών γενικότερα γίνονται σ΄όλη τη χώρα αλλά ας σταθούμε στα πιο σημαντικά:

Η Εθνική Πινακοθήκη είναι το πρώτο από αυτά, ήδη μάλιστα βρίσκεται στην τελική ευθεία για την ολοκλήρωσή της, μετά ωστόσο από τις τρομερές καθυστερήσεις των τελευταίων χρόνων. Εντός του Ιανουαρίου  και με την εγκατάσταση και των συστημάτων ασφαλείας αρχίζει το στήσιμο των έργων, ώστε όλα να είναι έτοιμα στις 25 Μαρτίου, όταν θα γίνουν από τον πρωθυπουργό τα εγκαίνια, όπως έχει ανακοινωθεί.

Στην Ακρόπολη τα έργα βελτίωσης της προσβασιμότητας ολοκληρώνονται επίσης αυτόν τον καιρό. Και παρά την πολεμική που αναπτύχθηκε, κυρίως για τις νέες διαστρώσεις των διαδρομών επίσκεψης, μένει να αποδειχθεί στην πράξη ποιος είχε δίκιο τελικά κι αν όλη η συζήτηση είχε καθαρά αντιπολιτευτικά κίνητρα. Η εγκατάσταση σύγχρονου ανελκυστήρα πάντως επιλύει αποτελεσματικά το πρόβλημα της επίσκεψης των εμποδιζόμενων ατόμων στον ιερό βράχο, κάτι που θα εκτιμηθεί ιδιαίτερα το καλοκαίρι, όταν οι αρχαιολογικοί χώροι ανοίξουν ξανά και οι τουρίστες επιστρέψουν στην Ακρόπολη. Τέλος ο νέος φωτισμός των μνημείων της και άλλων ακόμη γύρω από τον Βράχο έχει δώσει σίγουρα μιαν άλλη αίσθηση στην νυχτερινή θέασή τους.

Εξαιρετική και η κινητικότητα στο Τατόι, όπου το πολυσύνθετο έργο της διάσωσης των κτηρίων, της αναστήλωσής τους αλλά και της συγκέντρωσης, καταγραφής και συντήρησης όλων των αντικειμένων, κάθε είδους εκτελείται με υποδειγματική συνέπεια. Φυσικά δεν μπορεί να περιμένει κανείς άμεσα αποτελέσματα, αφού παρά την επιτάχυνση των έργων θα απαιτηθεί τουλάχιστον μία πενταετία για την πλήρη ολοκλήρωσή τους.

Τα Μουσεία

Όσον αφορά το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο και την επέκτασή του, τα νέα είναι μπροστά μας, καθώς βρισκόμαστε ακόμη στις προκαταρτικές αλλά απαραίτητες μελέτες. Ήδη έχει παραδοθεί στην υπουργό Πολιτισμού κυρία Λίνα Μενδώνη η μελέτη σκοπιμότητα και βιωσιμότητας αλλά μένει πολλά να γίνουν ακόμη. Το τέλος του χρόνου πάντως βρήκε το ΕΑΜ χωρίς την διευθύντριά του κυρία Μαρία Λαγογιάννη, η οποία μόλις συνταξιοδοτήθηκε έχοντας αφήσει πίσω της σημαντικό έργο στον εκθεσιακό τομέα, με σπουδαίες εκθέσεις στην Ελλάδα και το εξωτερικό, προβάλλοντας το μουσείο διεθνώς και αυξάνοντας την επισκεψιμότητά του.

Το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης όμως κατόρθωσε να ανοίξει τον Φεβρουάριο του 2020 για να περάσει αμέσως, ωστόσο, την ίδια περιπέτεια όπως όλα τα άλλα, που αναγκάστηκαν να κλείσουν μέσα στην καραντίνα, να ανοίξουν για τρεις μήνες και μετά πάλι να ξανακλείσουν. Επιπλέον το ΕΜΣΤ άνοιξε χωρίς διευθυντή και παραμένει έτσι, κάτι που διαιώνισε την κακοδαιμονία, που συνόδευσε και την ανέγερσή του. Άγνωστο -ή γνωστό;- γιατί έγινε αυτή η μεθόδευση, αν και φαίνεται πως φθάνει το πλήρωμα του χρόνου ώστε το θέμα  να επιλυθεί.

Διευθυντής αναμένεται και στο Μουσείο Ακρόπολης, όπου βρίσκεται σε εξέλιξη ο διεθνής διαγωνισμός  με τον καθηγητή κ. Δημήτρη Παντερμαλή να παραμένει φυσικά Πρόεδρος του Δ.Σ. Παρά τις δυσκολίες, λόγω του περιορισμού των μετακινήσεων, η ειδική επιτροπή, η οποία αποτελείται και από ξένους επιστήμονες θα αρχίσει να εξετάζει τις υποψηφιότητες με τον νέο χρόνο, έστω και μέσω τηλεδιασκέψεων, προκειμένου να ολοκληρωθεί η διαδικασία επιλογής του πρώτου διευθυντή που θα αποκτήσει το μουσείο.  Η επιτροπή πάντως έχει να επιλέξει μεταξύ τριών υποψηφίων, που είναι όλοι Έλληνες.

Σε καλό δρόμο βρίσκεται η ολοκλήρωση του Μουσείου Νεότερου Ελληνικού Πολιτισμού στην Πλάκα με τα 18 σπίτια που συνθέτουν μια γειτονιά της. Το έργο που έγινε τον τελευταίο χρόνο ήταν σημαντικό και έτσι θα αρχίσει να παραδίδεται σταδιακά από τον Μάιο. Στο σύνολο περιλαμβάνεται και το τζαμί Τζισταράκη όπως και το εκκλησάκι του Αγίου Ελισσαίου.

Το Ακροπόλ ωστόσο δεν άνοιξε μέσα στο 2020, κάτι που αναμένεται όμως εντός του 2021. Τέλος ο σταθμός Βενιζέλος του μετρό της Θεσσαλονίκης εξακολουθεί να παραμένει σε ακινησία, παγιδευμένος ανάμεσα στις δύο διαφορετικές αντιλήψεις: Αν πρέπει να μετακινηθούν τα αρχαία ώσπου να υλοποιηθεί το έργο και να επιστρέψουν στη συνέχεια στη θέση τους –κάτι που εξοικονομεί χρόνο και χρήμα- ή να παραμείνουν ως έχουν καθ’όλη τη διάρκεια της κατασκευής τους σταθμού. Επί του θέματος αναμένεται εντός των ημερών και απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας.

 Οι ανασκαφές

Περιορισμένες φέτος και οι αρχαιολογικές έρευνες, που γίνονται κάθε καλοκαίρι, με τη συμμετοχή επιστημόνων και φοιτητών από το εξωτερικό. Αναφέρουμε τις σημαντικότερες ενώ υπολείπεται και η ανακοίνωση της ανασκαφής του κ. Χρήστου Ντούμα στο Ακρωτήρι της Θήρας, όπου ως και τον Νοέμβριο ερεύνησε το «Δωμάτιο των Θρανίων», από όπου προέκυψαν  σημαντικά συμπεράσματα για τη ζωή των ανθρώπων της εποχής έως ότου να την διακόψει η έκρηξη του ηφαιστείου.

Ζώμινθος

Στα 1200 υψόμετρο του Ψηλορείτη οι καλοκαιρινές μπόρες δεν είναι σπάνιες, αλλά αυτή, φέτος το καλοκαίρι στην περίοδο της ανασκαφής στο ανάκτορο της Ζωμίνθου έπαιξε και ρόλο αρχαιολογικό. Ένα μικρό χρυσό έλασμα, που ήρθε στο φως μετά από την δυνατή βροχή οδήγησε την ανασκαφέα δρ Έφη Σαπουνά –Σακελλαράκη να ανασηκώσει τις  πέτρες του βωμού, που υπήρχε στο σημείο αυτό, και να βρεθεί προ εκπλήξεως: Ένα κομμάτι καμένου ξύλου (το ξύλο διατηρείται εξαιρετικά δύσκολα) πάνω στο οποίο ήταν προσκολλημένα είτε όμως και διεσπαρμένα γύρω από αυτό, πλήθος από μικρά, χρυσά ελάσματα.

Ενενήντα μετρήθηκαν και σύμφωνα με την αρχαιολόγο δείχνουν την ύπαρξη ενός ξύλινου ειδώλου, που ήταν ενδεδυμένο με λεπτά φύλλα χρυσού. Ό,τι πιο ιερό, δηλαδή, για τους ανθρώπους της Μινωικής εποχής. Στο ίδιο επίπεδο μάλιστα βρέθηκε λίθινος, τελετουργικός τριπτήρας και μια σφραγίδα με παράσταση ζώου. « Προφανώς, έπειτα από την πρώτη καταστροφή των νέων ανακτόρων, οι ένοικοι του κτηρίου διαφύλαξαν τα λείψανα του κατεστραμμένου ειδώλου, επάνω από το οποίο κτίστηκε ο λίθινος βωμός με τα τελετουργικά αγγεία», λέει η κυρία Σαπουνά- Σακελλαράκη.

Πολιτικό, οικονομικό και θρησκευτικό χαρακτήρα είχε το ανάκτορο της Ζωμίνθου σε όλη τη διάρκεια της ύπαρξής του, λόγω και της γειτνίασή του με το μεγάλο θρησκευτικό κέντρο του Ιδαίου Άντρου,  που η ακτινοβολία έφθανε ως την Ανατολική Μεσόγειο, την Εγγύς Ανατολή και την Αίγυπτο. Φέτος μάλιστα αποδείχθηκε ότι το κτήριο _ διώροφο ή και τριώροφο_  είχε παλαιότερη χρήση, τουλάχιστον από το 2000 π.Χ. και ότι από το 1700 π.Χ. άρχισε να επεκτείνεται στον γύρω χώρο.

Ελεύθερνα

Δύο παλαιοχριστιανικές βασιλικές  σε μικρή απόσταση από την νεκρόπολη της αρχαίας Ελεύθερνας και το μουσείο της συγκεντρώνουν το ενδιαφέρον του καθηγητή κ. Νίκου Σταμπολίδη τα τελευταία χρόνια. Στην μία, που έχει ταυτισθεί ήδη, ότι ήταν αφιερωμένη στην Αγία Ειρήνη η ανασκαφή ολοκληρώθηκε φέτος ενώ στην δεύτερη και μικρότερη, που βρίσκεται στην θέση  Άγιος Μάρκος _ελάχιστα μέτρα τις χωρίζουν πάντως_ μόλις άρχισε. Και στις δύο περιπτώσεις όμως, εκείνο που εντυπωσιάζει είναι η χρήση παλαιότερων _αρχαίων δηλαδή_ αρχιτεκτονικών μελών, που προφανέστατα έχουν προέλθει από κτήρια της Ελληνιστικής και Ρωμαϊκής εποχής, όπως κιονόκρανα, επιστύλια, τρίγλυφα, μετόπες.

Συνηθισμένη βέβαια η πρακτική αυτή στους πρώτους χριστιανικούς αιώνες, με την χρησιμοποίηση αρχαίου υλικού από ειδωλολατρικά ιερά για την ανέγερση των ναών της νέας θρησκείας. Μόνον που εδώ είναι ιδιαιτέρως πολλά, ώστε να προκαλούν για την αναζήτηση και των αρχαίων κτισμάτων.  Εντυπωσιακός και ο αριθμός των επιγραφών, οι περισσότερες από τις οποίες προέρχονται από την Αρχαϊκή εποχή.  Η  αναστήλωση εξάλλου, της μίας τουλάχιστον από αυτές, της μικρότερης είναι μέσα στα σχέδια του κ. Σταμπολίδη.

Αρχαία Τενέα

Θησαυρούς με νομίσματα και συγκεκριμένα περί τα 400 από όλες τις περιόδους της αρχαιότητας, πολλά σιδερένια αντικείμενα, γυάλινα και κεραμικά αγγεία και βέβαια κοσμήματα έφερε στο φως η ανασκαφή της δρ Έλενας  Κόρκα, που ερευνά ένα μεγάλο συγκρότημα λουτρών της Ρωμαϊκής εποχής στο Χιλιομόδι της Κορινθίας. Στην περιοχή για την ακρίβεια, όπου θεωρείται, ότι ήταν η αρχαία Τενέα, η γενέτειρα κατά τον μύθο, του Οιδίποδα.

Φέτος αποκαλύφθηκαν και άλλα τμήματα των λουτρών, που ως τώρα έχουν έκταση 875 τ.μ. ενώ ξεχωριστό είχαν και δύο επιγραφές που βρέθηκαν ενσωματωμένες στους τοίχους. Η μία από αυτές μάλιστα, του 4^ου π.Χ. αιώνα αναφέρει το όνομα του Πείσανδρου, που ήταν ο γενάρχης της ηγεμονικής οικογένειας της Τενέας. Εκτός από τις επιγραφές όμως, και  πλήθος αρχιτεκτονικών μελών, που προέρχονται από δημόσια κτήρια της Αρχαϊκής εποχής  έχουν ενσωματωθεί στους τοίχους των ρωμαϊκών οικοδομημάτων. Όπως εξηγεί άλλωστε η ανασκαφέας ο χώρος έχει διαχρονική συνέχεια στο χρόνο, από τον 6^ο π.Χ. ως τον 6^ο μ.Χ. αιώνα.

Δεσποτικό

Σήμερα είναι μια μικρή νησίδα ακατοίκητη των Κυκλάδων, που σε ύψος φθάνει λίγα μέτρα πάνω από τη θάλασσα – μόλις πέντε –  στην αρχαιότητα όμως ήταν πυκνοδομημένη και μάλιστα με κτήρια μεγάλων διαστάσεων, που προορίζονταν για λατρευτικούς σκοπούς. Πρόκειται για το Τσιμηντήρι, που στην αρχαιότητα επίσης, ήταν ενωμένο με το Δεσποτικό με μία στενή λωρίδα γης (ισθμό). Απέναντι από την Αντίπαρο, τα διαχωρισμένα σήμερα νησάκια φιλοξενούσαν ένα μεγάλο ιερό της Αρχαϊκής εποχής αφιερωμένο στον θεό Απόλλωνα. Στο Τσιμηντήρι οι φετινές ανασκαφές υπό τον αρχαιολόγο κ. Γιάννη Κουράγιο της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων εντόπισαν οκτώ κτήρια, ένα συγκρότημα, που όπως λέει ο ανασκαφέας είχε δημόσιο χαρακτήρα και αποτελούσε μέρος της εκτεταμένης λατρευτικής εγκατάστασης-δορυφόρου του ιερού του Απόλλωνα.

Σημαντικό ανάμεσά τους είναι ένα κυκλικό κτήριο, διαμέτρου 16,90 μέτρων, που σύμφωνα με τον ανασκαφέα συνδέεται με τον «γέρανο», τον κυκλικό χορό που χόρευαν στην Δήλο εις ανάμνησιν της επιστροφής του Θησέα από την Μινωική Κρήτη, αφού ξέφυγε από τον Μινώταυρο. Δύο ακόμη κτήρια εντοπίσθηκαν στο Δεσποτικό όπου συνεχίζονται οι αναστηλώσεις στον ναό του Απόλλωνα.

Ρήνεια

Ένα σημαντικό ιερό, με σπαρμένα γύρω του τα μαρμάρινα αρχιτεκτονικά μέλη, αλλά και θραύσματα γλυπτών, κυρίως τμήματα από αγάλματα πτηνών εντόπισαν στη Ρήνεια, οι αρχαιολογικές έρευνες, που άρχισαν ξανά στην περιοχή μετά από 120 χρόνια. Πρόκειται για το νησάκι που βρίσκεται απέναντι από την Δήλο στην οποία ανήκε στην αρχαιότητα, καθώς ήταν ο τόπος των γεννήσεων και των θανάτων που απαγορευόταν να συμβούν στο ιερό νησί του Απόλλωνα για λόγους μιάσματος. Και ως παράξενη επανάληψη της ιστορίας, το ίδιο νησάκι λειτούργησε ως χώρος καραντίνας και κατά τον 19^ο αιώνα έως τις αρχές του 20ού.  Υπάρχουν ακόμη και σήμερα άλλωστε τα ερείπια του δημόσιου λοιμοκαθαρτηρίου της Δήλου (Ρηνείας) στην παραλία, απ΄όπου είχε περάσει για δύο ημέρες το 1901 ο Κωνσταντίνος Καβάφης στο πρώτο του ταξίδι στην Ελλάδα.

Η έρευνα έγινε από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων με προϊστάμενο τον κ. Δημήτρη Αθανασούλη με στόχο να εντοπισθούν όλες οι αρχαιολογικές θέσεις στη νησί αλλά και να ξεκαθαριστεί ό,τι είχε βρεθεί από τις παλαιότερες ανασκαφές.

Κύθνος

Ενα μνημειώδες ιερό των Γεωμετρικών-Κλασικών χρόνων,  ένα κτήριο της Ύστερης αρχαιότητας και μία τρίκλιτη πρωτοβυζαντινή βασιλική βρίσκονται όλα μαζί πάνω στο Βρυοκαστράκι, απέναντι από την αρχαία πόλη της Κύθνου. Πρόκειται για μία μικρή, ακατοίκητη βραχονησίδα, πολύ σημαντική όμως επί αιώνες για τους ανθρώπους, που ίδρυαν εκεί τα ιερά τους (συγκεκριμένα από τον 12^ο π.Χ. έως τον 7^ο μ.Χ.).  Και αυτά ερευνά η ανασκαφή του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας υπό τη διεύθυνση του καθηγητή κ. Αλεξάνδρου Μαζαράκη Αινιάνος και του Εφόρου Αρχαιοτήτων Κυκλάδων δρ Δημήτρη Αθανασούλη, που φέτος έφεραν στο φως πήλινα ειδώλια, κυρίως γυναικείων μορφών, χάλκινα αναθήματα, όπως μικρογραφικές πόρπες και άλλα κοσμήματα, επίσης κεραμικά αγγεία, αρχιτεκτονικά μέλη, θραύσματα αγαλμάτων  κ. ά. Μαζί όμως, και σημαντικές επιγραφές.

Μία από αυτές αφορά κάποιον Κλεαίνετο από την Αιτωλία και σχετίζεται με ένα γνωστό περιστατικό, το οποίο μαρτυρείται από άλλες επιγραφές που βρέθηκαν παλαιότερα στην Αθήνα και οι οποίες αναφέρονται στον πειρατή Γλαυκέτη που είχε καταλάβει την Κύθνο στα τέλη του 4ου π.Χ. αιώνα. Μια άλλη, στην δωρική διάλεκτο είναι ψήφισμα του δήμου των Κυθνίων, που ορίζει τους οικοδομικούς περιορισμούς μιας περιοχής, καθώς και το πρόστιμο που θα εισπράξουν οι θεωροί, οι ελεγκτές δηλαδή, στην περίπτωση παράβασης.  Και μία ακόμη είναι τιμητική και αναφέρεται στις σημαντικές τιμές που αποδίδουν ο Δήμος και η Βουλή των Κυθνίων σε κάποιο πρόσωπο, του οποίου το όνομα δυστυχώς δεν σώζεται.

Επίδαυρος

Ο Ασκληπιός «έφθασε» στην Επίδαυρο πολύ νωρίτερα από ό,τι  πίστευαν ως σήμερα οι αρχαιολόγοι. Και μάλιστα με την διπλή υπόσταση του ήρωα-θεού και της χθόνιας και ουράνιας θεότητας. Ο καθηγητής  κ. Βασίλης Λαμπρινουδάκης, που πραγματοποιεί τις ανασκαφές στο Ασκληπιείο της Επιδαύρου  έχει φέρει στο φως ένα άγνωστο ως σήμερα οικοδόμημα του Αρχαϊκής εποχής (τέλη του 7^ου ή  αρχές του 6^ου π.Χ. αιώνα),  δίπλα ακριβώς στην περίφημη Θόλο, που αποτελεί το εμβληματικότερο κτήριο ιερού. Πρόκειται για την αρχική, χθόνια κατοικία του θεού, από την αρχή της παρουσίας του στην Επίδαυρο, όπου λειτούργησε το μεγαλύτερο θεραπευτήριο του αρχαίου κόσμου.

Το κτήριο, που ήταν πρόδρομος της Θόλου βρέθηκε σε βάθος τριών μέτρων και είχε πρωτόγνωρη  για την ελληνική αρχιτεκτονική μορφή, με ισόγειο και βαθύ υπόγειο, λαξευμένο στο βράχο. Όπως έχει πει ο κ. Λαμπρινουδάκης η  πολύ πρώιμη χρονολογία του, η ανεπτυγμένη για την εποχή, τεχνική της κατασκευής, η θέση του, ουσιαστικά στον ίδιο ακριβώς τόπο που ανεγέρθηκε αργότερα η Θόλος, και το μνημειακό υπόγειο, το οποίο προφανώς είχε ανάλογη σημασία και λειτουργία με τους υπόγειους κυκλικούς διαδρόμους της Θόλου που το διαδέχθηκε, δείχνουν την εξαιρετική σημασία του κτιρίου για τη λατρεία

Τραπεζά Αιγίου

Με πλούτο και πολυτέλεια ζούσαν  οι κάτοικοι μιας μυκηναϊκής πόλης στην Τραπεζά του Αιγίου, όπως αποδείχθηκε από τις ανασκαφές στο νεκροταφείο της. Σφραγιδόλιθοι και κάθε είδους χάντρες από ποικίλα υλικά, όπως χρυσό, κορνεόλη, ορεία κρύσταλλο, φαγεντιανή και  γυαλί, που συνθέτουν περιδέραια και περίτεχνα κοσμήματα για παράδειγμα χρυσά περίαπτα σε σχήμα βουκράνων βρέθηκαν ως κτερίσματα στους τάφους. Κάποια από αυτά τα αντικείμενα μάλιστα παραπέμπουν σε εμπορικές σχέσεις με το Ανατολικό Αιγαίο και την Κύπρο.

Η μυκηναϊκή νεκρόπολη βρίσκεται στη νοτιοδυτική πλαγιά ενός πλατώματος, στο οποίο θεωρείται ότι βρισκόταν η πόλη των Ρυπών, που δεν έχει ανακαλυφθεί ακόμη, αλλά είναι γνωστό, ότι υπήρξε η μητρόπολη του Κρότωνα στην Κάτω Ιταλία κατά τον αποικισμό του 8^ου αιώνα π.Χ.  Η έρευνα διεξάγεται από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Αχαΐας με επικεφαλής τον δρ Ανδρέα Γ. Βόρδο, ο οποίος παράλληλα ανασκάπτει και τον πυρήνα της ακρόπολης της Τραπεζάς, όπου εντοπίσθηκε η αρχαία Αγορά της πόλης με ένα μεγάλο, υπαίθριο χώρο σε σχήμα «Π».