Η σύγχρονη τέχνη παίζει σκάκι. Και κερδίζει!

Με τον… Χίτλερ στη θέση του βασιλιά και την Κρουέλα ντε Βιλ ως βασίλισσα πάνω στη σκακιέρα, τι μέλλον μπορεί να έχει ο σκακιστής, που βρίσκεται στην απέναντι πλευρά;

Η απάντηση, όμως, είναι ότι έχει κι αυτός τις δυνατότητές του, έχοντας με το μέρος του τον Μάρτιν Λούθερ Κινγκ και τον Τσε Γκεβάρα! Όλα αυτά και πολλά ακόμη στην σκακιέρα που έχει σχεδιάσει ο διάσημος εικαστικός Μαουρίτσιο Κατελάν, σε ένα έργο του 2003 με τον τίτλο «Καλό εναντίον Κακού». Όπου φιγούρες ιστορικών προσώπων ή διάσημων καλλιτεχνών αντικαθιστούν τα κλασικά κομμάτια του σκακιού.

Γιατί ο Γκάντι και ο Στάλιν, ο Κόμης Δράκουλας και η Σοφία Λόρεν, ο Σούπερμαν, ο Μωυσής και άλλοι, σύνολο 32 φυσικά, συνθέτουν τον ιδιόρρυθμο σκακιστικό θίασο του Κατελάν. Και δεν είναι ο μόνος που έχει δημιουργήσει σετ σκακιού, το ίδιο και πολλοί άλλοι, μεγάλοι καλλιτέχνες, που έχουν εμπνευστεί από το αρχαιότερο παιχνίδι στρατηγικής του κόσμου.

Ένα παιχνίδι που ήρθε για μια ακόμη φορά εντυπωσιακά στη δημοσιότητα, χάρις στην απήχηση της τηλεοπτικής σειράς «The Queen’s Gambit» και τα 62 εκατομμύρια θεατές της. Ανάλογη ήταν εξάλλου και η αύξηση των πωλήσεων σκακιού, αφού όσοι δεν είχαν στο σπίτι τους, έσπευσαν να προμηθευθούν.

Αν και το σίγουρο είναι ότι δεν πρόκειται για σκακιέρες και φιγούρες σαν αυτά που έχουν φιλοτεχνήσει οι καλλιτέχνες, αφού πρόκειται για έργα τέχνης, μεγάλης αξίας.

Μεταξύ των πιο φανατικών του σκακιού από τον κόσμο της τέχνης, αλλά και υψηλού επιπέδου παίκτης, ο ίδιος ήταν ο Μαρσέλ Ντυσάμπ, που έλεγε χαρακτηριστικά, ότι «από τη στενή επαφή μου με καλλιτέχνες και παίκτες σκακιού, έχω καταλήξει στο συμπέρασμα ότι, ενώ όλοι οι καλλιτέχνες δεν είναι παίκτες σκακιού, όλοι οι παίκτες σκακιού είναι καλλιτέχνες»!

Ο ίδιος, επίσης, είχε ισχυρισθεί ψευδώς ότι εγκατέλειψε την τέχνη υπέρ του παιχνιδιού…

Το δικό του «Σετ σκακιού τσέπης» δημιουργήθηκε το 1943, όταν ήταν πρόσφυγας στην Ευρώπη. Η προοπτική ήταν να αναπαραχθεί σε εκατοντάδες αντίτυπα και να βγει στην αγορά, με την εγγύηση ότι τα κομμάτια θα έμεναν στη θέση τους, σε κάθε μετακίνηση κατά τη διάρκεια ενός ταξιδιού.

Σήμερα, το έργο του Μαρσέλ Ντυσάμπ βρίσκεται στο Μουσείο Τέχνης της Φιλαδέλφειας και είναι παρόμοιο με το «La Boîte-en-valise» (Το κουτί σε βαλίτσα), που δημιουργήθηκε μεταξύ 1935 και 1941 και ήταν μία θήκη ταξιδιού επίσης, με μικροσκοπικές εκδοχές μερικών από τα σημαντικότερα έργα του.

Φιαλίδια με συνταγογραφούμενα φάρμακα έχει χρησιμοποιήσει ο διάσημος Ντέμιαν Χιρστ ως πιόνια στο έργο του «Mental Escapology» του 2003. Αλλά και η σκακιέρα αποτελεί μέρος ενός χειρουργικού τρόλεϊ, με όλη τη συνθήκη να παραπέμπει, φυσικά, σε ιατρείο.

Και, όπως, λέει ο γκραντμάστερ του σκακιού, Τζόναθαν Ρόουσον, το «Mental Escapology» «καταγράφει την αντισυμβατική αλήθεια, ότι το σκάκι λειτουργεί για πολλούς ως τονωτικό και φάρμακο για την ψυχή».

Στην απέναντι πλευρά, αντικείμενα του σπιτιού, όπως πολυθρόνες, καρέκλες, καθρέφτες, κουζίνες, φωτιστικά, όλα σε μικρογραφία φυσικά, αποτελούν τα κομμάτια ενός σκακιού, αποθηκευμένου σε ένα ξύλινο κιβώτιο, που δημιούργησε η βρετανίδα καλλιτέχνης Ρέιτσελ Γουάιτριντ. Απώτερος στόχος της, με όλα αυτά τα οικιακά αντικείμενα, που προέρχονται από την προσωπική της συλλογή σε κουκλόσπιτα, ήταν να εκφράσει τον προβληματισμό της στους ρόλους των δύο φύλων.

Πολιτικά μηνύματα, όμως, μεταφέρει το σκάκι του Μεσάκ Γκάμπα από το Μπενίρ. Ήταν μέρος της εγκατάστασης «Δωμάτιο παιχνιδιού» που είχε εμπνευστεί ο καλλιτέχνης στην δεκαετία του ’90 (παρουσιάστηκε στην στην Tate Modern του Λονδίνου ) και παρουσιάζει το σκάκι ως ένα ως τυχερό παιχνίδι ή καλύτερα ως μια πρόκληση στον κόσμο της δυτικής τέχνης.

Το «Game Room» περιλαμβάνει μια σκακιέρα με χειροποίητα κομμάτια, τα οποία από τη μία πλευρά τους καλύπτονται από δολάρια και από άλλη από ευρώ, γεγονός που υποδηλώνει ότι ακόμη και οι σύμμαχοι παίρνουν μέρος σε ένα παιχνίδι κυριαρχίας.

Το σκάκι, όπως είναι γνωστό, βασίζεται στη συγκέντρωση των παικτών, που πρέπει να σκέφτονται καλά την επόμενη κίνησή τους και το σκάκι του Μεσάκ Γκάμπα κρύβει μέσα σε κάθε κομμάτι του σκακιού ένα ηχείο με χλευασμούς, όπως «Δεν μπορείς να είσαι σοβαρός;» ή «Δεν έχει άλλη επιλογή» κ.ά.

Στο έργο της με τίτλο «Νιώθετε άνετα να χάσετε;» του 2006, το πρόσωπο μιας γυναίκας που ουρλιάζει αποτυπώνεται πάνω στην συνηθισμένη, ασπρόμαυρη σκακιέρα. Αλλά πώς να συγκεντρωθεί ένας σκακιστής όταν όλα τα κομμάτια της σκακιέρας είναι όμοια; Ο τρόπος, αν και πολύ δύσκολος, υπάρχει.

Ο Ιάπωνας καλλιτέχνης Τακάκο Σάιτο δημιούργησε το 1964 ένα σετ σκακιού με όλα μεν τα κομμάτια, οπτικά πανομοιότυπα, πλην όμως τα γέμισε με διαφορετικά μπαχαρικά. Έτσι οι παίκτες καλούνται να παίξουν με βάση το άρωμα καθενός από αυτά.

Αρκούντως παράδοξο ωστόσο -και λίγο αγριευτικό- το σκάκι του μεγάλου Βραζιλιάνου καλλιτέχνη Τούνγκα «Οφθαλμός αντί οφθαλμού» (2005). Μόνο που, στην προκειμένη περίπτωση, τα 32 κομμάτια του σκακιού έχουν το σχήμα δοντιών, αφού ισάριθμα είναι και τα δόντια των ανθρώπων.

Τρελούτσικο, τέλος, το έργο των αδερφών Τζέικ και Ντίνος Τσάπμαν, που βλέπουν το σκάκι ως διασταύρωση πολέμου και παιχνιδιού, που συνδέεται με τους φόβους και τις ανησυχίες της παιδικής ηλικίας. Στο δικό τους σκάκι,
ολόγυμνες, ανθρώπινες φιγούρες της λευκής και μαύρης φυλής στέκονται έτοιμοι σε μια σκηνή αντιπαράθεσης, αλλά και ζευγαρώματος.

Όσο για την φοβερή «γιαγιά» της τέχνης, την Γιαπωνέζα Γιαγόι Κουσάμα, το δικό της «Κολοκύθα σκάκι» του 2003 δεν φτάνει που έχει ως φιγούρες κατάστικτες πορσελάνινες κολοκύθες, αλλά και όλο το σετ είναι τοποθετημένο μέσα σε μια πολύ μεγαλύτερη, από δέρμα και ξύλο. Στο έργο δεν λείπει και το κάθισμα για τους παίκτες. Και, φυσικά, όλα αυτά με τι αγαπημένες της βούλες.

Όλα αυτά, βέβαια, πάντα ως έργα τέχνης. Η Μπεθ Χάρμον του «The Queen’s Gambit», αλλά και οι πραγματικοί σκακιστές του κόσμου ποτέ δεν θα έπαιζαν σε τέτοιες σκακιέρες…

Διαβάστε ακόμη:

Όλα τα μυστικά του «Queen’s Gambit» – Εδώ οι απαντήσεις

«The Queen’s Gambit»: Το φαινόμενο της εποχής κι ένα παιχνίδι που κρατά αιώνες

Όταν γεννήθηκε ο Ηρακλής Πουαρό – Το πρώτο βιβλίο της Άγκαθα Κρίστι σε δημοπρασία

Ακολουθήστε το mononews.gr στο Google News για την πιο ξεχωριστή ενημέρωση