Η Μονή Χώρας στην Κωνσταντινούπολη θύμα της ισλαμοποίησης του Ερντογάν

Το ζήτημα της μετατροπής σε τζαμί της Μονής Χώρας στην Κωνσταντινούπολη πρόκειται να θέσει ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης στον Ταγίπ Ερντογάν κατά τη συνάντησή τους την Δευτέρα και η UNESCO έχει γίνει αποδέκτης του ελληνικού διαβήματος για την σχετική απόφαση των τουρκικών αρχών, που έχει προκαλέσει αντιδράσεις διεθνώς.

Ήδη όμως ο περικαλλής βυζαντινός ναός δέχεται μουσουλμάνους, που προσέρχονται για να προσευχηθούν. Και μπορεί τα πλήθη να μην κατακλύζουν το μνημείο, όπως συνέβη με την Αγία Σοφία, όμως από την Δευτέρα του Πάσχα, που ο Ερντογάν έκανε τα εγκαίνια μέσω απ’ ευθείας σύνδεσης από το προεδρικό μέγαρο η Μονή, επονομαζόμενη για τα θαυμάσια ψηφιδωτά της «Καπέλα Σιξτίνα της Κωνσταντινούπολης» βρίσκεται πλέον σε κίνδυνο.

Κι αν ο τούρκος πρόεδρος είχε ακυρώσει το σχέδιο του, το 2020 να προσευχηθεί αυτοπροσώπως στην Μονή Χώρας, μετά την προειδοποίηση της UNESCO, ότι οι μονομερείς αλλαγές στα μνημεία μπορούσαν να επηρεάσουν τη θέση τους στον κατάλογο Παγκόσμιας Κληρονομιάς, αυτό δεν άλλαξε τις τελικές αποφάσεις του για την μετατροπή της σε μουσουλμανικό τέμενος. Με όποιες συνέπειες έχει αυτό όσον αφορά τον σεβασμό μιας άλλης θρησκείας αλλά και της προστασίας του μνημείου.

«Πρόκειται για εξαιρετικά ιστορικά μνημεία, τα οποία απαιτούν συνεχή παρακολούθηση και συντήρηση από ειδικούς», δηλώνει άλλωστε για την Αγία Σοφία και τη Μονή Χώρας ο Tuğba Tanyeri-Erdemir, ιστορικός αρχιτεκτονικής και ειδικός σε θέματα θρησκευτικής κληρονομιάς. «Όταν παύσει η μουσειακή τους ιδιότητα», προσθέτει «δεν διαθέτουν πλέον τις απαραίτητες δομές συντήρησης. Η αυξημένη και σε μεγάλο βαθμό μη ελεγχόμενη πρόσβαση των επισκεπτών επιταχύνει περαιτέρω τις διαδικασίες της φθοράς τους».

Κι όσο για την μέθοδο που χρησιμοποιήθηκε ήταν ίδια και στις δύο περιπτώσεις. Αρχικά η προσφυγή στο Ανώτατο Δικαστήριο του «Συνδέσμου Προσφοράς στα Βακούφια, τα Ιστορικά Μνημεία και το Περιβάλλον» κατ΄ εντολήν του Ερντογάν. Στην συνέχεια την απόφαση έλαβε το ίδιο τμήμα του τουρκικού ανώτατου διοικητικού δικαστηρίου, που μετέτρεψε την Αγία Σοφία σε τζαμί και έτσι η Μονή της Χώρας μεταφέρθηκε στη δικαιοδοσία της Διεύθυνσης Θρησκευτικών Υποθέσεων της Τουρκίας.

Καταστροφή και αλλοίωση του μνημείου

Να σημειωθεί, ότι η Μονή Χώρας, μόλις πριν λίγα χρόνια βγήκε από δεκαετείς εργασίες αποκατάστασης και συντήρησης του μοναδικής τέχνης διάκοσμου που διαθέτει, καθώς και της ενίσχυσης του εξωτερικού του κτηρίου και της κατασκευής σύγχρονων εγκαταστάσεων για τους επισκέπτες στους κήπους.

Τα περισσότερα από τα ψηφιδωτά και τις τοιχογραφίες της έμειναν ορατά από αυτήν την αποκατάσταση και ευτυχώς ένα μεγάλο μέρος τους παραμένουν και τώρα ακάλυπτα.

Συγκεκριμένα, ορατά είναι τα ψηφιδωτά και οι τοιχογραφίες στις αίθουσες εισόδου και στο πλαϊνό παρεκκλήσι αλλά τρεις εικόνες της Παναγίας και του Χριστού στο εσωτερικό του σηκού, που τώρα χρησιμεύει ως χώρος προσευχής των ανδρών, καλύφθηκαν με κουρτίνες. Επίσης στον σηκό έχουν προστεθεί ένας ξύλινος άμβωνας, μοκέτα στο δάπεδο, βραχίονες και φωτιστικά.

Όπως εικάζεται ωστόσο, από τα διεθνή μέσα, πρόκειται για μία προσπάθεια αποφυγής της παρέμβασης της UNESCO, στην οποία ο Μόνιμος Έλληνας Αντιπρόσωπος κ, Κουμουτσάκος εξέφρασε έντονες ανησυχίες για την φθορά και την αλλοίωση του μνημείου, καθώς και της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς, της οποίας είναι φορέας επί αιώνες. Γιατί πρόκειται ουσιαστικά για παραβίαση του χαρακτήρα ενός μνημείου, που αποτελεί πολύτιμο κομμάτι της κληρονομιάς της ανθρωπότητας.

Η βυζαντινή τέχνη στον απόγειό της

Τεράστια είναι η σημασία του εικονογραφικού διάκοσμου του ναού –καθολικού της Μονής, καθώς δείχνει όλη τη λαμπρότητα της τέχνης, που άνθησε στην Κωνσταντινούπολη στους τελευταίους δύο αιώνες της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και της δυναστείας των Παλαιολόγων (1258-1453).

Τόσο μάλιστα, που ειδικοί στην βυζαντινή τέχνη έχουν πει, πως ακόμη κι αν χάνονταν τα Ευαγγέλια, θα υπήρχε πάντα η Μονή της Χώρας, που με τα πλούσια ψηφιδωτά και τις τοιχογραφίες της, που ιστορούν με ακρίβεια και λεπτομέρεια σκηνές από τον βίο του Ιησού και της Παναγίας, θα μπορούσε να ξαναγραφτούν τα σημαντικότερα κεφάλαια της Καινής Διαθήκης.

Όλα αυτά ωστόσο καλύφθηκαν από στρώσεις ασβέστη από τους Οθωμανούς μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης και την λεηλασία και της Μονής, η οποία το 1511 μετατράπηκε σε τζαμί – Καριγέ τζαμί- με την προσθήκη ενός μιναρέ.

Μουσείο αποφασίστηκε να γίνει το 1948 –η λειτουργία του άρχισε το 1958- όταν άρχισε να αποκαλύπτεται ο μοναδικός της διάκοσμος, ως μια χειρονομία τότε για την παγκόσμια πολιτιστική κληρονομιά από την κοσμική Τουρκική Δημοκρατία.

Το έργο είχε ξεκινήσει ο αμερικανός αρχαιολόγος Τόμας Γουάιτμορ, ο ίδιος που με εντολή του Κεμάλ είχε αρχίσει την αποκάλυψη και συντήρηση των ψηφιδωτών και της Αγίας Σοφίας.

Οι πρωτεργάτες

Η «Μονή Αγίου Σωτήρος εν τη Χώρα» ήταν αφιερωμένη στον Χριστό Σωτήρα ενώ η σύντομη ονομασία της θεωρείται ότι προέκυψε, λόγω της θέσης της, που ήταν αρχικά έξω από τα τείχη της Κωνσταντινούπολης (στη συνέχεια περιελήφθη στα νέα τείχη του Θεοδόσιου). Σύμφωνα με την παράδοση η Μονή ιδρύθηκε τον 6ο αιώνα από τον άγιο Θεόδωρο αλλά το βέβαιο είναι, ότι η ανέγερση του ναού έγινε πολύ αργότερα, το 1077-81 από την Μαρία Δούκαινα που ήταν πεθερά του Αλέξιου Α΄ Κομνηνού, όντως πάνω σε παλαιότερο κτίσμα.

 

Μερικά χρόνια αργότερα υπέστη μεγάλες ζημιές, ενδεχομένως από σεισμό και το 1120 έγιναν εργασίες αποκατάστασης, αλλά την τελική μορφή της, που έχει φθάσει ως σήμερα την έλαβε, μεταξύ 1316 και 1321. Υπεύθυνος γι΄ αυτό ήταν ένας κορυφαίος αξιωματούχος του Βυζαντίου και εξέχων λόγιος, ο Θεόδωρος Μετοχίτη, λάτρης και γνώστης της αρχαίας ελληνικής  Γραμματείας με σημαντικό συγγραφικό έργο.

Ο Μετοχίτης, «Λογοθέτης του Γενικού» επί Ανδρόνικου Β’ Παλαιολόγου είχε μεριμνήσει για την ανακαίνιση του κτηρίου, πρόσθεσε τον εξωνάρθηκα και το νότιο παρεκκλήσι και τα διακόσμησε με τα περίφημα ψηφιδωτά και τις τοιχογραφίες, που θεωρούνται αριστουργήματα της Παλαιολόγειας Αναγέννησης. Εικονίζεται μάλιστα και ο ίδιος σε ένα ψηφιδωτό, το οποίο βρίσκεται πάνω από την βασίλεια πύλη, να προσφέρει γονυπετής στον ένθρονο Χριστό ένα ομοίωμα του ναού. Ο ίδιος επίσης, έκτισε κοντά στη Μονή και ένα νοσοκομείο ενώ κληροδότησε σ’ αυτήν, σημαντική περιουσία και την σπουδαία συλλογή του από χειρόγραφα και βιβλία. Στη Μονή της Χώρας εξάλλου πέρασε και τα τελευταία χρόνια ως μοναχός και εκεί ετάφη.

Τα ψηφιδωτά και οι τοιχογραφίες

Στον εικονογραφικό διάκοσμο στης Μονής κυριαρχούν οι μορφές του Χριστού και της Θεοτόκου ενώ περιλαμβάνονται επίσης οι τέσσερεις μελωδοί άγιοι, οι Ιωάννης Δαμασκηνός, Κοσμάς Υμνογράφος, Θεοφάνης Γραπτός και Ιωσήφ Υμνογράφος, οι οποίοι δημιούργησαν τη βασική υμνογραφία της Ορθοδοξίας.

Επίσης υπάρχει η παράσταση της Κλίμακας του Ιακώβ αλλά και μία άγνωστη γυναικεία μορφή, η μοναχή Μελάνη ή «κυρά των Μουγουλίων» σύμφωνα με την επιγραφή, που θεωρείται ότι ήταν μία από τις πριγκίπισσες του οίκου των Παλαιολόγων, που είχαν παντρευτεί ηγεμόνες των Μογγόλων. Τέλος απεικονίζεται και ο Ισαάκιος Κομνηνός, που είχε κάνει την δεύτερη ανοικοδόμηση του ναού.

Όλα τα ψηφιδωτά και οι τοιχογραφίες πάντως, βρίσκονται στο επάνω τμήμα του ναού, καθώς και στους θόλους ενώ το κάτω μέρος καλύπτεται από ορθομαρμάρωση.

Μια σύνθεση, η οποία λειτούργησε πολύ αποτελεσματικά για την διατήρηση του διάκοσμου μέσα στους αιώνες, καθώς δεν ήταν εύκολος στην πρόσβαση και την καταστροφή του, ακόμα και από αυτούς, που θα ήθελαν να αφαιρέσουν ψηφίδες ως φυλακτό, όπως συνηθιζόταν.

Αναμένοντας την UNESCO

Όπως είναι γνωστό, το διάταγμα που καθιστούσε την Μονή Χώρας σε μουσείο ανατράπηκε το 2019 με μία απόφαση τουρκικού δικαστηρίου στο πλαίσιο της εκστρατείας της κυβέρνησης του Ερντογάν να μετατρέψει τις βυζαντινές εκκλησίες σε τζαμιά.

Ο ίδιος μάλιστα, απαντώντας στην κατακραυγή για την Αγία Σοφία και για να δικαιολογήσει τις ισλαμικές αξιώσεις είχε χρησιμοποιήσει το «δικαίωμα της κατάκτησης»!

Ως αποτέλεσμα λοιπόν αυτής της «κατάκτησης» χιλιάδες άτομα επισκέπτονται καθημερινά τον ναό με τις βλάβες να καταγράφονται ήδη σε μεγάλη έκταση.

Από την Ιανουάριο εξάλλου, η τουρκική κυβέρνηση άνοιξε ξανά την επάνω στοά με τα ψηφιδωτά για πρώτη φορά σε τουρίστες που πληρώνουν τέλη και περιόρισε τους μη μουσουλμάνους στην επίσκεψη του σηκού, προκειμένου να διαχειριστούν τα πλήθη.

Όσον αφορά την Μονή Χώρας και αναμένοντας την αντίδραση της UNESCO η Ελληνορθόδοξη Αρχιεπισκοπή Νέας Υόρκης ανέφερε σε ανακοίνωσή της, ότι η αλλαγή «είναι αντίφαση στη συμφωνία αμοιβαίου σεβασμού και κατανόησης μεταξύ ανθρώπων όλων των θρησκειών» και προέτρεψε την Τουρκία να επανεξετάσει την απόφασή της.

Ενώ εκπρόσωπος του υπουργείου Εξωτερικών των ΗΠΑ δήλωσε στην εφημερίδα The Art Newspaper ότι «Ενθαρρύνουμε την τουρκική κυβέρνηση να διατηρήσει και να διασφαλίσει την προσβασιμότητα στις τοποθεσίες και τα κτήρια που φιλοξενούσαν διαφορετικές θρησκευτικές κοινότητες, με τρόπο που σέβεται την ποικιλόμορφη ιστορία τους».

Διαβάστε επίσης

Ευρωεκλογές: Σε εξέλιξη η αποστολή των φακέλων για την επιστολική ψήφο – Η διαδικασία και οι προθεσμίες

Κυβερνητικές πηγές για συνάντηση Κ. Μητσοτάκη – Τ. Ερντογάν: Οι υπαρκτές διαφωνίες να μην οδηγούν σε κρίσεις

Ι. Τσέτη: Τα μηνύματα που έστειλε μέσα από τη συνέντευξη στο Mononews