Ο «Μυστικός δείπνος», τα πόδια του Ιησού και οι… θεωρίες συνωμοσίας

Μεγαλειώδες, αριστουργηματικό, ένα από τα σημαντικότερα και πολυτιμότερα έργα στην ιστορία της τέχνης. Επιπλέον όμως, έχοντας υποστεί μεγάλες φθορές στο πέρασμα του χρόνου, ένα έργο που έχει χάσει αρκετή από την αρχική εικόνα του.

Πρόκειται φυσικά για τον «Μυστικό Δείπνο» του Λεονάρντο ντα Βίντσι, που τώρα, με τη βοήθεια των σύγχρονων τεχνολογιών μπόρεσε  να αναπαρασταθεί ψηφιακά ως την τελευταία του λεπτομέρεια. Έτσι ως και τα πόδια του Ιησού, που έχουν «κοπεί» από το πρωτότυπο έργο, δηλαδή την τοιχογραφία στην τραπεζαρία του μοναστηριού Σάντα Μαρία ντέλλε Γκράτσιε του Μιλάνου, «ξαναμπήκαν» στη θέση τους!

Όλα αυτά χάρις στη συνεργασία της Βασιλικής Ακαδημίας Τεχνών της Αγγλίας -όπου βρίσκεται αντίγραφο του έργου- και της Google Arts & Culture, που χρησιμοποιώντας την Art Camera σάρωσε τον «Μυστικό Δείπνο» σε ανάλυση gigapixel, δημιουργώντας μια τελική εικόνα με πάνω από ένα δισεκατομμύριο pixel. Το αποτέλεσμα είναι διαθέσιμο στο διαδίκτυο και οι χρήστες να μπορούν πλέον να μεγεθύνουν την εικόνα σαν να την παρατηρούν από απόσταση μόνον μερικών εκατοστών!

Τι έχει συμβεί όμως σ’ αυτό το μοναδικό έργο τέχνης;

             Οι μεγάλες φθορές

Ο Λεονάρντο ντα Βίντσι δημιούργησε τον «Μυστικό Δείπνο», που είναι η μοναδική νωπογραφία του, που έχει διασωθεί, σε ένα κτήριο που αρχικά προοριζόταν για το μαυσωλείο της οικογένειας του δούκα Λουντοβίκο Σφόρτσα. Αυτός άλλωστε το είχε παραγγείλει. Το έργο άρχισε το 1495, αλλά χρειάστηκαν τρία χρόνια για να ολοκληρωθεί, λόγω του ιδιαίτερου τρόπου που εργαζόταν ο καλλιτέχνης, που μπορεί να περνούσαν μέρες χωρίς να βάλει ούτε μία πινελιά κι άλλοτε όμως να μη σταματάει… Και τα μοντέλα του εξάλλου, χρειάστηκε αρκετό χρόνο ώσπου να τα εντοπίσει, αφού πρόκειται για πραγματικά πρόσωπα, που αναζήτησε στους δρόμους της πόλης.

Προβληματική, ωστόσο, για την διατήρηση του έργου αποδείχθηκε και η πειραματική τεχνική, που επέλεξε ο Ντα Βίντσι, χρησιμοποιώντας αυγοτέμπερα και χρώματα λαδιού πάνω σε γύψο, οπότε άρχισε να ξεθωριάζει αμέσως μετά την ολοκλήρωσή του.

Αλλά και οι συνθήκες φύλαξής του μόνον ιδανικές δεν ήταν, καθώς η επιφάνεια στην οποία ήταν ζωγραφισμένο παρέμεινε εκτεθειμένη στις καιρικές συνθήκες. Μεγάλες φθορές στο έργο προκάλεσαν το 1620 και τα στρατεύματα των Ισπανών, που είχαν καταλάβει την περιοχή, ενώ το 1652 ανοίχθηκε μία πόρτα κάτω από την τοιχογραφία αφαιρώντας ακριβώς τα πόδια του Ιησού.

Τέλος, δύο αιώνες αργότερα, νέοι κατακτητές του Μιλάνου, οι στρατιώτες του Ναπολέοντα χρησιμοποιούσαν το δωμάτιο αυτό ως στάβλο.

           Λεπτομέρειες που επανεμφανίστηκαν 

Ως αποτέλεσμα όλων αυτών, πολλές λεπτομέρειες του έργου έχουν χαθεί. Διασώζονται όμως σε μεγάλο βαθμό, στο αντίγραφο που κατέχει η Ρόγιαλ Ακάντεμι, το οποίο δημιούργησαν οι μαθητές του Ντα Βίντσι, ο Τζιαπιετρίνο και ο Τζιοβάνι Αντόνιο Μπολτράφιο, πιθανώς μεταξύ του 1515 και του 1520. Αυτό το αντίγραφο χρησιμοποιήθηκε από την Google Arts & Culture για την ψηφιακή αναπαραγωγή του έργου, το ίδιο είχε χρησιμοποιηθεί ως βάση και για την αποκατάσταση του πρωτότυπου, που έγινε μεταξύ του 1979 και του 1999.

Στο τελευταίο δείπνο του Ντα Βίντσι απεικονίζεται ο Ιησούς την στιγμή που αποκαλύπτει, ότι ένας από τους δώδεκα μαθητές του θα τον προδώσει. Κάθε πρόσωπο έτσι, παριστάνεται με μία μοναδική έκφραση και χειρονομία, που αντικατοπτρίζει την θέση του στη βιβλική ιστορία. Το ίδιο αποκαλυπτικές και όλες οι άλλες λεπτομέρειες, οι οποίες τώρα φαίνονται ολοκάθαρα:

Όπως οι σκιές στο πρόσωπο του Ιούδα και το πουγκί με νομίσματα, που κρατά. Το δοχείο αλατιού που είναι αναποδογυρισμένο δίπλα στο δεξί χέρι του, μια αναφορά στο γεγονός ότι θα προδώσει τον Ιησού λίγες ώρες μετά τη σκηνή κι επειδή το χυμένο αλάτι θεωρείται ευρέως κακός οιωνός. Επίσης το μαχαίρι, που κρατά ένας άλλος μαθητής ο Πέτρος, ο οποίος θα κόψει το αυτί ενός στρατιώτη προσπαθώντας να σταματήσει τη σύλληψη του Ιησού. Και ακόμη τα πόδια του Ιησού, όπως φαίνονται πλέον ανάμεσα στα κόκκινα ιμάτιά του, κάτω από το ύφασμα που καλύπτει το τραπέζι.

   Θεωρίες συνωμοσίας

Το θέμα του έργου είναι βέβαια ένα από τα σημαντικότερα σύμβολα του χριστιανισμού, αλλά ο Λεονάρντο Ντα Βίντσι πρόσθεσε σε μεγάλο βαθμό κάποιες δικές του «απόψεις», οι οποίες έχουν δημιουργήσει πολλές συζητήσεις  έως και θεωρίες συνωμοσίας.

Η απουσία φωτοστέφανων είναι η πλέον εμφανής, καθώς ο Ντα Βίντσι ήταν ο πρώτος, που δεν τα χρησιμοποίησε σε θρησκευτικό έργο. Κάτι που αφήνει τη φαντασία ελεύθερη για κάθε υπόθεση. Αν και πιο ευφάνταστη και μυθιστορηματική βεβαίως, χάρις στο γνωστό έργο του Νταν Μπράουν «Κώδικας Ντα Βίντσι» είναι η υποτιθέμενη απεικόνιση της Μαρίας Μαγδαληνής μεταξύ των μαθητών του Ιησού. Άλλοι πάλι «διάβασαν» κρυμμένες νότες μέσα στο έργο.

Και άλλοι «βλέπουν» πάνω από τον Βαρθολομαίο ένα σκιαγράφημα δισκοπότηρου στον τοίχο, που αυτό, υποτίθεται ότι είναι, ένας κρυφός συμβολισμός του Ντα Βίντσι για το Άγιο Δισκοπότηρο.

Πριν από μερικά χρόνια πάντως, μία έρευνα της Σχολής Θεολογίας του Πανεπιστημίου του Μόντρεαλ κωδικοποιώντας τους συμβολισμούς του έργου συνέταξε μία σειρά από αναπάντητα ερωτήματα:

Γιατί ο Ντα Βίντσι επέλεξε να παρουσιάσει στο τραπέζι φαγητά, τα οποία δεν ταιριάζουν με τις περιγραφές των Ευαγγελιστών;  Γιατί διάλεξε ψωμί, ψάρια, αλάτι, κίτρα και κρασί; Γιατί η αλατιέρα είναι πεσμένη μπροστά από τον Ιούδα; Τι σημαίνει που το ψωμί είναι φουσκωμένο;

Και όσο όλα αυτά παραμένουν ερωτηματικά τόσο περισσότερο αποδεικνύεται η μοναδικότητα του αριστουργήματος και η ανυπέρβλητη τέχνη του Λεονάρντο Ντα Βίντσι.