Η Μύκονος στην εποχή της αθωότητας – Έκθεση φωτογραφιών του Robert McCabe στο νησί

«Το 1955 η Μύκονος ήταν σαν ανεξάρτητο νησιωτικό πριγκιπάτο, με τον δικό της πολιτισμό, τους δικούς της χορούς, τα τραγούδια, την ποίηση, την κουζίνα, τα υφάσματα, την αρχιτεκτονική, ακόμα και τη γλώσσα της.

Όλα αυτά εξελίχθηκαν και διαμορφώθηκαν προσεκτικά κατά τη διάρκεια χιλιάδων ετών, εν μέσω πολέμων, κατοχών, ξηρασιών κι άλλων καταστροφών. Το όμορφο αυτό νησί αντιπροσώπευε ένα ανέγγιχτο παράδειγμα ενός εξαιρετικά οργανωμένου, αυτάρκους αιγαιοπελαγίτικου πολιτισμού».

Με λίγες μόνο λέξεις ο Robert McCabe, ο σπουδαίος Αμερικανός φωτογράφος, τα έχει πει όλα γι΄ αυτό το ιδιαίτερο νησί των Κυκλάδων, που η φήμη της ομορφιάς του, κάνοντας το γύρο του κόσμου, το ανέδειξε σε έναν από τους πιο ελκυστικούς προορισμούς της Μεσογείου. Όχι ωστόσο, χωρίς επιπτώσεις πλέον σήμερα σ΄ αυτήν την ομορφιά και χωρίς αλλοίωση των αυθεντικών χαρακτηριστικών του… Τότε όμως στα μέσα του 20ού αιώνα όλα φάνταζαν _και ήταν _ ειδυλλιακά στα μάτια του νέου φωτογράφου, που φθάνοντας στην Ελλάδα τα κατέγραψε με το φακό του. Μια σειρά από αυτές τις φωτογραφίες παρουσιάζονται τώρα στο Κάστρο Χώρας Μυκόνου και στο Αρχαιολογικό Μουσείο στην έκθεση «Το Νησί που Μάγεψε τον Κόσμο-Η Μύκονος του 50’», αναδεικνύοντας την πολιτιστική ταυτότητα του νησιού.

Πρόσωπα ανθρώπων που έζησαν σ΄αυτόν τον τόπο, εικόνες της ζωής στην μεταπολεμική δεκαετία του ΄50 που έχει παρέλθει ανεπιστρεπτί αποτυπώνονται σ΄αυτές τις ασπρόμαυρες κατά κύριο λόγο φωτογραφίες με μια ευκρίνεια και καθαρότητα, που πηγάζει από την ίδια απλότητα και ηρεμία της μικρής κοινωνίας του νησιού. Είναι από τις περιπτώσεις, που το «τότε» και το «τώρα» προκαλούν αναπόφευκτα σε αναστοχασμό και συγκρίσεις. Ψαράδες τραβούν τα δίχτυα τους στη στεριά, λίγοι οι περαστικοί στα δρομάκια, ένα πανηγύρι στη γιορτή του αγίου, που γίνεται αφορμή χαράς για τους κατοίκους, τα κιβωτιόσχημα κάτασπρα σπιτάκια και οι ανεμόμυλοι στα ψηλώματα να γίνονται _από τότε_ το σήμα κατατεθέν.

Φωτογραφικό πορτρέτο

«Το νησί είχε περιορισμένες αγροτικές δυνατότητες, λιγοστό νερό, καλή αλιεία και ελάχιστους άλλους φυσικούς πόρους. Ζούσε σε ισορροπία με τους διαθέσιμους εδαφικούς, υδάτινους και θαλάσσιους πόρους του, συμπληρώνοντας το εισόδημά του με εξαγωγές και εμπόριο καϊκιών, καθώς και με εμβάσματα Μυκονιατών ναυτικών και μεταναστών. Δεν πρέπει να υποτιμάει κανείς το πόσο απομονωμένα ήταν τα νησιά του Αιγαίου τις εποχές της ιστιοφορίας και το πόσο μοναδικοί και ξεχωριστοί ήταν οι πολιτισμοί που αναπτύχθηκαν στα μέρη τους», σημειώνει και πάλι ο Robert McCabe στην έκδοση «Μύκονος: Πορτρέτο μιας εποχής που χάθηκε» (Εκδόσεις Πατάκη). Φωτογραφίες από αυτήν την έκδοση εξάλλου περιλαμβάνονται στην έκθεση.

Ο Robert McCabe έφθασε για πρώτη φορά στην Ελλάδα, μαζί με τον αδελφό του, το 1954 όταν ακόμη ήταν φοιτητής στο Πρίνστον και στο πλαίσιο ενός μεγάλου ταξιδιού τους που περιελάμβανε επίσης  την Ιταλία και τη Γαλλία. Ήταν φιλοξενούμενος της οικογένειας Νομικού  κι εκείνος κρατούσε στα χέρια του μια Rolleiflex με φακό 75mm, f.3.5., εξοπλισμένη με φιλμ Plus-X. Είχε μάθει να τραβά φωτογραφίες από πέντε ετών, το 1939, με μια Kodak Baby Brownie που του είχε χαρίσει ο πατέρας του, εκδότης της ημερήσιας εφημερίδας The New York Mirror, μιας από τις ελάχιστες της εποχής, που δημοσίευσαν και φωτογραφίες. Κοντά στους φωτορεπόρτερ της Mirror εξασκήθηκε να  φωτογραφίζει καταιγίδες, πνιγμούς, αυτοκινητιστικά ατυχήματα, εικόνες «ειδησεογραφικές» δηλαδή, τρία χρόνια όμως αργότερα θα ανακάλυπτε την δική του κλίση στην αποτύπωση της ήρεμης ζωής των ανθρώπων και του μεγαλείου των τοπίων.

Στην Ελλάδα επέστρεψε τον αμέσως επόμενο χρόνο για να ταξιδέψει σ΄όλο το Αιγαίο ενώ το 1957 τράβηξε μια σειρά έγχρωμων φωτογραφιών στις Κυκλάδες για λογαριασμό της National Geographic Society. «Πόσο τυχερός ήμουν που γνώρισα το νησί την εποχή εκείνη, όταν βρισκόταν στο κατώφλι της μελλοντικής δραματικής του αλλαγής…  Ήταν αδύνατο να φανταστώ τι θα συνέβαινε τα επόμενα εξήντα χρόνια στο μαγικό και ήσυχο αυτό νησί με το ένα και μοναδικό δωδεκαθέσιο λεωφορείο και την πληθώρα από γαϊδουράκια. Την ημέρα της άφιξής μου το νησί φιλοξενούσε περίπου δεκαπέντε επισκέπτες. Μια τυπική καλοκαιρινή ημέρα του 2018, αντιθέτως, φιλοξενεί από 120.000 έως 140.000 επισκέπτες», λέει και πάλι.

Όλη η Ελλάδα μία φωτογραφία

Δεν φωτογραφίζει μόνο τις Κυκλάδες όμως. Αυτή την εποχή, που ο μαζικός τουρισμός δεν έχει ακόμη ανθίσει, η Ελλάδα κρατά πολλά στοιχεία του παρελθόντος της ανέγγιχτα από την «πρόοδο». Έτσι βρίσκει την ιδανική ευκαιρία να αναπτύξει την φωτογραφία ως το μέσο για αυτό, που ο ίδιος αποκαλεί «ποιητικό ρεαλισμό».

«Για μένα, οι πιο επιτυχημένες φωτογραφίες αντιπροσωπεύουν μια μορφή ποίησης. Ακριβώς όπως ένα σύντομο ποίημα μπορεί να δημιουργήσει μια ζωντανή συναισθηματική εμπειρία, το ίδιο μπορεί και μια εικόνα», όπως έχει πει ο ίδιος. Ταξιδεύει έτσι σε όλη τη χώρα και καταγράφει με τον φακό του, πέρα από τους ανθρώπους και τον τρόπο ζωής τους, τα αρχαία μνημεία πριν ακόμη αναστηλωθούν, πολύτιμες καταθέσεις δηλαδή, στην ιστορία και την αρχαιολογία. Και πέρα απ΄αυτά παντρεύεται Ελληνίδα, σύντροφό του στη ζωή. Τον Φεβρουάριο του 2020 εξάλλου, ο Robert McCabe πολιτογραφήθηκε και επίσημα  Έλληνας σε τελετή που είχε γίνει στο Γενικό Προξενείο της Βοστώνης με παρούσα και την οικογένειά του.

Τα έργα του έχουν παρουσιασθεί σε εκθέσεις σε όλο τον κόσμο ενώ πολυάριθμες είναι και οι εκδόσεις με τις φωτογραφίες του, όπως η «Ελλάδα: Τα Χρόνια της Αθωότητας [1954-1965]» και «Στο δρόμο για την Ελλάδα». Για την έκθεση φωτογραφιών του στη Μύκονο, το Κάστρο με τα κατάλοιπα του μεσαιωνικού οικισμού και ευρήματα από τη Νεολιθική περίοδο ως τα βυζαντινά χρόνια ανοίγει πιλοτικά, έπειτα από τρία χρόνια εργασιών στο πλαίσιο της Προγραμματικής Σύμβασης Πολιτιστικής Ανάπτυξης μεταξύ του υπουργείου Πολιτισμού και του Δήμου Μυκόνου. Παράλληλα, στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Μυκόνου φωτογραφίες του  Robert McCabe φιλοξενούνται στο χώρο του αιθρίου.

Η έκθεση τελεί υπό την αιγίδα της Προέδρου της Δημοκρατίας Κατερίνας Σακελλαροπούλου και αποτελεί συνεργασία της Κοινωφελούς Δημοτικής Επιχείρησης Περιβάλλοντος, Παιδείας και Ανάπτυξης Μυκόνου (ΚΔΕΠΠΑΜ) με την Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων, ενώ την επιμέλεια έχει η έμπειρη επί θεμάτων πολιτιστικής διαχείρισης, Σοφία Χηνιάδου Καμπάνη.  Στο Kάστρο Χώρας Μυκόνου η έκθεση θα διαρκέσει ως τις 31 Οκτωβρίου και στο Αρχαιολογικό Μουσείο Μυκόνου ως το τέλος του χρόνου.