Η πολιτιστική επανάσταση στη Ρωσία από έναν δισεκατομμυριούχο. Δια χειρός Ρέντσο Πιάνο και εγκαίνια από Πούτιν

Άνοιξε την πόρτα του Κρεμλίνου και με σταθερό, γρήγορο βήμα περπάτησε λίγες εκατοντάδες μέτρα ως απέναντι. Το παλιό εργοστάσιο έλαμπε τώρα μέσα σε μια απαράμιλλη λευκότητα, με τις κομψές γραμμές του να αντανακλούν την παράδοση των αρχών του 20ού αιώνα φρεσκαρισμένη από τη ματιά ενός διάσημου σύγχρονου αρχιτέκτονα με τις κάποτε μαύρες καμινάδες του, βαμμένες πλέον σ΄ένα φωτεινό μπλε να στοχεύουν τον ουρανό.

Ο Βλαντιμίρ Πούτιν παρατήρησε με ικανοποίηση το θαυμαστό αποτέλεσμα και μπήκε στο κτίριο για να το εγκαινιάσει. «Είναι το ρωσικό Κέντρο Πομπιντού», είπε στους παριστάμενους, προσωπικότητες της μοσχοβίτικης ζωής, που η πρόσκλησή τους στο μεγάλο γεγονός ήταν μία πολυπόθητη απόδειξη κύρους αλλά και στους δημοσιογράφος που διαγκωνίζονταν από καιρό για μία διαπίστευση.

Με τη σφραγίδα του Ρέντσο Πιάνο που αποκατέστησε το παροπλισμένο εργοστάσιο παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας μεταβάλλοντάς το σε πολιτιστικό κέντρο υψηλών προδιαγραφών _δεν είναι τυχαίο που ο ίδιος είχε κτίσει και το Πομπιντού στο Παρίσι_ και με τα χρήματα του Ρώσου δισεκατομμυριούχου Λεονίντ Μίκελσον, το GES-2 φιλοδοξεί να κατακτήσει όχι μόνο τη ρωσική αλλά και την διεθνή σκηνή.

Στην καρδιά της ρωσικής πρωτεύουσας, πάνω στο λεγόμενο «Νησί» του ποταμού Μόσχοβα αυτό το γιγαντιαίο κτίριο των 36.000 τετραγωνικών μέτρων ωφέλιμου χώρου, που άνοιξε πριν λίγες μέρες είναι ένας πολυλειτουργικός χώρος για εκθέσεις, συναυλίες, θεατρικές παραστάσεις και κινηματογραφικές προβολές, είναι στούντιο για καλλιτέχνες και για μαθήματα τέχνης και πολλά ακόμη, διαθέτοντας επίσης, εστιατόρια και καφέ.

Πολύ κοντά του εξάλλου βρίσκονται σπουδαία μουσεία, όπως η Πινακοθήκη Τρετιάκοφ και το Μουσείο Πούσκιν, επίσης το Θέατρο Μπολσόι, το Μέγαρο Μουσικής Ζάριανταϊ, πολλά μνημεία και ιστορικοί ναοί, η Κόκκινη Πλατεία φυσικά, και πολλά άλλα. Δεν πρόκειται όμως για έναν δημόσιο φορέα αλλά για το νέο σπίτι του Ιδρύματος V-A-C για τη διάδοση της σύγχρονης τέχνης, που δημιούργησε, ήδη από το 2009 ο Λεονίντ Μίκελσον, επικεφαλής της ιδιωτικής εταιρείας φυσικού αερίου Nowatek, με περιουσία που ξεπερνά, σύμφωνα με το Forbes τα 24 δις δολάρια.

Ο αρχιτέκτονας και ο πελάτης

«Για να φτιάξεις ένα καλό κτίριο, χρειάζεσαι έναν καλό πελάτη», δήλωσε άλλωστε χαρακτηριστικά ο Ρέντσο Πιάνο γι΄αυτό το πρώτο έργο του στη Ρωσία, που επαινείται για την έκφραση του τολμηρού αρχιτεκτονικού του οράματος ενώ ταυτόχρονα σέβεται την ιστορική κληρονομιά της πόλης, όπως γράφτηκε. Το κόστος του έργου όμως, παραμένει άγνωστο, με την μόνη πληροφορία να αναφέρει, ότι το εγχείρημα ήταν «απίστευτα ακριβό».

«Θα μπορούσε να είχαμε φτιάξει ένα παραδοσιακό μουσείο, αλλά ποιο θα ήταν το νόημα; Για να χτίσεις το μέλλον, πρέπει πάντα να ξέρεις από πού έρχεσαι, την παράδοση και την ιστορία σου», δήλωσε στα εγκαίνια η Τερέζα Γιαρότσι Μάβικα, η Iταλίδα διευθύντρια του πολιτιστικού κέντρου.

Υπενθυμίζοντας ότι 1882, σε μια μικρή πόλη της Σιβηρίας, είχε ανοίξει το πρώτο «Σπίτι του λαού» με αποστολή την εξάλειψη του αναλφαβητισμού. «Οι άνθρωποι φοβούνται τη σύγχρονη τέχνη. Θέλουμε λοιπόν να εξαλείψουμε τον σύγχρονο πολιτισμικό αναλφαβητισμό, έτσι δημιουργήσαμε το Σπίτι του πολιτισμού», πρόσθεσε.

Η ίδια είχε γνωρίσει πριν από χρόνια τον Μίκελσον στη Μπιενάλε της Βενετίας και εκεί γεννήθηκε η ιδέα της δημιουργίας ενός ιδρύματος με προορισμό να κάνει γνωστή τη ρωσική κουλτούρα στον κόσμο.

Και έτσι έχει γίνει, αφού το ίδρυμα V-A-C δραστηριοποιείται στη Βενετία και το Λονδίνο και τα τελευταία δέκα χρόνια και στη Μόσχα. Ο Μίκελσον άλλωστε είναι και συλλέκτης, με τη μεγαλύτερη προτίμησή του να αφορά τη σύγχρονη ρωσική τέχνη.

Ο ηλεκτρικός σταθμός

Και ενώ όμως αρχικά, τα έργα της συλλογής του στεγάζονταν σε διάφορους χώρους της πόλης, το 2006, με το οριστικό κλείσιμο του εργοστασίου ο Μίκελσον άδραξε την ευκαιρία για μία μόνιμη στέγη, καταβάλλοντας, όπως λέγεται, τεράστιο τίμημα, όχι μόνον λόγω του μεγέθους του κτιρίου αλλά και της θέσης στην οποία βρίσκεται.

Ο Ρέντσο Πιάνο επιλέχθηκε στη συνέχεια ως επικεφαλής αρχιτέκτονας και του ανατέθηκε ο επανασχεδιασμός του κτιρίου και των γύρω περιοχών, που τα τελευταία χρόνια είχε περιέλθει σε κατάσταση μαρασμού και έμοιαζε με εγκαταλελειμμένο βιομηχανικό χώρο.

Ο σταθμός ηλεκτροπαραγωγής GES-2 κατασκευάστηκε το 1904-1907 από τον αρχιτέκτονα Βασίλι Μπασκίροφ και τον μηχανικό Μιχαήλ Πολιβάνοφ στο βιομηχανικό ύφος, που ήταν δημοφιλές σε όλη την Ευρώπη εκείνη την εποχή.

Στην καρδιά του σχεδίου βρίσκεται ένα γιγάντιο, παραλληλεπίπεδο από γυαλί και μέταλλο με τριγωνική κεκλιμένη γυάλινη οροφή. Όσο για την πρόσοψη, είχε σχεδιαστεί στο ρωσικό στυλ της Αναγέννησης, αλλά περιλάμβανε και στοιχεία μεσαιωνικής αρχιτεκτονικής.

Παράλληλα όμως υπήρχαν και νύξεις μοντερνισμού, όπως δείχνουν τα τεράστια παράθυρα, που καλύπτουν όλο το μήκος του κτιρίου.

Για σχεδόν έναν αιώνα, ο ηλεκτρικός σταθμός παρείχε ηλεκτρισμό για τα τραμ της πόλης και τα κοντινά κτίρια.

Το φως ως οδηγός

Όποιος γνωρίζει το έργο του Ρέντσο Πιάνο ξέρει, ότι το κύριο πάθος του είναι το φυσικό φως. Και στην αναδιαμόρφωση του πρώην σταθμού παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, το ίδιο το κτίριο βοήθησε τον αρχιτέκτονα να επιτύχει αυτό το αποτέλεσμα. Καταρχάς λοιπόν διατήρησε το αρχικό κτίριο σχεδόν στο σύνολό του, επιλέγοντας να εκσυγχρονίσει και να ξαναχτίσει μόνο τα επίπεδα του ορόφου στο εσωτερικό του.

Έτσι τώρα υπάρχουν έξι επίπεδα: Τα δύο, κάτω από το έδαφος περιλαμβάνουν τους εκθεσιακούς χώρους (αλλά και χώρο στάθμευσης αυτοκινήτων, ανοιχτό αποθηκευτικό χώρο κλπ), ενώ στα τέσσερα υπέργεια βρίσκονται αίθουσα διαλέξεων, κινηματογράφος, εστιατόριο, κατάστημα, βιβλιοθήκη, γραφεία και χώροι για master classes.

Οι μπλε καμινάδες που υψώνονται πάνω από το κτίριο περνούν και από το εσωτερικό του λειτουργώντας ταυτόχρονα ως αγωγοί εξαερισμού. Ηλιακοί συλλέκτες εγκαταστάθηκαν στα γυάλινα τμήματα της οροφής, όπως και ένα σύστημα συλλογής και καθαρισμού του βρόχινου νερού για τεχνική χρήση.

Αποκαταστάθηκε όμως και ένας πλευρικός πύργος σε στυλ ρωσικής αναγέννησης ενώ φυτεύτηκε και ένα άλσος με σημύδες στην αυλή, ακολουθώντας την παράδοση των κήπων που συνδέονται με σπίτια που ήταν άφθονα στο κέντρο της Μόσχας στις αρχές του 20ού αιώνα.

Ένας χώρος, που προορίζεται να φιλοξενήσει καλοκαιρινές υπαίθριες εκδηλώσεις και προβολές ταινιών, για τις οποίες ο πίσω τοίχος του κτιρίου έχει προσαρμοστεί ειδικά.

Εν τέλει το έργο καθοδηγείται από δύο βασικές έννοιες:

Πρώτον, να δημιουργηθεί ένας χώρος όπου οι επισκέπτες θα νιώθουν, ότι καθοδηγούνται από τη δική τους διαίσθηση, χωρίς να χρειάζεται κάποιο σχέδιο για να επισκεφθούν το κτίριο.

Και δεύτερον η ύπαρξη ενός ορατού ιστού, που έχει σχεδιαστεί ως είδος χωρικού γλυπτού από σκάλες, ανελκυστήρες, διαδρόμους, στέγαστρα και πλατφόρμες, που συνδέει μεταξύ τους όλους τους χώρους και τις δραστηριότητες.

Τσέχωφ και Σάντα Μπάρμπαρα

«Στη Μόσχα! Στη Μόσχα! Στη Μόσχα!», τίτλος προφανέστατα κλεμμένος από τις «Τρεις αδελφές» του Τσέχωφ είναι και η πρώτη περφόρμανς του Ισλανδού καλλιτέχνη Ράγκναρ Κάρστανσον, που ανοίγει, μεταξύ άλλων, τις εκδηλώσεις στο GES-2.

Πρόκειται για μία βιντεοεγκατάσταση που ονομάζεται «Terrible, Terrible», στην οποία παρουσιάζεται η αίθουσα της γκαλερί Τρετιάκοφ με τον πίνακα του Ίλια Ρέπιν «Ο Ιβάν ο Τρομερός και ο γιος του Ιβάν στις 16 Νοεμβρίου 1581».

Ξαφνικά, όμως, ένας άνδρας επιτίθεται στον πίνακα με ένα μαχαίρι, αλλά στη συνέχεια ακινητοποιείται στο έδαφος από φρουρούς και απομακρύνεται, ενώ μια ηλικιωμένη γυναίκα, η οθόνη του χολ, ανησυχεί αβοήθητη. (Πρόκειται για ένα πραγματικό γεγονός, που είχε συμβεί τον Μάιο του 2018).

Ο ίδιος καλλιτέχνης υπογράφει επίσης και το «Santa Barbara — A Living Sculpture», ένα ζωντανό ριμέικ της γνωστής, αμερικανικής σαπουνόπερας, που είχε γίνει εμμονή στη Ρωσία, όταν πρωτοπαίχτηκε στην τηλεόραση το 1992.

Τώρα η σαπουνόπερα γυρίζεται εκ νέου σ΄ένα στούντιο στον πρώτο όροφο του κτιρίου, στα ρωσικά φυσικά και με ντόπιους ηθοποιούς ως «ένα σημείο επαφής για την εξέταση της σχέσης της Ρωσίας με τη Δύση και της πορείας ανάπτυξής της», όπως λέει η Τερέζα Μάβικα.

«Η σύγχρονη ρωσική τέχνη ξεκίνησε πριν από 30 χρόνια. Εκεί αρχίζουμε να ρωτάμε “«Ποιοι είμαστε;” και “«Πού πάμε;” ».

Το βασικό σχέδιο, σε κάθε περίπτωση είναι, να γεμίσει ολόκληρος ο χώρος με τέχνη, τόσο στο ίδιο το κτίριο του πρώην σταθμού παραγωγής ενέργειας όσο και στις θολωτές εγκαταστάσεις της πρώην αποθήκης του 19ου αιώνα, που βρίσκονται κοντά.

Πρόκειται για χώρους που αποκτήθηκαν και αποκαταστάθηκαν για εργαστήρια ξυλουργικής, μεταλλοτεχνίας, κλωστοϋφαντουργίας και κεραμικής, φωτογραφίας, στούντιο μεταξοτυπίας, τρισδιάστατης εκτύπωσης και εγγραφής ήχου και βίντεο!

Εκεί θα εργάζονται οι προσκεκλημένοι από το ίδρυμα δημιουργοί και το έργο τους θα παρουσιάζεται στο χώρο.

Είναι όμως μόνον θετικές οι γνώμες γι΄αυτό το μεγαλειώδες εγχείρημα που θέλει να προκαλέσει μια επανάσταση στη ρωσική καλλιτεχνική σκηνή; «Είναι μια φανταστική εξέλιξη για τη Μόσχα, γιατί θα αλλάξει εντελώς τα δεδομένα», δήλωσε στους «The Moscow Times», ο παλαιότερος γκαλερίστας σύγχρονης τέχνης της Μόσχας, Μαράτ Γκέλμαν.

Σχολιάζοντας όμως, ότι «Το Κρεμλίνο θέλει να ακολουθήσει ένα κινεζικό μοντέλο όπου είναι παγιωμένες οι όποιες πολιτικές εξελίξεις, επιθυμώντας ταυτόχρονα μία ακμάζουσα επιχειρηματική και πολιτιστική σκηνή που θα συναγωνίζεται τη Δύση… Αλλά το Κέντρο θα γίνει χώρος συγκέντρωσης καλλιτεχνών και δημιουργών που σκέφτονται ελεύθερα…

Τελικά, θα μπορούσε να γίνει πραγματικός πονοκέφαλος για τον Μίκελσον».

Διαβάστε επίσης: