Οι Σφίγγες της Αμφίπολης «ζωντανεύουν» – Επιστρέφουν κεφάλι και φτερά

Τα φτερά τους αποκτούν και πάλι οι μαρμάρινες Σφίγγες που προστάτευαν στην αρχαιότητα το ταφικό μνημείο του Τύμβου Καστά στην Αμφίπολη ενώ στην θέση του θα τοποθετηθεί και το πανέμορφο κεφάλι της μιας από τις δύο, που έχει διασωθεί, καθώς βρέθηκε, όπως θυμόμαστε, πεσμένο στο έδαφος. Η έγκριση δόθηκε χθες από το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο με σκοπό την αποκατάσταση, κατά το δυνατόν φυσικά, της αρχικής μορφής του μνημείου.

Για τον ίδιο λόγο αποφασίστηκε και η αποκατάσταση των δύο μαρμάρινων θυρόφυλλων της θύρας, που οδηγεί προς τον ταφικό θάλαμο. Τόσο αναφορικά με τα φτερά των Σφιγγών όσο και με τα θυρόφυλλα ωστόσο, προβλέπεται συγκόλληση των θραυσμάτων τους, καθώς δεν έχουν διασωθεί ολόκληρα.

Από το ΚΑΣ εγκρίθηκε όμως, και ειδική γεωτεχνική μελέτη για την στερέωση του ορύγματος της ταφικής θήκης και την κατασκευή μεταλλικού φορέα αντιστήριξης στις παρειές του, καθώς και μελέτη για τη διαμόρφωση των ανατολικών και βόρειων πρανών στα κατάντη του περιβόλου.

Γεγονός είναι, ότι παρά τις τεράστιες δυσκολίες, που παρουσιάζει το εντυπωσιακό αυτό μνημείο και τα προβλήματα, που χρειάζεται να επιλυθούν, το έργο για την ολοκλήρωσή του εξελίσσεται ικανοποιητικά και κυρίως ακολουθώντας στο ακέραιο τις επιστημονικές επιταγές.

Όλες οι εργασίες που εγκρίθηκαν εξάλλου, θα αρχίσουν αμέσως μόλις γίνει η δημοπράτηση και κατακύρωση των μελετών.

Τα γλυπτά

Η αρχική ταύτιση και απόδοση των θραυσμάτων των τεσσάρων φτερών των Σφιγγών, όπως και του κεφαλιού της μιας (ανατολικής) Σφίγγας είχε γίνει ήδη από το 2014 από τον αρχιτέκτονα Μιχάλη Λεφαντζή και έτσι διαμορφώθηκαν σε σχέδιο τα βασικά τους χαρακτηριστικά.

Όπως διαπιστώθηκε εξάλλου, σώζονται τμήματα και από τα τέσσερα φτερά ενώ κάποια κομμάτια, που λείπουν, θα συμπληρωθούν με νέο υλικό.

Όσον αφορά το κεφάλι της Σφίγγας, η μελέτη του έδειξε ,ότι είναι ελαφρώς μεγαλύτερο του φυσικού ενώ όπως διαπιστώθηκε η ένθεσή του στο σώμα της επιτυγχάνονταν με τη σφήνωση του ραχιαίου τμήματος του αυχένα της κεφαλής ανάμεσα στα δύο ένθετα φτερά.

Τα τμήματα και θραύσματα των φτερών των Σφιγγών βρίσκονται σήμερα στο εργαστήριο συντήρησης του Μουσείου Αμφίπολης ενώ η κεφαλή της Σφίγγας εκτίθεται σε προθήκη στο ίδιο μουσείο. Το κεφάλι ωστόσο είχε εκτεθεί και στην Αθήνα, στο φθινόπωρο του 2021 στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης στο πλαίσιο της έκθεσης «Κάλλος, Η Υπέρτατη Ομορφιά».

Αναστρέψιμη επέμβαση

Η τοποθέτηση των φτερών θα γίνει στις υφιστάμενες εσοχές και θα στερεωθούν με γόμφους και χυτό μεταλλικό στοιχείο, που θα παρακολουθεί πλήρως την επιφάνεια του σώματος της Σφίγγας ώστε να είναι αισθητικά αποδεκτό, Ταυτόχρονα θα έχει ικανή διατομή για να μπορεί να παραλάβει τις εφελκύστηκες δυνάμεις, που θα αναπτυχθούν σε περίπτωση σεισμού.

Η κεφαλή θα εδρασθεί στην προβλεπόμενη, από την αρχιτεκτονική μελέτη, θέση με παρεμβολή κονιάματος κατάλληλης σύνθεσης, το οποίο θα λειτουργεί ως υλικό πλήρωσης του αρμού και ταυτόχρονα ως συγκολλητικό υλικό. Η κεφαλή θα στηρίζεται επιπλέον με δύο μεταλλικούς βραχίονες οι οποίοι θα συνδέονται στο μεταλλικό συνδετήρα των φτερών.

Όλες οι εργασίες εξάλλου, θα γίνουν επιτόπου και για το σκοπό αυτό η μεταφορά και τοποθέτηση των φτερών και της κεφαλής απαιτεί την κατασκευή δαπέδου εργασίας από μεταλλικά ικριώματα. Το δάπεδο θα διαθέτει διάδρομο πρόσβασης έως την είσοδο του μνημείου και θα περιβάλει τις δύο Σφίγγες. Η όλη επέμβαση χαρακτηρίζεται ως πλήρως αναστρέψιμη και δεν επηρεάζει το αρχαίο υλικό.

Τα θυρόφυλλα

Τα θυρόφυλλα, που ως γνωστόν έκλειναν τον τελευταίο, τον ταφικό δηλαδή θάλαμο βρίσκονται σήμερα εκτός του μνημείου και εκεί πρόκειται να εκτελεστούν οι εργασίες για την αποκατάσταση και τη συντήρησή τους: Την συγκόλληση των μελών και θραυσμάτων και την συμπλήρωση των κενών με κατάλληλο υλικό (κονίαμα λευκού τσιμέντου).

Στη συνέχεια θα γίνει η μεταφορά και επανατοποθέτησή τους στη θύρα σε ημίκλειστη θέση, ώστε να μπορεί ο επισκέπτης να εισέρχεται στον ταφικό θάλαμο, αλλά και να διαμορφώνεται χώρος πίσω από το κάθε θυρόφυλλο για τον απαιτούμενο νάρθηκα στερέωσης.

Ο μεταλλικός νάρθηκας θα μπορεί να παραλαμβάνει το οριζόντιο φορτίο κάθε φύλλου και να το μεταφέρει μέσω πείρου στον γόμφο του υπέρθυρου ενώ θα χρησιμεύσει επίσης για την ασφαλή μεταφορά κάθε θυρόφυλλου στην προβλεπόμενη θέση, αλλά και θα διαθέτει ειδικές αφαιρούμενες διατάξεις, οι οποίες θα μπορούν να ανυψώνουν και να περιστρέφουν το θυρόφυλλο εάν και όταν αυτό απαιτηθεί μελλοντικά.

Η μεταφορά και ανάταξη των θυρόφυλλων εντός του μνημείου προβλέπεται να γίνει με ειδική κατασκευή, που θα ολισθαίνει πάνω σε μεταλλικές τροχιές και θα φέρει υδραυλική διάταξη με την οποία θα ανασηκωθεί το κάθε θυρόφυλλο

Η σχετική μελέτη, να σημειωθεί, έγινε από τους Απόστολο Αντωνόπουλο σε συνεργασία με τον πολιτικό μηχανικό Δημήτριο Κουτσουράλη, και τον αρχιτέκτονα μηχανικό . Δημήτριο Κορρέ.

Το μνημείο και η χρονολόγησή του

Το ταφικό μνημείο είναι μία επιμήκης καμαροσκεπής κατασκευή, μήκους 25 μέτρων που αποτελείται από τέσσερεις χώρους, τον προθάλαμο με την κλίμακα εισόδου και τρεις εσωτερικούς θαλάμους, οι οποίοι διαχωρίζονται από αντίστοιχα διαφράγματα. Κάθε θάλαμος έχει πλάτος 4,5 μέτρα και ύψος 6 μέτρα ενώ ο τελευταίος είναι ο νεκρικός.

Η αποκάλυψη του μνημείου ξεκίνησε άρχισε το 2012, όταν η αρχαιολόγος Κατερίνα Περιστέρη σε συνεργασία με τον αρχιτέκτονα Μιχάλη Λεφαντζή αντιλήφθηκαν, ότι ο «περιφερικός τοίχος» του λόφου – Περίβολος σήμερα- στον οποίο γινόταν ανασκαφή έχει ύψος 3 μέτρα και φέρει μαρμάρινο θώρακα. (Ανασκαφές είχαν αρχίσει από νωρίτερα αλλά στην κορυφή του τύμβου.)

Από το 2012 έως το 2014, αποκαλύφθηκε όλος ο κυκλικός περίβολος με περίμετρο 497 μέτρα, εκ των οποίων στα 300 σώζεται μόνο το πώρινο αντίθημα. Σε μήκος 130 μέτρων εξάλλου, διατηρείται κατά τμήματα ο μαρμάρινος θώρακας ενώ σε μήκος 70 μέτρων σώζεται εξ ολοκλήρου. Αυτό συμβαίνει στο ανατολικό τμήμα του τύμβου, του οποίου το ύψος από την ευθυντηρία του περιβόλου, είναι 23 μέτρα.

Εν τέλει η ανακάλυψη του ταφικού μνημείου έγινε το 2014 και όπως αποκαλύφθηκε το εσωτερικό του καλύπτεται επίσης από μαρμάρινο θώρακα, όπως ο περίβολος, έχει
μαρμάρινα γλυπτά στα διαφράγματά του, δηλαδή τις Σφίγγες και τις Καρυάτιδες, καθώς και ψηφιδωτά δάπεδα, με σημαντικότερο αυτό του τρίτου θαλάμου, στο οποίο αναπαρίσταται η αρπαγή της Περσεφόνης.

Όσον αφορά τέλος, το επίμαχο επί μακρόν διάστημα θέμα της χρονολόγησης, αυτή τοποθετείται από τους καθηγητές Γεωλογίας ΑΠΘ Σ, Παυλίδη και Γ. Σειρίδη στην περίοδο του 300 π.Χ με προσθήκη ή αφαίρεση 20 ετών.

Για τη χρονολόγηση συνέβαλλε καθοριστικά η σύσταση της μονωτικής στρώσης του εξωρραχίου της καμάρας, που ανακαλύφθηκε πρόσφατα κατά την διάρκεια των εργασιών. Δείγματα του υλικού έχουν σταλεί σε δύο εργαστήρια, στον Δημόκριτο και στις ΗΠΑ δίνοντας με την μέθοδο του C14 την χρονολόγησή του σ’ αυτήν την περίοδο.

Διαβάστε επίσης:

Τύμβος Καστά – Προχωρούν τα έργα στο σπουδαίο μνημείο της Αμφίπολης

Αλέξανδρος Τομπάζης: Η απώλεια ενός πρωτοπόρου που αναζητούσε την απλότητα στο όραμα

Η κόρη του Χίλφιγκερ ζωγραφίζει – Και εκπλήσσει