Η «Προέλευση του κόσμου» με τη σφραγίδα «Me Too» – Βανδαλισμός σε μουσείο

Είναι άκρως ρεαλιστικό, είναι σαφώς προκλητικό, ως έργο τέχνης είναι εξαιρετικό και τώρα πλέον έχει και την σφραγίδα «Me Too».

Όταν ο Γκουστάβ Κουρμπέ ζωγράφιζε τον πασίγνωστο πίνακα «Η προέλευση του κόσμου», το 1866, σκοπός του ήταν, να στιγματίσει τα ήθη της εποχής και την υποκρισία σχετικά με την καλλιτεχνική επίδειξη του γυμνού σώματος αλλά μάλλον δεν φανταζόταν, ότι ενάμιση αιώνα αργότερα θα εξακολουθούσε να εγείρει αντιδράσεις.

Όπως αυτές, που «εξέφρασαν» δύο γυναίκες καλλιτέχνες περφόρμανς, οι οποίες έγραψαν με σπρέι πάνω στον πίνακα – ευτυχώς στο γυάλινο τζάμι του – την διαμαρτυρία «Me Too», ακριβώς στα επίμαχα σημεία του.

Η επίδειξη ακτιβισμού έγινε στο Κέντρο Πομπιντού-Μετς στο Παρίσι, όπου παρουσιάζεται η έκθεση «Όταν η Τέχνη συναντά την Ψυχανάλυση», αφιερωμένη στον γάλλο ψυχαναλυτή Ζακ Λακάν, που ήταν ιδιοκτήτης –ένας από τους πολλούς- του έργου του Κουρμπέ. Αλλά δεν ήταν η μόνη, αφού πέντε συνολικά έργα υπέστησαν ανάλογη μεταχείριση από τις δύο γυναίκες πριν συλληφθούν τελικά.

Όπως έγινε γνωστό εξάλλου, πρόκειται για  συνεργάτες της καλλιτέχνιδας και ακτιβίστριας Ντέμπορα ντε Ρομπέρτις, η οποία στο παρελθόν έχει πραγματοποιήσει την δική της περφόρμανς στην «Προέλευση του κόσμου», σοκάροντας τος επισκέπτες. Κι αυτό, γιατί πόζαρε μπροστά στον πίνακα καθιστή στο πάτωμα και εκθέτοντας τα γεννητικά της όργανα.

Πρωτοσέλιδο όμως, είχε γίνει επίσης, και όταν εμφανίστηκε γυμνή μπροστά στην «Ολυμπία» του Εντουάρ Μανέ (1863) φορώντας μόνον φορητή κάμερα στη μέση, αλλά και στη Μόνα Λίζα.

«Φεμινιστική παράσταση»

Η ντε Ρομπέρτις ανέλαβε την ευθύνη και για αυτήν την διαμαρτυρία στο Κέντρο Πομπιντού-Μετς δηλώνοντας, ότι ήταν μέρος μιας παράστασης με τίτλο «Δεν μπορείς να ξεχωρίσεις την γυναίκα από τον καλλιτέχνη».  Κάνοντας έτσι, μία προφανή παρέμβαση προς τις συζητήσεις, που γίνονται τον τελευταίο καιρό,  σχετικά με το αν η τέχνη μπορεί να εκτιμηθεί, ανεξάρτητα από τις κακές πράξεις  του δημιουργού  της – ειδικά των ανδρών – που καταγγέλλονται ως  καταχρηστικές προς τις γυναίκες. (Μια τέτοια μεγάλη συζήτηση, ως γνωστόν γίνεται αναφορικά με τον Πικάσο.)

Το βίντεο από τη διαμαρτυρία  δόθηκε στη δημοσιότητα στο Vimeo ενώ η ίδια μιλώντας στο Γαλλικό Πρακτορείο την χαρακτήρισε ως μία φεμινιστική παράσταση, που πραγματοποιήθηκε, επειδή «ο πολύ κλειστός κόσμος της σύγχρονης τέχνης έχει παραμείνει σε μεγάλο βαθμό σιωπηλός μέχρι τώρα».

Ενώ σε μια δήλωσή της μέσα από το blog της, η ντε Ρομπέρτις κατήγγειλε τη συμπεριφορά των ανδρών, που περιγράφονται ως «αρπακτικά» στον κόσμο της τέχνης. Δείχνοντας μάλιστα τον κριτικό τέχνης και επιμελητή Μπερνάρ Μαρκαντέ, ο οποίος συνδιοργάνωσε την έκθεση. (Ο ίδιος  δεν απάντησε στην πρόκληση.)

Τα άλλα θύματα

Θύματα της διαμαρτυρίας όμως, υπήρξαν και έργα της Λουίζ Μπουρζουά, της  Ρόζμαρι Τρόκελ και της avant-garde αυστριακής καλλιτέχνιδας Βάλι Έξπορτ, με την τελευταία να καταγγέλλει το γεγονός λέγοντας «Κάθε έργο τέχνης έχει τη δική του γλώσσα, μια γλώσσα την οποία δίνουν οι καλλιτέχνες στα έργα τους. Είναι μια αυτόνομη γλώσσα, στην οποία δεν μπορεί να παρέμβει κανείς, χωρίς τη συγκατάθεση του καλλιτέχνη. Και αν αυτή παραβιαστεί, τότε  καταστρέφεται η αυτονομία του έργου τέχνης».

Αντίδραση όμως, υπήρξε και από την διευθύντρια του Κέντρου Πομπιντού-Μετς, Τσιάρα Παρίζι, που καταδίκασε την ακτιβιστική διαμαρτυρία ως πράξη βανδαλισμού εναντίον έργων τέχνης, που συντηρούνται και εκτίθενται στα μουσεία. Επισημαίνοντας μάλιστα, ότι τέτοιες ενέργειες στρέφονται και εναντίον του προσωπικού πρώτης γραμμής, καθώς πέφτουν οι ευθύνες πάνω του. «Με όλο τον σεβασμό στα φεμινιστικά κινήματα, είμαστε συγκλονισμένοι που βλέπουμε τον βανδαλισμό έργων από καλλιτέχνες, ιδιαίτερα φεμινίστριες καλλιτέχνες, που βρίσκονται στο επίκεντρο των αγώνων στην ιστορία της τέχνης», πρόσθεσε η διευθύντρια του μουσείου.

Στο ίδιο κλίμα και ο δήμαρχος του Μετς, Φρανσουά Γκροσντιντιέ, που χαρακτήρισε τη διαμαρτυρία  ως μια «νέα επίθεση στον πολιτισμό, αυτή τη φορά από φανατικές φεμινίστριες». Την ίδια στιγμή όμως, που η Ντέμπορα ντε Ρομπέρτις καλεί με μήνυμά της «Όλες τις γυναίκες, με ή χωρίς αιδοίο, όλα τα ιντερσεξ, τρανς και μη δυαδικά άτομα, και όλα τα υποεκπροσωπούμενα άτομα -είτε καλλιτέχνες, βοηθούς ή ασκούμενους στον χώρο της τέχνης- να τολμήσουν να εκφραστούν».

Η ιστορία του πίνακα

Κουρμπέ και Μανέ ήταν οι δύο μεγάλοι ζωγράφοι που είχαν ξεκινήσει την επανάσταση, μετά τα μέσα του 19^ου αιώνα εναντίον των υποκριτικών κοινωνικών συμβάσεων της εποχής τους. Πρώτος ο Γκουστάβ Κουρμπέ (1819-1877), που ζωγράφισε την «Προέλευση του κόσμου» σοκάροντας το κοινό με την παραστατικότητα του πίνακα και αφήνοντας αδιευκρίνιστα ερωτηματικά για την ταυτότητα του μοντέλου.

Εισηγητής του ρεαλισμού, κάνοντας το άλμα από τον ρομαντισμό που επικρατούσε ως τότε, καινοτόμος, τολμηρός και έξοχος ζωγράφος άφησε βαθύ αποτύπωμα στην καλλιτεχνική σκηνή της Γαλλίας καταλείποντας πολλά σπουδαία έργα και ένα, που προκαλεί, ακόμη και σήμερα. Αλλά και λογοκρίνεται. Με τελευταίο κρούσμα από το Facebook το 2011, που οδήγησε σε δικαστική διαμάχη στη Γαλλία για να καταλήξει όμως,  το 2018 στην απόφαση του μέσου κοινωνικής δικτύωσης να αλλάξει την πολιτική του και να επιτρέπει γυμνά έργα τέχνης.

Όσον αφορά την ιστορία της «Προέλευσης του κόσμου» είναι μακρά. Κατ΄αρχάς επρόκειτο για παραγγελία, κατά πάσα πιθανότητα από έναν οθωμανό διπλωμάτη στο Παρίσι, τον Χαλίλ Σερίφ Πασά, ο οποίος θέλησε έτσι, να εμπλουτίσει την συλλογή του από ερωτικές εικόνες.

Πολύ γρήγορα όμως και με την οικονομική καταστροφή του, το έργο άρχισε να αλλάζει χέρια, περνώντας από εμπόρους και ιδιώτες κατ΄επανάληψη, ώσπου στις αρχές του 20ού αιώνα βρέθηκε στη συλλογή του βαρόνου Φέρενκ Χάτβανι στη Βουδαπέστη. Προς το τέλος το Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου όμως, με τα σοβιετικά στρατεύματα να επελαύνουν και αφού η συλλογή του λεηλατήθηκε, ο βαρόνος αναγκάστηκε να φύγει από τη χώρα του. Τότε του επιτράπηκε να πάρει μόνον ένα έργο τέχνης μαζί του και αυτός πήρε τον Κουρμπέ.

Στον Ζακ Λακάν έφθασε το έργο το 1955 ύστερα από πλειστηριασμό στο Παρίσι, όπου ο διάσημος ψυχαναλυτής το αγόρασε για περίπου 4.285 δολάρια. Ενώ στο γαλλικό κράτος περιήλθε μετά τον θάνατό του, το 1981 ως διευθέτηση του φόρου κληρονομιάς.  Σήμερα η  «Προέλευση του κόσμου» ανήκει  στο Musée d’Orsay από το οποίο είναι δάνειο για έκθεση του Κέντρου Πομπιντού.

Διαβάστε επίσης:

Η ώρα του Σταλόνε: Το σπάνιο ρολόι του σε δημοπρασία για έως 5 εκατ. δολάρια

Βίβιεν Γουέστγουντ δημοπρασία – Η βασίλισσα της πανκ και η βασίλισσα Καμίλα

Αρχαίο ελληνικό άγαλμα σε διεκδίκηση από τρίτους: Ιταλία και Μουσείο Γκέτι