Η πρωτοπορία των γυναικών – Εκείνες που διαμόρφωσαν τον κόσμο της τέχνης

Παρήγγειλαν αριστουργήματα που καθόριζαν την τέχνη, έθεσαν τις βάσεις για σημαντικές συλλογές ενώ σήμερα προωθούν πρωτοποριακά ψηφιακά πειράματα, με κάθε τους προσέγγιση να αντικατοπτρίζει τις καλύτερες πολιτιστικές ιδέες της εποχής της. Είναι οι γυναίκες πρωτοπόροι, που με τα επιτεύγματά τους διαμόρφωσαν τον κόσμο της τέχνης ανά τους αιώνες. Γιατί η ιστορία επιβεβαιώνει, ότι οι καλλιτεχνικές ανακαλύψεις σπάνια συμβαίνουν μεμονωμένα. Πίσω από τα πιο ηχηρά έργα του κόσμου κρύβεται συχνά μια δυναμική αλληλεπίδραση δημιουργικού οράματος και φωτισμένης υποστήριξης. Είτε παλαιότερα οι βασιλικές αυλές και οι εκκλησιαστικοί αξιωματούχοι είτε σήμερα οι σύγχρονοι συλλέκτες και οι μεγιστάνες, οι προστάτες της τέχνης έχουν διαμορφώσει την αισθητική κληρονομιά ανά τους αιώνες.

Αλλά το εξ ίσου σημαντικό είναι, ότι πίσω από αυτήν την μεγάλη αφήγηση ρέει ένα υπόγειο ρεύμα γυναικείας επιρροής, που αναδιαμορφώνει σταθερά την ιστορία της τέχνης. Όχι μόνον μούσες αλλά και ως οραματίστριες οι γυναίκες έχουν συνεισφέρει στην εξέλιξη της ιστορίας της τέχνης λειτουργώντας τόσο ως καθρέφτες της κοινωνίας όσο και ως πρωτοπόροι, καταρρίπτοντας τα εμπόδια του φύλου και σφυρηλατώντας νέα αισθητικά παραδείγματα.

Μια μαρκησία της Αναγέννησης

Από την Ιταλία του 16ου αιώνα μπορεί να αφηγηθεί κανείς την ιστορία ξεκινώντας από μία αρχόντισσα με καλλιτεχνικές φιλοδοξίες που με την δραστηριότητά της πέτυχε μία σχισμή στον ανδροκρατούμενο κόσμο της τέχνης. Ήταν η Ιζαμπέλα ντ΄ Έστε (1474–1539) Μαρκησία της Μάντοβα, που έχει χαρακτηρισθεί ως η «Πρώτη Κυρία της Αναγέννησης». Μια γυναίκα που διακρίθηκε για την οξυδερκή στρατηγική της και ταυτόχρονα ως ένθερμη προστάτιδα των τεχνών. Γιατί αναθέτοντας έργα σε μεγάλους δασκάλους, όπως ο Τζιοβάνι Μπελίνι, ο Λεονάρντο ντα Βίντσι , ο Περουτζίνο, ο Τιτσιάνο, ο Ραφαήλ και ο Μιχαήλ Άγγελος διαμόρφωσε βαθιά τις αισθητικές τάσεις της ιταλικής Αναγέννησης.

Πέρα από τον ρόλο της ως προστάτιδας εξάλλου, η Ιζαμπέλα έφερε επανάσταση στις συλλογικές πρακτικές της εποχής της μετατρέποντας το ιδιωτικό της στούντιο σε έναν επιμελημένο εκθεσιακό χώρο, στην ουσία σε ένα πρωτοποριακό μοντέλο για τη σύγχρονη αντίληψη της γκαλερί τέχνης. Εκεί οι σχολαστικά δημιουργημένες συλλογές της από πίνακες, χειρόγραφα, καμέο, αρχαιότητες, μπρούντζινα έργα, μουσικά όργανα και αξιοπερίεργα αντικείμενα αναδείχθηκαν σε δύο ειδικά διαμορφωμένους θαλάμους: Το στούντιο και μία παρακείμενη σπηλιά!

Αλλά και πέρα απ΄ αυτό, αψηφώντας τις αισθητικές συμβάσεις της εποχής ενορχήστρωσε διαλόγους ανάμεσα στην αρχαία και την σύγχρονη τέχνη ενώ παράλληλα αντιπαρέθετε οπτικές και ακουστικές εμπειρίες, δημιουργώντας έτσι, ένα καθηλωτικό, διαμεσολαβητικό και διαχρονικό καλλιτεχνικό περιβάλλον. Επρόκειτο δηλαδή, για μία εντελώς καινοτόμα προσέγγιση, που θα άφηνε μία διαρκή κληρονομιά στην εξέλιξη της επιμέλειας τέχνης. Κι ήταν ακριβώς το φλογερό πάθος, που οδήγησε μέσα στους αιώνες στην γενιά των ανεξάρτητων γυναικών συλλεκτών.

Η άνοδος των ανεξάρτητων γυναικών συλλεκτών

Στις αρχές του 20ου αιώνα, η μοντέρνα τέχνη βρισκόταν σε αμφισβήτηση, ωστόσο, οραματίστριες συλλέκτριες, όπως η Γερτρούδη Βάντερμπιλντ Γουίτνι και η Πέγκι Γκούγκενχαϊμ αγκάλιασαν την καινοτομία, υπερασπιζόμενες έργα avant-garde και ανοίγοντας έναν μη συμβατικό δρόμο για τη μοντέρνα τέχνη.

Ξεφεύγοντας από την ευλάβεια των ευρωπαίων συλλεκτών για την κλασική τέχνη, η Γερτρούδη Βάντερμπιλντ Γουίτνι (1875–1942) έστρεψε το βλέμμα της στην παλλόμενη ενέργεια της αμερικανικής τέχνης και το ριζοσπαστικό επιμελητικό της όραμα αναζωογόνησε την καλλιτεχνική σκηνή των ΗΠΑ δίνοντας προτεραιότητα στο εγχώριο ταλέντο έναντι των καθιερωμένων συμβάσεων. Κι όταν το Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης αρνήθηκε τη δωρεά της από 500 σύγχρονα, αμερικανικά έργα τέχνης, η Γουίτνι δημιούργησε το δικό της ίδρυμα.

Το μοναδικό μουσείο, αφιερωμένο στην αμερικανική τέχνη έτσι, το Whitney Museum of American Art έχει γίνει ένας καθοριστικός θεσμός της σύγχρονης εικαστικής σκηνής της Αμερικής. Ενώ η καθιέρωση του πρωτοποριακού μοντέλου της έκθεσης ανά διετία ανέτρεψε την ελιτίστικη ακαδημαϊκή νοοτροπία, βοηθώντας την καριέρα αμέτρητων πρωτοποριακών καλλιτεχνών και αναδιαμορφώνοντας το πολιτιστικό τοπίο.

«Είμαι μουσείο»

«Δεν είμαι συλλέκτης έργων τέχνης. Είμαι μουσείο»! Μια η δήλωση υπεροχής από μία θρυλική προστάτιδα των τεχνών, την Πέγκυ Γκούγκενχαϊμ (1898-1979), η οποία στήριξε δυναμικά τα νέα, αναδυόμενα ταλέντα της εποχής της, παρέχοντας μεταξύ άλλων στον Τζάκσον Πόλοκ σημαντική οικονομική υποστήριξη και ευκαιρίες παρουσίασης των έργων του, που έθεσαν τα θεμέλια για την καριέρα του. Όπως είναι γνωστό μάλιστα, η επαναστατική του τεχνική drip-painting θα γινόταν αργότερα μια καθοριστική δύναμη του Αφηρημένου Εξπρεσιονισμού.

Στα τελευταία της χρόνια εξάλλου, η Πέγκυ Γκούγκενχαϊμ μετέτρεψε το βενετσιάνικο παλάτσο της σε δημόσιο μουσείο, κληροδοτώντας τελικά ολόκληρη τη συλλογή της – συμπεριλαμβανομένων έργων του Πικάσο, του Αλεξάντερ Κάλντερ και του Μιρό – στο Ίδρυμα Γκούγκενχαϊμ.

Τόσο η επιρροή της Γουίτνι όσο και της Γκούγκενχαϊμ είναι αισθητή ακόμη και σήμερα. Η συλλεκτική τους προσέγγιση και η προώθηση της τέχνης έχουν εμπνεύσει τις σύγχρονες συλλέκτριες και πλέον η παρουσία τους είναι ισχυρότερη από ποτέ στον σημερινό κόσμο της σύγχρονης τέχνης. Παράλληλα οι γυναίκες συλλέκτες γίνονται ολοένα και πιο σημαντικές στη διαμόρφωση της παγκόσμιας αγοράς τέχνης, οδηγώντας την σε μεγαλύτερη ποικιλομορφία .

Η επαναστατική αλλαγή

Αυτή η τάση μάλιστα, υπογραμμίζεται από τα στοιχεία της έρευνας Art Basel και UBS Survey of Global Collecting 2023, όπου φαίνεται, ότι οι γυναίκες ξεπέρασαν τους άνδρες στις δαπάνες για την αγορά τέχνης κατά το πρώτο εξάμηνο του 2023 αλλά και στα δύο προηγούμενα χρόνια.

Τον Μάιο του 2022 η φιλάνθρωπος και προστάτιδα των τεχνών Αν Μπας είχε γίνει πρωτοσέλιδο, όταν η συλλογή της, αναγνωρισμένη ως μία από τις σημαντικότερες αμερικανικές, παρουσιάστηκε στους Christie’s της Νέας Υόρκης όπου δημοπρατήθηκε φθάνοντας τα 363.087.500 δολάρια. Ενώ ένα έργο του Μαγκρίτ «Η αυτοκρατορία του φωτός» που βρισκόταν στην κατοχή της συλλέκτριας Μίκα Έρτεγκαμ πουλήθηκε τον περασμένο Νοέμβριο για 121 εκατομμύρια δολάρια.

Σήμερα εξάλλου, μία νέα γενιά γυναικών συλλεκτών διαμορφώνει τάσεις, καθώς πέρα από τον ρόλο των απλών καταναλωτών της τέχνης, έχουν πλέον αναδειχθεί ως ισχυροί πολιτιστικοί κριτές και καταλύτες για την καλλιτεχνική καινοτομία, χάρις στο διακριτικό τους γούστο, ταυτόχρονα με το τολμηρό όραμα. Μια επαναστατική αλλαγή, που η επίδρασή της όχι μόνον διευρύνει τους ορίζοντες της καλλιτεχνικής δημιουργίας αλλά διασφαλίζει επίσης, ότι η τέχνη γίνεται πλουσιότερη, πιο περιεκτική και απείρως πιο δυναμική.

Διαβάστε επίσης:

Η Λιάνα, η Ζωή κι ο Ιωσήφ Βησσαριώνοβιτς, τα άκρα δεξιά και μία γαρίδα

Κυβέρνηση Τραμπ: Κατάργηση επιχορηγήσεων και στο Παγκόσμιο Ταμείο Μνημείων

Χλόη Ακριθάκη – Η χαρά μιας συνάντησης, που γίνεται έργο τέχνης